1, 2. (a) Kay ano nga nagtitikaduro an pagkabahin-bahin han mga tawo ha kalibotan? (b) Ano nga mga pakiana an aton babatunon hini nga pag-aram?

“TIKANG ha kabata, puro kawaray-hustisya an akon nakita,” siring han usa nga sister nga taga-sur han Europa samtang iya ginhihinumdom an iya naglabay. “Salit nawara an akon respeto ha politikal nga sistema han amon nasud, ngan sumuporta ako ha mga tawo nga karuyag maghimo hin mga reporma ha politika. Ngani ha sulod hin damu ka tuig, nagin uyab ako hin usa nga terorista.” Usa liwat nga brother ha sur han Aprika an naghuhunahuna hadto nga diri sayop an pagin madarahog. “Natoo ako nga an akon tribo an pinakalabaw ha ngatanan, ngan inapi ako ha usa nga politikal nga partido,” siring niya. “Gintutdoan kami nga patayon an amon mga kaaway gamit an bangkaw​—bisan an amon mga katribo nga nasuporta ha iba nga politikal nga partido.” Usa nga sister nga naukoy ha sentro han Europa an nagsiring: “Hadto, diri patas an akon pagtratar ha iba, ngan nasisina ako ha bisan hin-o nga iba an nasyonalidad o adton diri pariho ha akon an relihiyon.”

² Yana, nagigin komon ha kalibotan an panhunahuna nga pariho han panhunahuna hadto hinin tulo nga indibiduwal. Nagtitikadamu an madarahog nga politikal nga mga grupo nga nangangalimbasog ha pagkaada independensya. An mga tawo padayon nga nagkakabahinbahin tungod han politika. Ngan ha damu nga nasud, nagtitikaduro an kangalas han mga  tuminungnong hadton iba an lahi. Sugad han igintagna ha Biblia, an mga tawo “diri naruruyag ha bisan ano nga pakigsabot” durante hinin kataposan nga mga adlaw. (2 Tim. 3:1, 3) Samtang nagtitikaduro an pagkabahin-bahin han mga tawo ha kalibotan, paonan-o matitipigan han mga Kristiano an ira pagkaurosa? Damu an aton mahibabaroan ha ginbuhat ni Jesus ha usa nga sitwasyon han siyahan nga siglo han nagkabahinbahin an mga tawo tungod han magkaiba-iba nga opinyon may kalabotan ha politika. Aton hisgotan an tulo nga importante nga punto: Kay ano nga waray gud hi Jesus makigbahin ha bisan ano nga politikal nga grupo? Paonan-o iginpakita ni Jesus nga an mga surugoon han Dios diri sadang dumapig ha mga isyu ha politika? Ngan paonan-o kita gintutdoan ni Jesus nga diri husto an pagin madarahog?

3, 4. (a) Ha panahon ni Jesus, ano an mga ginlalaoman han mga Judio? (b) Paonan-o ito nga mga ginlalaoman han mga Judio nakaapekto ha mga disipulo ni Jesus?

³ Damu nga Judio nga ginsangyawan ni Jesus an naghihingyap nga magkaada independensya tikang ha Roma. An Judio nga mga Zealot, usa nga panatiko nga politikal nga grupo, nag-aghat ha mga tawo nga hingyapon nira ito. Damu hini nga mga panatiko an nagsunod han mga ideya ni Judas nga taga-Galilea. Usa hiya nga buwa nga mesias han siyahan nga siglo nga naglimbong ha damu nga tawo. An Judio nga historyador nga hi Josephus nagsiring nga hi Judas “nag-aghat ha iya mga kahimungto nga magrebelde, ngan gintawag hira nga mga talawan kay nauyon la hira nga magbayad hin buhis ha Roma.” Iginpapatay han mga Romano hi Judas. (Buh. 5:37) An pipira han mga Zealot nagin madarahog pa ngani basi makab-ot an ira mga tumong.

