1. Isaysay an nahitabo han ginbungkag an Jerusalem.

HAN 607 B.C.E., ginsulong an syudad han Jerusalem han damu hinduro nga kasundalohan han Babilonya ha pagpanguna ni Hadi Nabukodonosor II. May kalabotan hito nga pag-atake, an Biblia nasiring: ‘Ginpamatay ni Nabukodonosor an ira mga batan-on nga kalalakin-an pinaagi hin kampilan dida ha balay han ira sanktuaryo, ngan waray pagbati ha batan-on nga lalaki o ha uray, tawo nga lagas. Ginsunog [niya] an balay han Dios, gintimpag an kuta han Jerusalem, pinanunog an ngatanan nga palasyo, ngan gin-gunaw an ngatanan nga mag-opay nga garamiton.’—2 Kron. 36:17, 19.

2. Ano an iginpahamangno ni Jehova antes mabungkag an Jerusalem, ngan ano an mahitatabo ha mga Judio?

² Diri sadang mahipausa an mga Judio han kabungkagan han Jerusalem. Ha sulod hin katuigan, ginpahamangnoan hira han mga propeta han Dios nga kon padayon nira nga igbabalewaray an Balaud han Dios, mabibihag hira han Babilonya. Damu nga Judio an mamamatay pinaagi hin espada, ngan adton makakatalwas posible nga magin distyero ha Babilonya ha bug-os nira nga kinabuhi. (Jer. 15:2) Ano an magigin kinabuhi han mga distyero didto? Nakaeksperyensya ba an mga Kristiano hin pariho nga pagkabihag ha Babilonya? Kon oo, kakan-o ito nahitabo?

3. Kay ano nga an pagin distyero han mga Judio ha Babilonya diri pariho han ira pagin uripon ha Ehipto?

³ Natuman an igintagna han mga propeta. Pinaagi kan Jeremias, ginsagdonan ni Jehova an mga madidistyero nga magpahiuyon ha ira magigin kahimtang ngan buhaton an pinakamaopay. Hiya nagsiring: “Pagtukud kamo hin kabalayan [ha Babilonya], ngan ukoy dida ha ira; ngan pagtanum hin mga tanaman, ngan kaon han bunga nira. Ngan pangitaa an kamurayaw han bungto ngain ko kamo igpadara nga bihag, ngan pagampo kan Jehova para hini; kay ha kamurayaw dida kamo mamamayada kamurayaw.” (Jer. 29:5, 7) Adton sumugot han sagdon han Dios nag-ukoy didto nga baga hin pariho han ira pagkinabuhi ha Jerusalem. Gintugotan hira han Babilonya nga buhaton an pipira nga butang. Puydi pa ngani hira kumadto ha bisan diin nga dapit han nasud. Ha kadaan nga panahon, an Babilonya usa nga sentro han komersyo, ngan may mga ebidensya nga nadiskobrehan nga nagpapakita nga damu nga Judio an nagin mga negosyante didto, ngan an iba nagin eksperto ha pipira nga trabaho. Nagin riko pa ngani an pipira nga Judio. An pagin distyero han mga Judio ha Babilonya diri pariho han ira pagin uripon ha Ehipto mga siglo na an naglabay.—Basaha an Eksodo 2:23-25.

4. Labot han rebelyoso nga mga Israelita, hin-o pa an nag-antos han kabihag ha Babilonya, ngan kay ano nga diri nira nabubuhat an ngatanan nga ginkikinahanglan han Balaud?

⁴ Oo, natatagbaw han nadistyero nga mga Judio an ira materyal nga panginahanglan, pero kumusta man an ira espirituwalidad? Waray na an templo ngan an altar ni Jehova, ngan diri na nahihimo han mga saserdote an ira buruhaton ha organisado nga paagi. Kaupod han mga nadistyero an magtinumanon nga surugoon han Dios nga bisan kon diri angay sirotan, kinahanglan nira mag-antos kaupod han ira mga kahimungto. Bisan pa hito, ginbuhat nira an ira bug-os nga mahihimo basi sundon an Balaud han Dios. Pananglitan, hi Daniel ngan an iya mga kaupod nga hira Sadrak, Mesak, ngan Abednego waray kumaon ha mga pagkaon nga igindidiri ha mga Judio. Ngan maaram kita nga regular nga nag-aampo hi Daniel. (Dan. 1:8; 6:10) Pero tungod kay kontrolado hira han pagano nga nasud, imposible para ha matinumanon nga mga Judio nga buhaton an ngatanan nga ginkikinahanglan han Balaud.

