1. Ano an iginsusumat ha aton han tagna ha Biblia?

ANO an mahitatabo ha katawohan ni Jehova ha diri na maiha? Mahimo naton mahibaroan an baton. Pinaagi han tagna ha Biblia, mahibabaroan naton kon ano nga importante nga mga panhitabo an makakaapekto ha aton ngatanan. May usa nga tagna nga nabulig ha aton nga mahibaroan kon ano an bubuhaton han pipira han pinakagamhanan nga mga gobyerno ha tuna. Ito nga tagna, nga nakarekord ha Daniel kapitulo 11, naghuhulagway han duha nga hadi nga magkaaway, an hadi han norte ngan an hadi han sur. An kadak-an nga bahin hito nga tagna natuman na, salit makakasiguro kita nga matutuman liwat an iba pa nga bahin.

2. Sugad han iginpapakita ha Genesis 3:15 ngan Pahayag 11:7 ngan 12:17, ano nga mga punto an kinahanglan naton hinumdoman kon gin-aadman naton an tagna ni Daniel?

² Basi masabtan an tagna ha Daniel kapitulo 11, kinahanglan hinumdoman naton nga naghihisgot la ito ha mga magmarando ngan mga gobyerno nga nagmando ha lugar diin naukoy an damu han katawohan han Dios o nagtimaraot ha ira. Ngan bisan kon an mga surugoon han Dios gutiay la nga bahin han populasyon han kalibotan, kaurogan na nga hira an ginpupuntirya hito nga mga gobyerno. Kay ano? Kay hi Satanas ngan an iya bug-os nga sistema may usa nga nangunguna nga katuyoan​—poohon an mga nag-aalagad kan Jehova ngan kan Jesus. (Basaha an Genesis 3:15 ngan Pahayag 11:7; 12:17.) Dugang pa, an tagna nga iginrekord ni Daniel kinahanglan magkauyon ha iba pa nga mga tagna ha Pulong han Dios. Ngani, masasabtan la naton hin tama an tagna ni Daniel kon ikukompara naton ito ha iba pa nga mga bahin han Kasuratan.

3. Ano an aton hihisgotan hini nga artikulo ngan ha masunod?

 ³ Salit hihisgotan naton yana an Daniel 11:25-39. Mahibabaroan naton kon hin-o an hadi han norte ngan an hadi han sur tikang han 1870 tubtob 1991, ngan makikita naton kon kay ano nga angayan nga bag-uhon naton an aton pagsabot ha usa nga bahin hini nga tagna. Ha sunod nga artikulo, hihisgotan naton an Daniel 11:40–12:1, ngan kaklaruhon naton an aton pagsabot mahitungod ha kon ano an iginsusumat ha aton hito nga bahin han tagna may kalabotan han peryodo tikang han 1991 tubtob ha girra han Armagedon. Samtang gin-aadman mo inin duha nga artikulo, makakabulig kon kikitaon mo an tsart nga “Magkaaway nga mga Hadi ha Panahon han Kataposan.” Kondi, kinahanglan anay naton mahibaroan kon hin-o an duha nga hadi hini nga tagna.

4. Ano an tulo nga punto nga mabulig ha aton nga mahibaroan kon hin-o an hadi han norte ngan an hadi han sur?

⁴ An mga titulo nga “hadi han norte” ngan “hadi han sur” siyahan nga igintawag ha mga magmarando ha mga lugar ha norte ngan sur han literal nga nasud han Israel. Kay ano nga nakasiring kita hito? Tigamni an ginsiring han anghel nga nagsumat han mensahe kan Daniel: “Kinanhi ako basi ipasabot ha imo an mahitatabo ha imo katawohan ha ultimo nga bahin han mga adlaw.” (Dan. 10:14) Tubtob han Pentekostes 33 C.E., an nasud han Israel amo an katawohan han Dios. Pero tikang hito nga panahon, iginpatin-aw ni Jehova nga an matinumanon nga mga disipulo ni Jesus amo na an iya katawohan. Salit, an kadak-an nga bahin han tagna ha Daniel kapitulo 11 may-ada kalabotan ha mga sumurunod han Kristo, diri ha literal nga nasud han Israel. (Buh. 2:1-4; Roma 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Ngan iba-iba nga magmarando o gobyerno an nagin hadi han norte ngan hadi han sur ha iba-iba nga panahon. Pero ito ngatanan nga magmarando may mga kaparihoan. Siyahan, an mga hadi nagmando ha lugar diin naukoy an damu han katawohan han Dios o an mga hadi nagtimaraot ha ira. Ikaduha, an paagi han ira pagtratar ha katawohan han Dios nagpapakita nga nasisina gud hira ha tinuod nga Dios nga hi Jehova. Ngan ikatulo, an duha nga hadi nag-aaway para han gahum.

