1, 2. (a) Ano daw la an kahimtang han aton kinabuhi kon waray an Biblia? (b) Paonan-o kita mas magpapahimulos ha Pulong han Dios?

NAHAHANDURAW mo ba an imo kinabuhi kon waray an Biblia? Waray ka makukuhaan hin masasarigan nga giya ha imo adlaw-adlaw nga pagkinabuhi. Waray ka makukuhaan hin makapatagbaw nga mga baton ha mga pakiana mahitungod ha Dios, ha kinabuhi, ngan ha tidaraon. Ngan diri mo mahibabaroan an mahitungod han pakig-upod hadto ni Jehova ha katawohan.

² Mapasalamaton kita nga diri sugad hito an aton kahimtang. Igintagana ha aton ni Jehova an iya Pulong, an Biblia. Ngan ginsisiguro niya nga an iya mensahe magpapadayon ha waray kataposan. Ginkotar ni apostol Pedro an Isaias 40:8. Ito nga teksto nagtutudlok ha giniyahan nga mensahe han Biblia, pero aplikado liwat ito ha Biblia mismo. (Basaha an 1 Pedro 1:24, 25.) Syempre, mas mapapahimulosan naton an Biblia kon mababasa naton ito ha linggwahe nga naiintindihan gud naton. Maaram gud hini an mga nahigugma ha Pulong han Dios. Han naglabay nga mga siglo, may sinsero nga mga tawo nga nangalimbasog gud nga maihubad ngan maipanaltag an Kasuratan bisan  kon diri pirme masayon an pagbuhat hito. An ira hingyap uyon ha kaburut-on han Dios nga “matalwas an ngatanan nga klase hin tawo ngan magkaada husto nga kahibaro ha kamatuoran.”—1 Tim. 2:3, 4.

3. Ano an aton hihisgotan hini nga artikulo? (Kitaa an retrato ha tinikangan hini nga artikulo.)

³ Hini nga artikulo, hihisgotan naton kon paonan-o an Pulong han Dios nagpapadayon bisan pa han (1) pagbag-o han linggwahe, (2) pagbag-o han politika nga nakakaapekto ha komon nga linggwahe, ngan (3) pagkontra ha paghubad han Biblia. Kay ano nga mapulsanon ha aton ini nga paghisgot? Magpapahilarom ini han aton apresasyon ha Pulong han Dios ngan han aton gugma ha Awtor han Biblia, nga nagtagana hito basi magpahimulos kita.—Mika 4:2; Roma 15:4.

4. (a) Paonan-o nagbabag-o an linggwahe paglabay han panahon? (b) Ano an nagpapakita nga an aton Dios waray pinaurog nga linggwahe, ngan ano an imo inaabat mahitungod hito?

⁴ An linggwahe nagbabag-o paglabay han panahon. An mga pulong ngan termino nga ginagamit hadto posible nga iba na gud an kahulogan yana. Bangin may nahuhunahuna ka nga ehemplo kon paonan-o nagbag-o an imo linggwahe. Ito liwat an nahitabo ha Hebreo ngan Griego—mga linggwahe nga gin-gamit ha pagsurat han kadam-an nga bahin han Biblia. Daku na an iginbag-o han moderno nga Hebreo ngan Griego kay han gin-gamit ito ha panahon han Biblia. Salit adton naruruyag makasabot han Pulong han Dios nagkikinahanglan hin hubad hito—bisan adton nagamit han moderno nga Hebreo o Griego. An pipira naghuhunahuna nga kinahanglan nira mag-aram han kadaan nga Hebreo ngan Griego basi mabasa nira an Biblia ha orihinal nga linggwahe hini. Pero diri ito mapulsanon sugad han ira ginhuhunahuna. * Mapasalamaton gud kita nga an Biblia o an mga bahin hito naihubad na yana ha haros 3,000 nga linggwahe. Matin-aw, karuyag ni Jehova nga an ‘tagsa nga nasud, tribo, ngan pinulongan’ magpahimulos han iya Pulong. (Basaha an Pahayag 14:6.) Diri ba ini nag-aaghat ha imo nga mas magin duok ha aton mahigugmaon ngan waray ginpapaurog nga Dios?—Buh. 10:34.

