1, 2. Ano nga buhat an nagkaada mas maraot gud nga epekto ha mga tawo, ngan hin-o an responsable hito?

AN TELEPONO, bombilya, awto, ngan pridyeder pipira la han mga imbensyon nga nakakabulig gud ha aton adlaw-adlaw nga mga buruhaton. Pero an iba nga imbensyon, sugad han pulbora, land mine, sigarilyo, ngan bomba atomika peligroso gud ha kinabuhi. Kondi may usa nga butang nga nahiuna hito ngatanan nga mas maraot gud an epekto ha mga tawo. Ano ito? An pagbuwa! Amo ito an tinuyo nga pagyakan hin diri tinuod nga impormasyon basi limbongan an usa. Hin-o an pinakasiyahan nga nagbuwa? Gin-unabi ni Jesu-Kristo an “Yawa” sugad nga “amay han kabuwaan.” (Basaha an Juan 8:44.) Kakan-o hiya siyahan nga nagbuwa?

² Ginbuhat niya ito ha hardin han Eden yinukot ka tuig na an naglabay. An siyahan nga mag-asawa nga hira Adan ngan Eva malipayon nga nagkikinabuhi ha Paraiso nga igintagana han ira Maglalarang. Katapos, sinulod ha eksena an Yawa. Maaram hiya nga ginsugo han Dios an mag-asawa nga diri kumaon han bunga han “kahoy han kinaadman han kaopayan ngan han karautan,” kay mamamatay hira kon diri hira sumugot. Bisan pa hito, hi Satanas nagsiring kan Eva pinaagi hin halas: “Kamo diri gud mapatay [an pinakasiyahan nga buwa]: Kay an Dios maaram nga ha adlaw nga kamo kumaon hito, an iyo mga mata mapupukrat, ngan kamo mahanunugad ha Dios, nga maginaramon na han kaopayan ngan han karautan.”​—Gen. 2:15-17; 3:1-5.

3. Kay ano nga masisiring naton nga maraot gud an intensyon han buwa ni Satanas, ngan ano an nagin resulta hito?

 ³ Maraot gud an intensyon han buwa ni Satanas kay maaram hiya nga kon tumuod ha iya hi Eva ngan kumaon han prutas, mamamatay hi Eva. Gintalapas nira Eva ngan Adan an sugo ni Jehova ngan ha urhi, namatay hira. (Gen. 3:6; 5:5) Ngan mas maraot pa gud, pinaagi han ira nahimo nga sala “an kamatayon inabot ha ngatanan nga tawo.” Ngani, “an kamatayon nagmando sugad nga hadi . . . , bisan ha mga waray pakasala pariho han pagtalapas ni Adan.” (Roma 5:12, 14) Salit imbes nga magpahimulos han perpekto ngan waray kataposan nga kinabuhi sugad han orihinal nga katuyoan han Dios, an tawo yana nabubuhi la hin “kapitoan ka tuig, ngan kon pinaagi hin kapin nga kusug kakawaloan ka tuig.” Ngan an kinabuhi han tawo ‘puno hin kasamok [ngan] kagul-anan.’ (Sal. 90:10; Maupay nga Sumat) Nahitabo ito ngatanan tungod la han pagbuwa ni Satanas!

4. (a) Ano nga mga pakiana an kinahanglan naton batunon? (b) Sumala ha Salmos 15:1, 2, hin-o la an puydi magin sangkay ni Jehova?

⁴ May kalabotan ha ginbuhat han Yawa, hi Jesus nagsiring: “Waray hiya magpadayon ha kamatuoran, kay nadiri hiya han kamatuoran.” Nadiri la gihapon hi Satanas ha kamatuoran kay padayon hiya nga “nanlilimbong ha bug-os nga inuukyan nga tuna.” (Pah. 12:9) Diri naton karuyag malimbongan han Yawa. Salit hisgotan naton inin tulo nga pakiana: Paonan-o ginlilimbongan ni Satanas an mga tawo? Kay ano nga nagbubuwa an mga tawo? Ngan basi diri kita mapariho kanda Adan ngan Eva nga nawad-an han ira maopay nga relasyon kan Jehova, paonan-o naton maipapakita nga “nagyayakan [kita] hin kamatuuran” ha ngatanan nga panahon?​—Basaha an Salmos 15:1, 2.