5. May-ada ba hadi han norte ngan hadi han sur tikang han tuig 100 tubtob 1870? Isaysay.

⁵ Han ikaduha ka siglo C.E., mas nagtikadamu an buwa nga mga Kristiano nga sinulod ha tinuod nga Kristiano nga kongregasyon. Nagtutdo hira hin buwa nga mga katutdoan ngan ira igintago an mga kamatuoran han Pulong han Dios. Tikang hito nga panahon tubtob han ikatarapos han ika-19 ka siglo, waray organisado nga grupo han katawohan han Dios ha tuna. An buwa nga mga Kristiano nagdamu sugad hin mga banwa ha uma ngan tungod hito, nagin makuri gud makilala kon hin-o an tinuod nga mga Kristiano. (Mat. 13:36-43) Kay ano nga importante nga mahibaroan ito? Tungod kay nagpapakita ito nga an aton mga nabasa mahitungod han hadi han norte o hadi han sur diri aplikado ha mga magmarando o ginhadian nga nagmando tikang han tuig 100 tubtob 1870. Waray hira maaatake nga organisado nga grupo han katawohan han Dios. * Pero waray pag-iha katapos han 1870, posible na mahibaroan kon hin-o an hadi han norte ngan hadi han sur. Paonan-o kita hito nahibaro?

6. Kakan-o nagtikang maorganisar utro an katawohan han Dios sugad nga grupo? Isaysay.

 ⁶ Tikang han 1870, naorganisar an katawohan han Dios sugad nga grupo. Hito nga tuig, hi Charles T. Russell ngan an iya mga kaupod nagporma hin klase basi pag-adman an Biblia. Hi Bugto Russell ngan an iya mga kaupod amo an nagin mensahero nga igintagna nga ‘naghawan hin dalan’ antes maestablisar an Mesianiko nga Ginhadian. (Mal. 3:1) Nagkaada utro organisado nga grupo nga nag-aalagad kan Jehova ha tama nga paagi! May-ada ba bisan ano nga gobyerno hito nga panahon nga nagmando ha lugar diin naukoy an damu han katawohan han Dios o gobyerno nga nagtimaraot ha ira? Kitaon naton.

7. Hin-o an hadi han sur tubtob han Girra ha Kalibotan I?

⁷ Han 1870, an Britanya nagin pinakadaku nga imperyo ha tuna, ngan may-ada ito han pinakamakusog nga pwersa-militar. Ito nga imperyo an ginsimbolohan han gutiay nga sungay nga nagpirde ha tulo pa nga sungay​—an France, Spain, ngan Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Ngan ito an nagin hadi han sur tubtob han Girra ha Kalibotan I. Hito liwat nga panahon, an Estados Unidos han Amerika nagin an pinakariko nga nasud ha kalibotan ngan nagtikang ito makig-alyansa ha Britanya.

8. Hin-o an hadi han sur ha bug-os nga peryodo han kataposan nga mga adlaw?

⁸ Han Girra ha Kalibotan I, an Estados Unidos ngan an Britanya nagin gamhanan gud nga magkaalyansa ha militar. Hito nga panahon, an Britanya ngan an kolonya hito hadto nagin an Anglo-Amerikano nga Gahum ha Kalibotan. Sugad han igintagna ni Daniel, ini nga hadi nagtirok hin “daku gud ngan makusog nga grupo han kasundalohan.” (Dan. 11:25) Ha bug-os nga kataposan nga mga adlaw,  an Anglo-Amerikano nga alyansa amo an hadi han sur. * Pero hin-o an nagin hadi han norte?

9. Kakan-o utro nagkaada hadi han norte, ngan paonan-o natuman an Daniel 11:25?

⁹ Han 1871, katapos ig-establisar ni Russell ngan han iya mga kaupod an ira grupo ha pag-aram han Biblia, nagkaada utro hadi han norte. Hito nga tuig, nagin instrumento hi Otto von Bismarck basi maestablisar an Imperyo han Germany. Hi Hadi Wilhelm I han Prussia an nagin una nga emperador hito, ngan iya ginpili hi Bismarck sugad nga una nga chancellor. * Han sumunod nga pipira ka dekada, ginkontrol han Germany an pipira nga nasud ha Aprika ngan ha Kadagatan han Pasipiko, ngan nangalimbasog ito nga magin mas gamhanan kay ha Britanya. (Basaha an Daniel 11:25.) An Imperyo han Germany nagporma hin daku nga pwersa-militar nga haros sugad kakusog han kanan Britanya. Gin-gamit ito han Germany kontra ha ira mga kaaway han Girra ha Kalibotan I.