5. Kay ano nga nagin makatirigamnan nga hubad an King James Version?

⁵ An kamatuoran nga nagbabag-o an linggwahe paglabay han panahon aplikado liwat ha mga linggwahe diin naihubad na an Biblia. An usa nga hubad han Biblia nga madali maintindihan han siyahan nga iginpublikar ito bangin makuri na masabtan ha urhi. Tagda an usa nga hubad han Biblia ha Ingles. An King James Version siyahan nga iginpublikar han 1611. Usa ito han nagin pinakapopular nga Ingles nga Biblia, ngan daku an nagin impluwensya hito ha Ingles nga linggwahe. * Pero hini nga hubad, pipira la ka beses nga gin-gamit an ngaran han Dios. Gin-gamit hito an ngaran nga “Jehova” ha pipira nga teksto, ngan gin-gamit an pulong nga “GINOO” nga nakasurat ha dagku nga letra ha iba nga teksto ha Hebreo nga Kasuratan diin orihinal nga mababasa an ngaran han Dios. Pero an sumunod nga mga igin-imprinta naggamit liwat han pulong nga “GINOO” nga nakasurat ha dagku nga letra ha pipira nga teksto han Kristiano Griego nga Kasuratan. Hini nga paagi, ginkilala han King James Version nga an ngaran han Dios mababasa ha gintatawag nga Bag-o nga Tugon.

6. Kay ano nga mapasalamaton kita nga nagkaada New World Translation?

⁶ Pero paglabay hin mga siglo, damu han mga pulong ha King James Version an kadaan na ngan makuri na masabtan. Ito liwat an nahitabo ha una nga mga hubad han Biblia ha iba nga mga linggwahe. Salit diri ba kita nagpapasalamat nga nagkaada New World Translation of the Holy  Scriptures ha moderno nga linggwahe? Ini nga hubad mababasa ha bug-os o ha mga bahin hito ha sobra 150 nga linggwahe, salit mahimo na ini mabasa han kadam-an nga tawo yana. An mga pulong hini masayon masabtan, salit naaabot han mensahe han Pulong han Dios an aton kasingkasing. (Sal. 119:97) Makatirigamnan liwat an New World Translation kay iginbalik hini an ngaran han Dios ha husto nga hinmumutangan hito ha Kasuratan.

7, 8. (a) Kay ano nga han ikatulo ka siglo B.C.E. damu nga Judio an diri na nakakaintindi han Hebreo nga Kasuratan? (b) Ano an Griego nga Septuagint?

⁷ An pagbag-o han kahimtang han politika usahay nakakaapekto ha kon ano nga komon nga linggwahe an gagamiton ha partikular nga panahon. Paonan-o ginsisiguro han Dios nga an sugad nga kahimtang diri magin hinungdan nga diri na masabtan han mga tawo an iya Pulong? May ehemplo ha kadaan nga panahon nga mabulig ha aton ha pagbaton hito. An siyahan nga 39 nga libro han Biblia iginsurat han mga Israelita, o an mga Judio. Hira an siyahan nga katawohan nga “gintaporan . . . han sagrado nga mga kapahayagan han Dios.” (Roma 3:1, 2) Pero han ikatulo ka siglo B.C.E., diri na naiintindihan han damu nga Judio an Hebreo. Kay ano? Tungod kay ginpahaluag ni Alejandro nga Bantogan an Imperyo han Gresya pinaagi han iya pagpanakop. (Dan. 8:5-7, 20, 21) Samtang nagtitikahaluag ito nga imperyo, an Griego an nagin komon nga linggwahe han damu nga sakop hito, upod na an mga Judio nga naukoy ha iba-iba nga bahin han imperyo. Tungod kay damu na nga Judio an nagyayakan hin Griego, kadam-an ha ira an nakukurian na pag-intindi han Hebreo nga Kasuratan. Ano an nagin solusyon?