5. Paonan-o ginlilimbongan ni Satanas an mga tawo yana?

⁵ Maaram hi apostol Pablo nga mahimo naton malikyan an mga ‘panlimbong ni Satanas, kay diri kita ignorante han iya mga taktika.’ (2 Cor. 2:11) Maaram kita nga an bug-os nga kalibotan​—upod na an buwa nga relihiyon, korap nga gobyerno, ngan hakugnon nga negosyo—​kontrolado han Yawa. (1 Juan 5:19) Salit diri kita nahipapausa kon gin-iimpluwensyahan ni Satanas ngan han iya mga demonyo nga ‘magbuwa’ an gamhanan nga mga tawo. (1 Tim. 4:1, 2) Pananglitan, an pipira nga negosyante naghihimo hin buwa nga mga adbertisment basi mapalit an ira nakakadaot nga mga produkto o basi mauwat an mga tawo ngan makakuha hin kwarta ha ira.

6, 7. (a) Kay ano nga labi nga may baratunon an mga lider han relihiyon nga nagbubuwa? (b) Ano nga mga kabuwaan an igintututdo han mga lider han relihiyon?

⁶ An mga lider han relihiyon nga nagbubuwa labi nga may baratunon. Kay ano? Kay kon an usa nga indibiduwal tumuod ha ira buwa nga katutdoan ngan magbuhat hin butang nga ginkakangalasan han Dios, mahimo mawara an iya paglaom nga mabuhi ha waray kataposan. (Hos. 4:9) Maaram hi Jesus nga ginlilimbongan han mga lider han relihiyon ha iya panahon an mga tawo. Prangka nga ginsidngan niya hira: “Kairo niyo, mga eskriba ngan mga Pariseo, mga hipokrito! Tungod kay nagbibiyahe kamo hin hirayo ha dagat ngan ha tuna basi mangombirte, ngan kon makombirte na, ginhihimo niyo hiya nga mas takos han kabungkagan ha Gehenna [waray kataposan nga kabungkagan] kay ha iyo.” (Mat. 23:15; ftn.) Pinaagi hin mapwersa nga mga pulong, iginpakita ni Jesus nga diri niya gin-uuyonan ini nga mga lider han buwa nga relihiyon. Tikang gud hira ha ira ‘amay nga Yawa, nga parapamatay.’​—Juan 8:44.

⁷ Damu gud an mga lider han relihiyon yana; kasagaran na nga gintatawag hira nga pastor, padi, rabbi, o iba pa nga titulo. Pariho han mga lider han buwa nga relihiyon han siyahan nga siglo, ira ‘gin-uulang an kamatuoran’ han Pulong han Dios ngan ‘ginpipili nira nga tumoo ha buwa imbes nga ha kamatuoran mahitungod ha Dios.’ (Roma 1:18, 25) Ira igintututdo ha mga tawo an buwa nga  katutdoan sugad han “kon gintalwas na, pirme na talwas,” pagin diri mamaratyon han kalag, reinkarnasyon, ngan sayop nga ideya nga kukonsinteron han Dios an homoseksuwalidad ngan pag-asawa han magkapariho an sekso.

8. Ano nga kabuwaan an ginlalaoman naton nga hirani na iproklamar han mga politiko, pero ano an sadang naton magin reaksyon hito?

⁸ An mga politiko nagbubuwa liwat basi limbongan an mga tawo. Usa han pinakadaku nga buwa nga hirani na nira iproklamar amo an pagkaada “kamurayawan ngan kasigurohan!” Pero “tigda nga maabot ha ira an kabungkagan.” Hinaot diri kita malimbongan han ira pangalimbasog nga ipasilsil ha hunahuna han tawo nga diri namimilegro ini nga sistema! “Maaram gud [kita] nga an adlaw ni Jehova sigurado nga maabot sugad hin kawatan ha gab-i.”​—1 Tes. 5:1-4.

9, 10. (a) Kay ano nga nagbubuwa an mga tawo, ngan ano an resulta hito? (b) Ano an sadang naton hinumdoman mahitungod kan Jehova?

⁹ Kon an usa nga bag-o nga imbensyon nagigin popular, kasagaran na nga naghihimo hin damu hito. Sugad liwat hito an nahitabo ha pagbuwa. Komon na gud yana an pagbuwa, ngan diri la an maimpluwensya nga mga tawo an nagbubuhat hito. An artikulo nga “Why We Lie” ni Y. Bhattacharjee nagsiring nga “an pagbuwa ginkukonsiderar sugad nga nakagamot na nga kinaiya han tawo.” An mga tawo kasagaran nga nagbubuwa basi panalipdan o ipahitaas an ira kalugaringon. Nagbubuwa hira basi maitago an ira sayop o maraot nga nahimo o basi makakwarta o makabentaha. An artikulo nagsiring liwat nga may mga tawo nga “masayon la magbuwa, ha gudti ngan dagku nga butang, ha mga estranghero, ha ira katrabaho, kasangkayan, ngan hinigugma.”