⁴ Labot la hito nga mga panatiko, ginpapamulat gud han ordinaryo nga mga Judio an pag-abot han Mesias. Naglalaom hira nga ini nga Mesias an magpapahinabo nga magin bantogan an ira nasud ngan magkaada hira kagawasan tikang ha Roma. (Luc. 2:38; 3:15) Damu an natoo nga ini nga Mesias mag-iestablisar hin tunan-on nga ginhadian ha Israel. Kon mahitabo ito, minilyon nga mga Judio nga naukoy ha iba-iba nga nasud an mabalik ha ira kalugaringon nga nasud. Hinumdumi nga makausa nagpakiana hi Juan nga Parabaptis kan Jesus: “Ikaw na ba an Usa nga Makanhi nga amon ginpipinamulat, o may iba pa nga maabot?” (Mat. 11:2, 3) Bangin karuyag mahibaroan ni Juan kon may iba pa nga magtutuman han ngatanan nga ginlalaoman han mga Judio. An duha nga disipulo nga nakaupod han ginbanhaw nga hi Jesus ha dalan tikadto ha Emaus may-ada liwat mga ginlalaoman mahitungod han Mesias nga waray pa matutuman. (Basaha an Lucas 24:21.) Waray pag-iha tikang hito nga hitabo, an mga apostol ni Jesus nagpakiana ha iya: “Ginoo, igpapahiuli mo ba an Ginhadian ha Israel hini nga panahon?”​—Buh. 1:6.

5. (a) Kay ano nga karuyag han mga taga-Galilea nga himoon hi Jesus nga ira hadi? (b) Paonan-o ni Jesus gintadong an ira panhunahuna?

⁵ An mga ginlalaoman mahitungod han Mesias posible gud nga amo an hinungdan kon kay ano nga karuyag han mga taga-Galilea nga himoon hi Jesus nga hadi. Posible nga ginhunahuna nira nga magigin maopay gud nga lider hi Jesus. Maopay hiya nga mamumulong; natatambal niya an mga may sakit; nakakagtagana pa ngani hiya hin pagkaon ha mga nagugutom. Katapos ni Jesus mapakaon an mga 5,000 nga kalalakin-an, nasabtan niya kon ano an karuyag himoon han mga tawo. “Tungod kay maaram hi Jesus nga pipiriton nira hiya nga magin hadi, kinadto na liwat hiya nga nag-uusahan ha bukid.” (Juan 6:10-15) Kinabuwasan, didto ha tabok han Dagat han Galilea, posible nga nagin kalmado na an mga tawo. Didto, iginsaysay ni Jesus ha ira an katuyoan han iya buruhaton. Kumanhi hiya basi magtagana hin espirituwal nga mga bendisyon, diri han ira materyal nga mga panginahanglan. Hi Jesus nagsiring ha ira: “Pangalimbasog kamo, diri para ha pagkaon nga nadudunot, kondi para ha pagkaon nga diri-nadudunot nga naghahatag hin kinabuhi nga waray kataposan.”​—Juan 6:25-27.

6. Paonan-o ni Jesus iginpatin-aw nga diri hiya naghihingyap nga magkaada politikal nga gahum dinhi ha tuna? (Kitaa an retrato ha tinikangan hini nga artikulo.)

⁶ Mga pipira ka adlaw antes han iya kamatayon, nasantop  ni Jesus nga naglalaom an pipira han iya mga sumurunod nga magtutukod hiya hin tunan-on nga ginhadian ha Jerusalem. Gintadong niya ito nga ira panhunahuna pinaagi ha pagsumat ha ira han ilustrasyon mahitungod han mga mina. Iginpapakita han ilustrasyon nga hi Jesus, an “usa nga tawo tikang ha hadianon nga pamilya” magbibiyahe hin hirayo ha sulod hin hilawig nga panahon. (Luc. 19:11-13, 15) Ginsumatan liwat ni Jesus an mga opisyal ha Roma nga waray hiya gindadapigan ha politika. Hi Ponsio Pilato nagpakiana kan Jesus: “Ikaw ba an hadi han mga Judio?” (Juan 18:33) Bangin nahahadlok an gobernador nga aaghaton ni Jesus an mga tawo nga magrebelde ha gobyerno han Roma, nga amo an usa han ginkakabarak-an gud ni Pilato durante han iya pagmando. Hi Jesus binaton: “An akon ginhadian diri dinhi hini nga kalibotan.” (Juan 18:36) Diri hiya nakikigbahin ha politika, kay an iya Ginhadian aadto ha langit. Ginsidngan niya hi Pilato nga an iya buruhaton dinhi ha tuna amo an ‘pagpamatuod han kamatuoran.’​—Basaha an Juan 18:37.

7. Kay ano nga bangin diri masayon an paglikay ha pagsuporta ha anoman nga politikal nga grupo bisan ha diri direkta nga paagi?