⁸ Ha kabutngaan han ikatulo ka siglo B.C.E., an siyahan nga lima nga libro han Biblia iginhubad tikang ha Hebreo ngadto ha Griego. An paghubad han iba pa nga bahin han Hebreo nga Kasuratan natapos han ikaduha ka siglo B.C.E. Ini nga hubad gintawag nga Griego nga Septuagint. An Septuagint amo an siyahan nga kilala nga sinurat nga hubad han bug-os nga Hebreo nga Kasuratan.

9. (a) Paonan-o an Septuagint ngan an iba pa nga mga hubad hadto nakabulig ha mga tawo nga masabtan an Pulong han Dios? (b) Ano an imo paborito nga bahin han Hebreo nga Kasuratan?

⁹ Daku an naibulig han Septuagint basi maintindihan han mga Judio ngan han iba pa nga nagyayakan hin Griego an Hebreo nga Kasuratan. Handurawa la an ira kalipay han mabatian o mabasa nira an Pulong han Dios ha linggwahe nga ha urhi nagin ira na kalugaringon nga linggwahe! Paglabay han panahon, iginhubad an pipira nga bahin han Biblia ha iba pa nga komon nga linggwahe, sugad han Syriac, Gothic, ngan Latin. Samtang ginbabasa han mga tawo an Baraan nga mga Sinurat ha linggwahe nga ira naiintindihan, sigurado nga damu ha ira an nagkaada paborito nga mga teksto pariho ha aton yana. (Basaha an Salmos 119:162-165.) Oo, an Pulong han Dios nagpapadayon bisan pa han mga pagbag-o han komon nga linggwahe.

10. Kay ano nga kadam-an han mga tawo ha panahon ni John Wycliffe waray pa makabasa han Biblia o makabati han mensahe hito?

¹⁰ May mga panahon nga an gamhanan nga mga lider naniningkamot nga diri mabasa han ordinaryo nga mga tawo an Biblia. Pero may sinsero nga mga indibiduwal nga nangalimbasog ha paghubad hito bisan pa han pagkontra. Pananglitan, tagda hi John Wycliffe nga usa nga teologo nga nabuhi han ika-14 ka siglo. Natoo gud hiya nga sadang mabasa han kada tagsa an Pulong han Dios. Pero ha iya panahon, an ordinaryo nga mga tawo ha Inglatera waray pa makabasa han Biblia o makabati han mensahe hito ha ira kalugaringon nga linggwahe. Kay ano? Tungod kay mano-mano an pagkopya han Biblia ngan mahal ito hinduro,  salit kadam-an an diri nakakaakos pagpalit hin Biblia. Dugang pa, kadam-an an diri maaram magbasa. Oo, bangin nakakabati hira nga ginbabasa an Biblia kon nasingba hira. Pero posible gud nga diri nira naiintindihan an ira nababatian. Kay ano? Kay an Biblia nga ginagamit han Singbahan (an Vulgate) iginsurat ha Latin. Kondi han mga Edad Medya, diri na naiintindihan han ordinaryo nga mga tawo an Latin. Salit paonan-o nira mapapahimulosan an presyoso nga mga bahandi han Biblia?—Prob. 2:1-5.