10. Paonan-o natuman an Daniel 11:25b, 26?

¹⁰ Gintagna liwat ni Daniel kon ano an mahitatabo ha Imperyo han Germany ngan ha pwersa-militar nga ginporma hito. An tagna nasiring nga an hadi han norte ‘diri makakatindog.’ Kay ano? “Kay magpaplano hira hin maraot kontra ha iya. Ngan an mga nakaon han iya magrasa nga mga pagkaon magpapahinabo han iya kapukan.” (Dan. 11:25b, 26a) Ha panahon ni Daniel, an mga nakaon ha “magrasa nga mga pagkaon han hadi” nag-uupod han mga opisyal han palasyo nga ‘nagsiserbi ha hadi.’ (Dan. 1:5) Kan kanay nagtutudlok an tagna? Nagtutudlok ito ha hitaas an ranggo nga mga opisyal han Imperyo han Germany​—upod na an mga heneral han emperador ngan an mga opisyal ha militar nga pirme niya kaupod—​nga ha urhi binulig basi mabungkag an monarkiya. * An tagna nagsusumat diri la han kabungkag han imperyo kondi pati liwat han resulta han pakiggirra ha hadi han sur. May kalabotan ha hadi han norte, ito nagsiring: “Mahitungod ha iya kasundalohan, ig-aanod hira, ngan damu an pamamatayon.” (Dan. 11:26b) Han Girra ha Kalibotan I, sugad la han igintagna, an kasundalohan han Germany ‘igin-anod’ o napirde ngan damu an ‘nagkamatay.’ Mas damu nga tawo an nagkamatay hito nga girra kay ha bisan ano nga girra ha naglabay.

11. Ano an ginbuhat han hadi han norte ngan han hadi han sur?

¹¹ Ha paghulagway ha panahon antes han Girra ha Kalibotan I, an Daniel 11:27, 28 nasiring nga an hadi han norte ngan an hadi han sur “malingkod . . . ha usa nga lamesa ngan magyayakan hin mga buwa.” Nagsiring liwat ito nga an hadi han norte magtitirok hin “damu nga bahandi.” Nahitabo liwat ini. An Germany ngan an Britanya nagyakan ha usa kag usa nga karuyag nira hin kamurayawan, pero napamatud-an nga buwa ito nga ira ginyakan han nagtikang an girra han 1914. Ngan ha mga dekada antes han 1914, an Germany nagin an ikaduha nga pinakariko nga nasud ha kalibotan. Katapos, sugad nga katumanan han Daniel 11:29 ngan han una nga bahin han bersikulo 30, nakig-away an Germany ha hadi han sur pero napirde.

12. Han Girra ha Kalibotan I, ano an ginbuhat han hadi han norte ngan han hadi han sur?

¹² Tikang han 1914, mas nagduro an away han duha nga hadi ngan mas ginkontra pa nira an katawohan han Dios. Pananglitan, han Girra ha Kalibotan I, gintimaraot han gobyerno han Germany ngan han Britanya an mga surugoon han Dios nga nagdumiri ha pag-api ha girra. Ngan ginpriso han gobyerno han Estados Unidos an mga nangunguna ha pagsangyaw nga buruhaton. Ini nga pagtimaraot katumanan han tagna nga nakarekord ha Pahayag 11:7-10.

13. Ha dekada han 1930 ngan han Girra ha Kalibotan II, ano an ginbuhat han hadi han norte?

¹³ Katapos, ha dekada han 1930 ngan labi na han Girra ha Kalibotan II, brutal nga gin-atake han hadi han norte an katawohan han Dios. Han ginkontrol han Nazi an Germany, igindiri ni Hitler ngan han iya mga taga-suporta an buruhaton han katawohan han Dios. Ginpatay han hadi han norte an ginatos han katawohan ni Jehova ngan yinukot an iginpriso ha mga concentration camp. Ito nga mga panhitabo igintagna ni Daniel. An hadi han norte ‘nagpasipara han santuaryo’ ngan ‘nagkuha han regular nga halad’ pinaagi ha pagdiri ha mga surugoon han Dios ha pagdayaw han ngaran ni Jehova ha publiko. (Dan. 11:30b, 31a) Nagsaad pa ngani an lider hito nga hi Hitler nga pamamatayon niya an ngatanan nga katawohan han Dios ha Germany.