¹⁰ Ano an resulta hito nga mga pagbuwa? Nawawara an pagtapod ngan mahimo madaot an mga relasyon. Pananglitan, hunahunaa la kon mationan-o kamakasurubo kon an usa nga asawa nagin diri maunungon ha iya bana ngan nagbubuwa basi itago an iya imoral nga buhat. O kon patago nga ginpapasakitan han usa nga lalaki an iya asawa ngan mga anak pero kon aada ha publiko nagpapakunokuno hiya nga maopay nga tatay ngan bana. Pero sadang naton hinumdoman nga an sugad nga malimbong nga mga tawo waray maitatago kan Jehova, kay “an ngatanan nga butang hubo ngan nakikita gud” niya.​—Heb. 4:13.

11. Ano an igintututdo ha aton han maraot nga ehemplo nira Ananias ngan Sapira? (Kitaa an retrato ha tinikangan hini nga artikulo.)

¹¹ Pananglitan, an Biblia nagsusumat kon paonan-o ‘gin-impluwensyahan ni Satanas’ an usa nga Kristiano nga mag-asawa han siyahan nga siglo nga magbuwa ha Dios. Hira Ananias ngan Sapira nagplano ha paglimbong ha mga apostol. Nagbaligya hira hin propyedad pero pipira la han kabug-osan nga kantidad an ira iginhatag ha mga apostol. Karuyag han mag-asawa nga magpabilib ha kongregasyon; iginpakita nira nga kunohay mas mahinatagon hira pinaagi han ira donasyon kondi ha pagkamatuod diri hira sugad hito. Pero nakita ni Jehova an ira ginbuhat, ngan iya hira ginsirotan.​—Buh. 5:1-10.

12. Ano an mahitatabo ha diri mabinasulon nga mga buwaon, ngan kay ano?

¹² Ano an inaabat ni Jehova mahitungod ha pagbuwa? Hi Satanas pati na an ngatanan nga diri mabinasulon nga mga buwaon nga nagsusubad ha iya mahingangadto ha “linaw nga kalayo.” (Pah. 20:10; 21:8; Sal. 5:6) Kay ano? Tungod kay para kan Jehova, an sugad nga mga buwaon pariho la ha iba pa nga “nagbubuhat han ginkakangalasan han Dios.”​—Pah. 22:15, ftn.

13. Ano an aton hinbabaroan mahitungod kan Jehova, ngan napapagios kita hito nga kahibaro nga buhaton an ano?

¹³ Maaram kita nga hi Jehova “diri tawo, nga hiya magbuwa.” Ngani, “imposible gud magbuwa an Dios.” (Num. 23:19; Heb. 6:18) “Ikinangangalas ni Jehova . . . an dila nga buwaon.” (Prob. 6:16, 17) Basi makarawat an iya pag-uyon, kinahanglan magyakan kita han kamatuoran ha ngatanan  nga panahon. Salit ‘diri kita nagbubuwa ha usa kag usa.’​—Col. 3:9.

14. (a) Ha ano nga paagi naiiba an tinuod nga mga Kristiano ha mga membro han buwa nga mga relihiyon? (b) Isaysay an prinsipyo ha Lucas 6:45.

¹⁴ Ano an usa nga paagi nga naiiba an tinuod nga mga Kristiano ha mga membro han buwa nga mga relihiyon? Nagyayakan kita han kamatuoran. (Basaha an Sakarias 8:16, 17.) Hi Pablo nagsaysay: “Iginrirekomendar namon an amon kalugaringon sugad nga mga ministro han Dios, pinaagi ha . . . pagyakan han kamatuoran.” (2 Cor. 6:4, 7) Hi Jesus nagsiring mahitungod ha tawo: “Kon ano an aada ha kasingkasing amo an nagawas ha iya baba.” (Luc. 6:45) Karuyag sidngon, an tangkod nga tawo pirme magyayakan han kamatuoran. Ha gudti ngan dagku man nga butang, magsusumat hiya han kamatuoran ha mga estranghero, ha iya katrabaho, kasangkayan, ngan hinigugma. Hisgotan naton an pipira nga ehemplo kon paonan-o naton maipapakita nga nangangalimbasog kita nga magin tangkod ha ngatanan nga butang.

15. (a) Kay ano nga diri gud maaramon an pagkaada doble nga pagkinabuhi? (b) Ano an makakabulig ha mga batan-on nga maatohan an maraot nga impluwensya han ira mga igkasi-batan-on? (Kitaa an footnote.)