⁷ Pariho kan Jesus, kon matin-aw ha aton kon ano an aton toka, lilikyan naton an pagsuporta ha anoman nga politikal nga grupo bisan ha diri dayag, o diri direkta nga paagi. Bangin diri ini masayon. “An mga tawo ha amon lugar nagigin mas determinado nga maghimo hin mga reporma ha politika,” siring han usa nga nagbibiyahe nga paramangno. “Komon na an pagin nasyonalistiko, ngan damu an naghuhunahuna nga magigin mas maopay an ira kahimtang kon an ira mismo katawohan an nagkukontrol han ira gobyerno. Nalilipay ako nga natitipigan han kabugtoan an ira Kristiano nga pagkaurosa pinaagi ha pagpokus ha pagsangyaw han maopay nga sumat han Ginhadian. Nasarig hira nga an Dios an magsusulbad han kawaray-hustisya ngan han iba pa nga problema nga aton gin-aatubang.”

8. Pag-unabi hin problema nga nakapabug-at ha mga Judio han siyahan nga siglo.

⁸ Kon nakikita han mga tawo an kawaray-hustisya, kasagaran nga naaaghat hira nga makigbahin ha mga isyu ha politika. Ha panahon ni Jesus, mapaso nga isyu ha politika an pagbayad hin buhis. Ngani, hi Judas nga taga-Galilea, nga gin-unabi kanina, nagrebelde tungod kay gin-oobligar an mga tawo nga magparehistro basi masiguro nga magbabayad hira hin buhis ha Roma. An mga sakop han Roma, upod na adton mga namamati kan Jesus, gin-oobligar nga magbayad hin damu nga buhis, sugad han ira mga panag-iya, tuna, ngan balay. Ngan an korapsyon nga ginhihimo han mga parasukot hin buhis nakakadugang han mabug-at nga pinas-an. Usahay ginbabayaran han mga parasukot hin buhis an mga opisyal ha gobyerno basi magkaada hira hin posisyon ngan katapos ginagamit nira ito nga posisyon basi magkaada damu nga kwarta. An punoan nga parasukot hin buhis ha Jerico nga hi Sakeo, nagin riko tungod han pakakuha hin kwarta ha mga tawo  pinaagi hin panlimbong. (Luc. 19:2, 8) Posible nga ito liwat an ginbubuhat han iba pa nga parasukot hin buhis.

9, 10. (a) Paonan-o an mga kaaway ni Jesus nangalimbasog nga bitikon hiya nga makigbahin ha usa nga isyu ha politika? (b) Ano an aton mahibabaroan ha baton ni Jesus? (Kitaa an retrato ha tinikangan hini nga artikulo.)

⁹ An mga kaaway ni Jesus nangalimbasog nga bitikon hiya nga makigbahin ha isyu may kalabotan ha pagbayad hin buhis. Ginpakianhan nira hi Jesus mahitungod han usa ka denaryo nga buhis nga kinahanglan ibayad han mga sakop han Roma. (Basaha an Mateo 22:16-18.) An mga Judio nasisina gud hini nga buhis kay nagpapahinumdom ini ha ira nga kontrolado hira han Roma. An “mga membro han partido ni Herodes” nga nagbangon hini nga isyu naglalaom nga kon magsiring hi Jesus nga diri hira sadang magbayad han buhis, mahimo hiya akusaran hin pagrebelde ha gobyerno han Roma. Pero kon magsiring hi Jesus nga kinahanglan hira magbayad han buhis, bangin bayaan hiya han iya mga sumurunod.

¹⁰ Hi Jesus maaramon nga nagpabilin nga neutral may kalabotan hito nga isyu. Hiya nagsiring: “Ihatag ha Cesar an mga butang han Cesar, pero ihatag ha Dios an mga butang han Dios.” (Mat. 22:21) Oo, maaram hi Jesus nga korakot an damu nga parasukot hin buhis, pero waray hiya magpokus hito. Lugod, nagpokus hiya ha tinuod nga solusyon han mga problema han katawohan nga amo an Ginhadian han Dios. Iginpakita niya an maopay nga susbaranan para ha ngatanan niya nga sumurunod. Diri hira sadang dumapig ha bisan ano nga isyu ha politika, bisan kon baga hin husto o makatadunganon an katuyoan han usa nga isyu. An mga Kristiano nakapokus ha pagpamiling han Ginhadian han Dios ngan ha iya katadongan. Ini an ira ginbubuhat imbes nga magkaada marig-on nga opinyon mahitungod ha usa nga diri makatadunganon nga buhat o magyakan kontra hito.​—Mat. 6:33.