14. Hin-o an nagin hadi han norte katapos han Girra ha Kalibotan II? Isaysay.

¹⁴ Katapos han Girra ha Kalibotan II, ginkontrol han Komunista nga gobyerno han Unyon Sobyet an haluag nga mga teritoryo nga sakop hadto han Germany, ngan ito an nagin hadi han norte. Pariho han matalumpiguson nga gobyerno han Nazi, gintimaraot gud han Unyon Sobyet an bisan hin-o nga gin-uuna an pagsingba ha tinuod nga Dios kay ha bug-os nga pagsunod ha gobyerno.

15. Ano an ginbuhat han hadi han norte katapos han Girra ha Kalibotan II?

¹⁵ Waray pag-iha katapos han Girra ha Kalibotan II, an bag-o nga hadi han norte, an Unyon Sobyet ngan an mga kaalyado hito, umatake ha katawohan han Dios. Ha Pahayag 12:15-17, an pagtimaraot ha katawohan han Dios iginpariho ha usa nga “salog.” Uyon hini nga tagna, igindiri han hadi han norte an aton pagsangyaw nga buruhaton ngan igindistyero ha Siberia an yinukot han katawohan ni Jehova. Salit tikang han pagtikang han kataposan nga mga adlaw, padayon nga gintitimaraot gud han hadi han norte an katawohan han Dios, pero diri niya napapahunong an ira buruhaton. *

16. Paonan-o gintuman han Unyon Sobyet an Daniel 11:37-39?

¹⁶ Basaha an Daniel 11:37-39. Sugad nga katumanan hito nga tagna, an hadi han norte waray magpakita hin “respeto ha Dios han iya mga amay.” Paonan-o? Karuyag han Unyon Sobyet nga wad-on an relihiyon, salit nangalimbasog ito nga kuhaon an gahum han tradisyonal nga mga organisasyon han relihiyon. Basi matuman ito, han 1918, nag-isyu na hin sugo an gobyerno han Sobyet nga nagin basihan basi igtutdo ha mga eskwelahan an ateyismo. Paonan-o ini nga hadi han norte ‘naghimaya ha dios han mga kuta’? An Unyon Sobyet naggasto hin daku gud nga kwarta basi pakusgon an pwersa-militar hito ngan maghimo hin  yinukot nga nuklear nga mga armas basi parig-unon an gahum hito. Ha urhi, an hadi han norte ngan an hadi han sur pariho nakatirok hin magkusog nga mga armas nga makakamatay hin binilyon nga tawo!

17. Ano an “mangil-ad nga butang nga hinungdan han kabungkagan”?

¹⁷ Ginsuportaran han hadi han norte an hadi han sur ha usa nga katuyoan; ‘iginpahamutang nira an mangil-ad nga butang nga hinungdan han kabungkagan.’ (Dan. 11:31) Ito nga “mangil-ad nga butang” amo an United Nations.

18. Kay ano nga an United Nations iginhuhulagway sugad nga “mangil-ad nga butang”?

¹⁸ An organisasyon nga United Nations iginhuhulagway sugad nga “mangil-ad nga butang” kay nasiring ito nga mahihimo hito an usa nga butang nga an Ginhadian han Dios la an makakahimo​—an pagpahinabo han kamurayawan ha bug-os nga kalibotan. Ngan an tagna nasiring nga an mangil-ad nga butang “hinungdan han kabungkagan” kay aatakehon ngan bubungkagon han United Nations an ngatanan nga buwa nga relihiyon.​—Kitaa an tsart nga “Magkaaway nga mga Hadi ha Panahon han Kataposan.”

19-20. (a) Kay ano nga kinahanglan naton mahibaroan ini nga kasaysayan? (b) Ano nga pakiana an babatunon ha sunod nga artikulo?

¹⁹ Kinahanglan naton mahibaroan ini nga kasaysayan kay nagpapamatuod ini nga tikang han 1870 tubtob 1991 natuman an tagna ni Daniel mahitungod ha hadi han norte ngan hadi han sur. Salit makakasarig kita nga an iba pa nga bahin han tagna matutuman liwat.

²⁰ Han 1991, nabungkag an Unyon Sobyet. Salit hin-o an hadi han norte yana? Babatunon ha sunod nga artikulo ito nga pakiana.