5. Ano nga paglaom an iginhatag ni Jehova ha iya katawohan, ngan kay ano nga makatirigamnan ini nga saad?

⁵ Makakagsingba ba utro ha Dios an mga Israelita ha paagi nga iya gud inuuyonan? Hito nga panahon, baga hin imposible ito. An mga Babilonyahanon diri naghahatag hin kagawasan ha ira mga bihag. Pero ito nga balaud diri makakapugong ha katuyoan ni Jehova para ha iya katawohan. Nagsaad hiya nga papagawson hira tikang ha pagkabihag. An mga saad han Dios pirme gud natutuman.—Isa. 55:11.

6, 7. Kay ano nga kinahanglan bag-uhon an aton pagsabot may kalabotan ha pagkabihag han mga Kristiano ha Babilonya?

⁶ Nakaeksperyensya ba an mga Kristiano hin pariho nga pagkabihag ha Babilonya? Ha sulod hin damu nga katuigan, an Barantayan nagsiring nga an mga surugoon han Dios ha moderno nga panahon nabihag han Babilonya nga Gamhanan han 1918 ngan nakagawas hira han 1919. Pero hini nga artikulo ngan ha masunod, hibabaroan naton kon kay ano nga kinahanglan naton bag-uhon ito nga pagsabot.

⁷ Tagda ini: An Babilonya nga Gamhanan amo an imperyo han buwa nga relihiyon ha kalibotan. Salit basi magin bihag han Babilonya han 1918, an katawohan han Dios kinahanglan magin uripon han buwa nga relihiyon ha pipira nga paagi hito nga panahon. Pero iginpapakita han  mga hitabo nga han mga dekada antes han Girra ha Kalibotan I, an dinihogan nga mga surugoon han Dios nagawas na ha Babilonya nga Gamhanan, diri na hira uripon hito. Oo, gintimaraot an mga dinihogan durante han Girra ha Kalibotan I, pero ito nga pagtimaraot kasagaran nga tikang ha sekular nga awtoridad, diri ha Babilonya nga Gamhanan. Salit an katawohan ni Jehova diri masisiring nga nabihag han Babilonya nga Gamhanan han 1918.

8. Isaysay kon paonan-o naimpluwensyahan han buwa nga katutdoan an tinuod nga mga Kristiano. (Kitaa an retrato ha tinikangan hini nga artikulo.)

⁸ Han Pentekostes 33 C.E., yinukot nga Judio ngan mga nakombirte an gindihogan pinaagi han baraan nga espiritu. Inin bag-o nga mga Kristiano nagin ‘pinili nga lahi, mga hadi nga saserdote, baraan nga nasud, ngan katawohan nga espesyal nga panag-iya han Dios.’ (Basaha an 1 Pedro 2:9, 10.) Nangalimbasog an mga apostol nga atamanon hin maopay an kongregasyon han Dios samtang buhi hira. Pero kamatay han mga apostol, may kalalakin-an nga nagyakan hin “baliko nga katutdoan basi pasundon ha ira an mga disipulo.” (Buh. 20:30; 2 Tes. 2:6-8) Damu hini nga kalalakin-an an may magbug-at nga responsabilidad ha kongregasyon, sugad nga mga paramangno ngan ha urhi gintawag nga mga “obispo.” Dida hito, nagtikang pagkaada grupo hin mga klero, bisan kon hi Jesus nagsiring ha iya mga sumurunod: “Kamo ngatanan magburugto.” (Mat. 23:8) Igintutdo hinin prominente nga kalalakin-an nga binilib gud ha mga pilosopiya nira Aristotle ngan Plato an buwa nga mga ideya imbes nga an kamatuoran tikang ha Pulong han Dios.