¹⁵ Ano man kon usa ka nga batan-on ngan karuyag mo nga karawaton ka han imo mga igkasi-batan-on? Siguroha nga diri mo subaron an ginbubuhat han iba pinaagi ha pagkaada doble nga pagkinabuhi. Iginpapakita nira nga limpyo hira ha moral kon kaupod nira an ira pamilya ngan kabugtoan ha kongregasyon pero kabaliktaran gud hira hito kon kaupod an diri Saksi nga mga batan-on ngan kon nagamit hira hin social media. Bangin namumuyayaw hira, namamado hin diri desente, namamati hin magraot nga musika, nagdudroga o naghuhubog, sekreto nga nakikig-date, o nagbubuhat hin mas maraot pa. Nagbubuwa hira ha ira mga kag-anak, ha kabugtoan, ngan ha Dios. (Sal. 26:4, 5) Maaram hi Jehova kon ‘nagpapasidungog kita ha iya pinaagi [la] han aton mga im-im, pero an aton kasingkasing hirayo gud ha iya.’ (Mar. 7:6) Mas maopay gud nga buhaton naton an ginsisiring hini nga proberbio: “Ayaw itugot nga an imo kasingkasing maawa han mga makasasala; kondi maada ka ha pagkahadluk kan Jehova ha bug-os nga adlaw.”​—Prob. 23:17. *

16. Kay ano nga kinahanglan naton isumat an tinuod kon nag-aaplay kita para hin espesyal nga pribilehiyo ha pag-alagad?

¹⁶ Bangin karuyag mo magregular payunir o sumulod ha espesyal nga bug-os-panahon nga pag-alagad sugad han pagboluntaryo ha Bethel. Kon  magpil-ap ka hin aplikasyon, importante gud nga batunon mo hin tangkod an mga pakiana mahitungod ha imo kahimsog, ginpipili nga kaliawan, ngan han imo moralidad. (Heb. 13:18) Ano man kon nakahimo ka hadto hin maraot o kwestyonable nga buhat nga waray pa mahibaroi han mga tigurang? Pangaro ha ira hin bulig basi makag-alagad ka nga may limpyo nga konsensya.​—Roma 9:1; Gal. 6:1.

17. Ano an sadang naton buhaton kon ginpapakianhan kita han mga parakontra mahitungod han aton kabugtoan?

¹⁷ Ano an imo sadang buhaton kon pananglitan igindidiri an aton buruhaton ha iyo lugar ngan gin-aresto ka han mga awtoridad ngan ginpapakianhan mahitungod han imo kabugtoan? Sadang mo ba isumat ha ira an ngatanan? Ano an ginbuhat ni Jesus han gin-imbistigaran hiya han Romano nga gobernador? Uyon ha prinsipyo ha Kasuratan nga “may panahon ha paghilum, ngan may panahon ha pagyakan,” may panahon nga waray ginyakan nga bisan ano hi Jesus. (Ekles. 3:1, 7; Mat. 27:11-14) Ha sugad nga sitwasyon, mas maopay gud nga magin maaramon kita basi diri naton maibutang ha peligro an kabugtoan.​—Prob. 10:19; 11:12.

18. Ano an sadang naton buhaton kon ginpapakianhan kita han mga tigurang mahitungod han aton kabugtoan?

¹⁸ Ano man kon may bugto ha kongregasyon nga nakahimo hin seryoso nga sala ngan maaram ka hito? An mga tigurang, nga responsable ha pagtipig han kalimpyo han kongregasyon, bangin magpakiana ha imo mahitungod hito nga butang. Ano an imo bubuhaton, labi na kon an nakasala duok mo nga sangkay o paryente? An Biblia nasiring: “Hiya nga nagyayakan han kamatuuran nagpapakita han pagkamatadong.” (Prob. 12:17; 21:28) Salit responsabilidad mo nga isumat ha mga tigurang, diri la an pipira nga detalye, kondi an bug-os nga kamatuoran, ngan diri mo ito sadang bag-uhon. May katungod hira nga hibaroan an ngatanan nga impormasyon basi mahibaroan nira an pinakamaopay nga paagi ha pagbulig ha nakasala nga maibalik an iya maopay nga relasyon kan Jehova.​—San. 5:14, 15.

19. Ano an aton hihisgotan ha sunod nga artikulo?

¹⁹ An salmista nga hi David nag-ampo kan Jehova: “Nagtatalinguha [o, nalilipay] ka hin kamatuuran ha kasingkasing.” (Sal. 51:6) Maaram hi David nga an pagin tangkod nagtitikang ha kasingkasing. Ha ngatanan nga panahon, an tinuod nga mga Kristiano nagyayakan han kamatuoran ha kada tagsa. Usa pa nga paagi nga maipapakita naton nga naiiba kita sugad nga mga ministro han Dios amo an aton pagtutdo han kamatuoran ha iba. Ha sunod nga artikulo, hihisgotan naton kon paonan-o naton ito mahihimo ha aton ministeryo.