11. Ano an nagin epekto han Wycliffe nga Biblia?

¹¹ Han 1382, iginpublikar an Ingles nga hubad nga ha urhi nagin kilala nga Wycliffe nga Biblia. Nagin popular dayon ito ha mga sumurunod ni Wycliffe. Tungod han hingyap nga maipasilsil an Pulong han Dios ha hunahuna ngan kasingkasing han ordinaryo nga mga tawo, an mga parasangyaw, nga gintatawag nga mga Lollard, nagbaktas ngan kinadto ha mga baryo ha bug-os nga Inglatera. Kasagaran na nga ginbabasahan nira hin mga teksto tikang ha Wycliffe nga Biblia an ira mga nakakaistorya, ngan nagbibilin hira hin pipira nga bahin han Biblia nga ira mano-mano nga ginkopya. An ira pangalimbasog nagkaada maopay gud nga epekto—an mga tawo nagkaada utro interes ha Pulong han Dios.

12. Ano an ginbuhat han mga klero kan Wycliffe ngan ha iya mga sumurunod?

¹² Ano an reaksyon han mga klero? Nasina gud hira kan Wycliffe, ha iya hubad han Biblia, ngan ha iya mga sumurunod. Gintimaraot han mga lider han relihiyon an mga Lollard, ngan ira ginpinamiling ngan ginbungkag an ngatanan nga kopya han Wycliffe nga Biblia nga ira nabilngan. Bisan han patay na hi Wycliffe, gintagad la gihapon hiya nga kaaway han Singbahan. Syempre, imposible na nga sirotan an patay. Bisan pa hito, gin-ukab han mga klero an tul-an ni Wycliffe ngan ginsunog ngan iginlabog an abo ha salog Swift. Pero waray mapugngi han Singbahan an mga tawo nga naghihingyap gud nga mabasa ngan masabtan an Pulong han Dios. Han sumunod nga mga siglo, damu han mga taga-Europa ngan ha iba pa nga bahin han kalibotan an nangalimbasog nga maihubad ngan maipanaltag an Biblia basi magpahimulos an ordinaryo nga mga tawo.

13. Ha ano kita nakakasiguro, ngan paonan-o ini nagpaparig-on han aton pagtoo?

¹³ Diri sadang hunahunaon han mga Kristiano yana nga an hubad han Septuagint, Wycliffe nga  Biblia, King James Version, o an iba pa nga hubad giniyahan han Dios. Bisan pa hito, kon uusisahon naton an kasaysayan hini ngan han iba pa nga hubad nga naipublikar na, ginpaparig-on hito ini nga kamatuoran: Sugad han iginsaad ni Jehova, an iya Pulong nagpapadayon. Diri ba hito napaparig-on an imo pagtoo nga an ngatanan nga iba pa nga saad ni Jehova matutuman liwat?—Jos. 23:14.

14. Paonan-o an Pulong han Dios nagpapahilarom han aton gugma ha iya?

¹⁴ An pagrepaso han mga panhitabo kon paonan-o nakapadayon an Biblia tubtob ha aton panahon diri la nagpaparig-on han aton pagtoo kondi nagpapahilarom liwat han aton gugma kan Jehova. * Kay ano nga igintagana niya an iya Pulong? Ngan kay ano nga ginsiguro niya nga magpapadayon ito? Kay hinigugma kita niya, ngan karuyag niya nga tutdoan kita kon paonan-o kita magpapahimulos. (Basaha an Isaias 48:17, 18.) Salit angayan la nga balosan naton an gugma ni Jehova pinaagi ha paghigugma liwat ha iya ngan pagsunod han iya mga sugo.—1 Juan 4:19; 5:3.

15. Ano an aton hihisgotan ha sunod nga artikulo?

¹⁵ Tungod kay hinigugma naton an Pulong han Dios, karuyag gud naton nga bug-os nga magpahimulos tikang hito. Paonan-o kita bug-os nga magpapahimulos ha aton personal nga pagbasa han Biblia? Ano an mabulig ha aton nga maipokus ha Biblia an aton mensahe kon nagsasangyaw kita? Ano an mahimo buhaton hadton nagtututdo ha entablado basi masiguro nga nakapokus ha Kasuratan an ira pagtutdo? Hihisgotan naton an mga baton hito ha sunod nga artikulo.