9. Isaysay kon paonan-o nagkahiusa an apostata nga Kristianidad ngan an Estado han Roma, ngan ano an resulta hito?

⁹ Han 313 C.E., inin apostata nga Kristianidad legal nga ginkilala han pagano nga emperador han Roma nga hi Constantino. Tikang hito nga panahon, nagkahiusa an Singbahan ngan an Estado. Pananglitan, katapos han miting han mga lider han relihiyon nga gintatawag nga Konseho han Nicaea, hi Constantino, nga presente hito nga miting, nagsugo nga idistyero an padi nga hi Arius tungod kay nadiri hi Arius nga kilalahon hi Jesus sugad nga Dios. Ha urhi, ilarom han pagmando ni Emperador Theodosius I (379-395 C.E.), an Katoliko nga Singbahan—an Kristianidad nga impluwensyado han buwa nga katutdoan—nagin opisyal nga relihiyon han Imperyo han Roma. An mga historyador nagsiring nga an pagano nga Roma nagin “Kristiano” han ikaupat ka siglo. Kondi ha pagkamatuod, hito nga panahon, ginkarawat na han apostata nga Kristianidad an katutdoan han pagano nga relihiyon han Imperyo han Roma, salit membro na hira han Babilonya nga Gamhanan. Pero may pipira pa gihapon nga matinumanon nga dinihogan nga Kristiano nga nangangalimbasog nga buhaton an pinakamaopay ha pagsingba ha Dios, pero waray namamati ha ira. (Basaha an Mateo 13:24, 25, 37-39.) Nabihag gud hira han Babilonya!

10. Kay ano nga iginsalikway han sinsero nga mga tawo an katutdoan han singbahan durante han siyahan nga pipira ka siglo antes ha aton Komon nga Panahon?

¹⁰ Han siyahan nga pipira ka siglo ha aton Komon nga Panahon, nababasa han damu nga tawo an Biblia ha Griego o Latin. Salit maitatanding nira an mga katutdoan han singbahan ha mga igintututdo han Pulong han Dios. Tungod han ira nahibaroan ha Biblia, iginsalikway han pipira ha ira an mga gintotoohan han singbahan nga diri uyon ha Kasuratan. Pero kon isusumat nira ha iba an ira mga opinyon, mamimeligro gud hira ngan puydi pa ngani patayon.

11. Paonan-o nagin kontrolado han mga klero an Biblia?

¹¹ Ha urhi, diri na ginagamit han kadam-an an Griego o Latin nga linggwahe, ngan ginpugngan  han singbahan an paghubad han Pulong han Dios ha linggwahe nga nasasabtan han damu nga tawo. Salit an mga klero ngan mga edukado la an nakakabasa han Biblia, bisan kon an pipira ha ira diri maopay magbasa o magsurat. An bisan hin-o nga nakontra ha katutdoan han singbahan ginsisirotan gud. An matinumanon nga dinihogan nga mga surugoon han Dios kinahanglan sekreto nga magkatirok ha gudtiay nga grupo kon posible. Pariho han pagkadistyero ha Babilonya hadto, an dinihogan nga “mga hadi nga saserdote” diri nakakahimo han ira buruhaton ha organisado nga paagi. Kontrolado gud han Babilonya nga Gamhanan an mga tawo!

12, 13. Ano an duha nga rason nga nagtikaluya an impluwensya han Babilonya nga Gamhanan? Isaysay.

¹² Magkakaada pa ba kagawasan an tinuod nga mga Kristiano ha pagsingba ha Dios ngan ha pagbuhat hito ha paagi nga iya inuuyonan? Oo! Nagtikang sumanag an espirituwal nga kalamrag tungod han duha nga importante nga rason. An siyahan amo an kaimbento han imprintahan nga nagamit hin movable type han kabutngaan han ika-15 ka siglo. Antes pa ito maimbento, an Biblia metikuloso nga ginkukopya hin mano-mano. Mahal ngan talagsahon la an mga kopya han Biblia. May nasiring nga bisan an maabtik nga parakopya naabot hin napulo ka bulan ha pagtapos han usa nga kopya han Biblia! Dugang pa, an ginsusuratan han mga parakopya (mga materyal nga hinimo tikang ha panit han hayop) mahal hinduro. Ha kabaliktaran, an paggamit hin papel ngan imprintahan mas praktikal tungod kay an usa nga maabtik nga paraimprinta nakakatapos hin 1,300 nga pahina kada adlaw!