11. Ano an pinakamaopay nga paagi ha pagwara han kawaray-hustisya?

¹¹ Damu nga mga Saksi ni Jehova an nagigin malampuson ha pagwara han marig-on nga mga opinyon may kalabotan ha politika nga ira gintitindogan hadto. “Han nag-aram ako hin sosyolohiya ha unibersidad, nagkaada ako panhunahuna nga ginkikinahanglan an mga reporma ha sosiedad,” siring han usa nga sister nga taga-Gran Britanya. “Karuyag ko depensahan an katungod han itom nga mga tawo kay nag-antos kami hin duro nga kawaray-hustisya. Bisan kon pirme ako nagdadaog ha mga argumento, inaabat ko la gihapon nga pakyas ako. Waray ko masantop nga an hinungdan han diskriminasyon tungod han lahi kinahanglan kuhaon ha kasingkasing han mga tawo. Pero han nag-aram ako han Biblia, nasantop ko nga kinahanglan ko magtikang ha akon kasingkasing. Ngan usa nga busag nga sister an mapailubon nga bumulig ha akon ha pagbuhat hito. Yana nag-aalagad na ako sugad nga regular payunir ha usa nga kongregasyon hin sign-language, ngan nangangalimbasog ako nga masangyawan an ngatanan nga klase han tawo.”

12. Ano nga klase hin “libadura” an ginpapalikyan ni Jesus ha iya mga disipulo?

¹² Ha panahon ni Jesus, an mga relihiyon kasagaran na nga nakikigbahin ha politika. An libro nga Daily Life in Palestine at the Time of Christ nagsiring nga an mga Judio nagkakabahinbahin ha mga sekta hin relihiyon nga haros puropariho ha gintatawag nga politikal nga mga partido. Salit ginpahamangnoan ni Jesus an iya mga disipulo: “Padayon kamo nga magbantay; mag-ikmat kamo ha libadura han mga Pariseo ngan ha libadura ni Herodes.” (Mar. 8:15) An pag-unabi dinhi ni Jesus kan Herodes posible nga nagtutudlok ha mga membro han partido ni Herodes. An usa nga grupo, an mga Pariseo, naruruyag nga magin independente ha Roma an mga Judio. Iginpapakita han asoy ni Mateo nga gin-unabi liwat dinhi ni Jesus an mga Saduseo. Karuyag han mga Saduseo nga padayon nga magmando an Roma tungod kay kadam-an han ira mga membro may higtaas nga posisyon ilarom han administrasyon han Roma. Ginpahamangnoan gud ni Jesus an iya mga disipulo nga maglikay ha “libadura,” o mga katutdoan hinin tulo nga grupo. (Mat. 16:6, 12) Makapainteres nga iginhatag ni Jesus ini nga pahamangno waray pag-iha katapos han hitabo diin iginpakita han  mga tawo nga karuyag nira himoon hi Jesus nga hadi.

13, 14. (a) Paonan-o an mga isyu ha politika ngan relihiyon nagresulta ha kamadarahog ngan kawaray-hustisya? (b) Kay ano nga diri husto nga magin madarahog, bisan kon nakakaeksperyensya kita hin kawaray-hustisya? (Kitaa an retrato ha tinikangan hini nga artikulo.)

¹³ Kon an relihiyon nakikigbahin ha politika, kasagaran nga nagriresulta ito hin kamadarahog. Gintutdoan ni Jesus an iya mga disipulo nga kinahanglan hira magin neutral may kalabotan hini. Usa ito han mga rason kon kay ano nga karuyag hiya patayon han hitaas nga mga saserdote ngan han mga Pariseo. Nahahadlok hira nga mamati ha iya an mga tawo ngan diri na sumunod ha ira. Ngan kon mahitabo ito, mawawara an ira gahum ha relihiyon ngan ha politika. Hira nagsiring: “Kon pabay-an la naton hiya, hira ngatanan matoo ha iya, ngan makanhi an mga Romano ngan aagawon an aton lugar pati an aton nasud.” (Juan 11:48) Salit, gin-organisar han Hitaas nga Saserdote nga hi Caifas an plano nga patayon hi Jesus.​—Juan 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Nagpadara hi Caifas hin mga sundalo basi arestuhon hi Jesus durante han gab-i. Maaram hi Jesus hinin maraot nga plano, salit durante han iya ultimo nga panihapon kaupod han iya mga apostol, ginsidngan niya hira nga magdara hin mga espada. An duha nga espada igo na para tutdoan hira hin importante nga leksyon. (Luc. 22:36-38) Ha urhi hito nga gab-i, gin-gamit ni Pedro an usa nga espada ha pagtigbas ha usa han mga nag-aresto kan Jesus. Sigurado nga tungod ito han iya kasina ha waray hustisya nga pag-aresto kan Jesus durante han gab-i. (Juan 18:10) Pero ginsidngan ni Jesus hi Pedro: “Itakob an imo espada kay an ngatanan nga nagamit hin espada, mamamatay pinaagi hin espada.” (Mat. 26:52, 53) Inin mapwersa nga leksyon uyon gud ha igin-ampo ni Jesus temprano hito nga gab-i, nga diri hira sadang magin kanan kalibotan. (Basaha an Juan 17:16.) An pagtadong han kawaray-hustisya sadang isarig ha Dios.

15, 16. (a) Paonan-o an Pulong han Dios nabulig ha mga Kristiano nga malikyan an pagin madarahog? (b) Kabaliktaran ha pagkabahin-bahin han mga tawo ha kalibotan, ano an nakikita ni Jehova ha iya katawohan?

¹⁵ An sister nga taga-sur han Europa nga gin-unabi kanina nahibaro hini nga leksyon. “Nakita ko nga an kamadarahog diri nagriresulta ha pagkaada hustisya,” siring niya. “Nakita ko nga an mga nagigin madarahog kasagaran nga namamatay. Ngan an damu nga iba pa naabat hin kasina ngan kasubo. Nalipay gud ako ha paghibaro tikang ha Biblia nga an Dios la an makakagpahinabo hin tinuod nga hustisya ha tuna. Han naglabay nga 25 ka tuig, ito an mensahe nga akon iginsasangyaw.” Ginliwanan han brother nga naukoy ha sur han Aprika an iya bangkaw hin “espada han espiritu,” nga amo an Pulong han Dios. (Efe. 6:17) Yana iya iginsasangyaw an mensahe han kamurayawan ha iya mga igkasi-tawo, anoman an ira tribo. Ngan han nagin Saksi ni Jehova na an sister nga naukoy ha sentro han Europa, nakaasawa hiya hin brother nga membro han tribo nga iya hadto ginkakangalasan. Hira nga tulo naghimo hin mga pagbag-o kay karuyag nira subaron an Kristo.

¹⁶ Importante gud an paghimo hini nga mga pagbag-o! Iginpapariho han Biblia an katawohan ha mabalud gud nga dagat, usa nga dagat nga waray kamurayawan. (Isa. 17:12; 57:20, 21; Pah. 13:1) An mga isyu ha politika nag-aaghat ha mga tawo nga masina, magkabahinbahin, ngan magin madarahog. Ha kabaliktaran, sugad nga katawohan ni Jehova, natitipigan naton an aton kamurayawan ngan pagkaurosa. Samtang nakikita ni Jehova an pagkabahin-bahin han mga tawo ha kalibotan, sigurado nga nalilipay hiya nga makita nga nagkakaurosa an iya katawohan.​—Basaha an Sepania 3:17.

17. (a) Ano an tulo nga paagi nga makakabulig basi maparig-on naton an aton pagkaurosa? (b) Ano an aton hihisgotan ha masunod nga artikulo?

¹⁷ Hinbaroan naton nga makakabulig kita ha pagparig-on han Kristiano nga pagkaurosa ha tulo nga paagi: (1) Nasarig kita nga an langitnon nga Ginhadian han Dios an magsusulbad han kawaray-hustisya, (2) diri kita nadapig ha mga isyu ha politika, ngan (3) ginlilikyan naton an pagin madarahog. Pero usahay, mahimo mawara an aton pagkaurosa tungod han diskriminasyon. Ha masunod nga artikulo, hibabaroan naton kon paonan-o naton malampuson nga maaatubang ini nga problema pariho han ginbuhat han mga Kristiano han siyahan nga siglo.