¹³ An ikaduha nga rason amo an pangalimbasog han pipira nga maisugon nga kalalakin-an temprano han ika-16 ka siglo nga ihubad an Pulong han Dios ha mga linggwahe nga nasasabtan  han damu nga tawo. Ginbuhat ini han mga parahubad bisan kon mahimo mameligro an ira kinabuhi. Ano an resulta? Nabaraka an mga lider han singbahan. Kon may Biblia an usa nga diosnon nga tawo, mahimo ito gamiton kontra ha ira, salit nahadlok gud an mga lider han relihiyon! Ngan han nagtikadamu an kopya han Biblia, nagtikadamu an nakakabasa hito ngan napakiana: ‘Diin ha Biblia mababasa an mahitungod han purgatoryo? han pagbayad hin misa para ha mga patay? han mga papa ngan kardinal?’ Nakapasina gud ini ha mga lider han singbahan tungod kay ginhuhunahuna nira nga waray katungod an mga tawo nga kwestyunon hira. Ira ginsirotan an mga tawo nga nakontra ha katutdoan han singbahan, nga an pipira hito iginbasar ha mga pilosopiya nira Aristotle ngan Plato—kalalakin-an nga nabuhi antes han panahon ni Jesu-Kristo. An singbahan an nagsisentensya hin kamatayon; an Gobyerno an nagpapatuman hito. Ginbuhat nira ini basi mahadlok an mga tawo ha pagbasa han Biblia ngan pagkwestyon ha singbahan. Baga hin epektibo ito nga taktika. Pero may pipira nga maisugon nga indibiduwal nga waray magpatarhog ha Babilonya nga Gamhanan. Nabilngan na nira an kamatuoran tikang ha Pulong han Dios, ngan karuyag nira nga mahibaro hin dugang pa! Hirani na an katalwasan tikang ha buwa nga relihiyon.

14. (a) Han dekada han 1870, ano nga mga kahimtang an nakabulig basi mag-uswag an pagsabot ha mga kamatuoran ha Biblia? (b) Isaysay an pangalimbasog ni Bugto Russell ha pamiling han kamatuoran.

¹⁴ Damu nga indibiduwal nga nauuhaw ha kamatuoran ha Biblia an pinalagiw ha mga nasud nga diri makusog an impluwensya han singbahan. Karuyag nira basahon ngan pag-adman an Biblia ngan makiistorya mahitungod hito nga waray nagdidikta kon ano an ira sadang toohan. Usa hito nga nasud an Estados Unidos, diin gintikangan ni Charles Taze Russell ngan han pipira niya nga kaupod an sistematiko nga pag-aram ha Biblia han dekada han 1870. Ha tinikangan, katuyoan ni Bugto Russell nga hibaroan kon ano nga relihiyon an nagtututdo han kamatuoran. Gin-usisa niya hin maopay an mga katutdoan han iba-iba nga relihiyon, bisan adton diri mga Kristiano, ngan igintanding ito ha kon ano an igintututdo han Biblia. Ha urhi, nasantop niya nga waray bisan usa hito nga mga relihiyon an bug-os nga nagsusunod ha Pulong han Dios. Makausa, nakiistorya hi Russell ha pipira nga klero hito nga nasud, naglalaom nga kakarawaton hini nga kalalakin-an an mga kamatuoran ha Biblia nga nadiskobrehan niya ngan han iya mga kaupod ngan itututdo ito ha mga membro han ira tagsa nga kongregasyon. Pero diri hito interesado an mga klero. Salit kinahanglan karawaton han mga Estudyante han Biblia nga diri hira puydi magsingba ha Dios kaupod hadton determinado nga magpabilin ha buwa nga relihiyon.—Basaha an 2 Corinto 6:14.

15. (a) Kakan-o nabihag an mga Kristiano han Babilonya nga Gamhanan? (b) Ano nga mga pakiana an hihisgotan ha sunod nga artikulo?

¹⁵ Sumala han aton ginhisgotan, hinbaroan naton nga an tinuod nga mga Kristiano nabihag han Babilonya waray pag-iha katapos mamatay an ultimo nga apostol. Pero may nabangon nga mga pakiana: Ano an dugang nga pamatuod nga ha mga dekada antes han 1914, an mga dinihogan nagawas na tikang ha Babilonya nga Gamhanan, ngan diri na uripon hito? Tinuod ba nga nasubo hi Jehova ha iya mga surugoon tungod kay nagluya an ira suporta ha pagsangyaw nga buruhaton durante han Girra ha Kalibotan I? Ngan durante hito nga panahon, iginkompromiso ba han pipira nga Kristiano an ira pagin neutral salit nawara an pag-uyon ni Jehova ha ira? Ha kataposan, kon an mga Kristiano nauripon han buwa nga relihiyon tikang han ikaduha ka siglo C.E., kakan-o hira nakagawas dida hito? Maopay gud ini nga mga pakiana, ngan hihisgotan ini ha sunod nga artikulo.