Bisan kon an pipira nga eksperto nasiring nga may proseso an pagtaguminatay, iba-iba an paagi han tagsa nga nagtataguminatay. Ini ba nga pagkakaiba nagpapasabot nga diri duro nga nasusubo an iba o ira “ginpupugngan” an ira inaabat? Diri man. Bisan kon an pagkarawat ngan an pagpahayag han imo duro nga kasubo mahimo makatambal han kasakit, waray “husto nga paagi” ha pagtaguminatay. Nadepende ito ha kultura, personalidad, ngan eksperyensya han usa, sugad man han paagi kon paonan-o namatay an iya hinigugma.

Bangin diri maaram an mga nagtataguminatay kon ano an ira lalaoman kon mamatay an ira hinigugma. Kondi, may mga pagbati ngan mga problema nga komon ngan agsob nga naieksperyensyahan han namatyan. Tagda an masunod:

Mabug-at nga emosyon. An usa mahimo magtinuok, mingawon ha namatay, ngan tigda nga magbag-o an mood. Mahimo liwat madugangan an iya kasubo tungod han mga hinumdoman ngan mga inop. Kondi an siyahan nga reaksyon amo an katigdai ngan diri pakakarawat han nahitabo. Iginsumat ni Tiina an iya reaksyon ha diri ginlalaoman nga kamatayon han iya bana nga hi Timo. Hiya nagsiring: “Han siyahan, waray ako gin-aabat. Waray ngani ako makatangis. Mabug-at gud ha kasingkasing, salit usahay nakukurian ako pagginhawa. Diri gud ako makatoo han nahitabo.”

Pag-abat hin kabaraka, kasina, ngan pagin salaan. “Han mamatay an amon 24 anyos nga anak nga lalaki nga hi Eric, nasina gud ako ngan an akon asawa nga hi Yolanda!” siring ni Ivan. “Nahipausa kami kay diri man kami masisinahon. Inabat liwat namon nga salaan kami ngan kon ginbuhat ba namon an amon mahihimo basi mabuligan an amon anak.” Hi Alejandro, nga namatayan hin asawa tungod hin maiha na nga sakit, nakaeksperyensya liwat hito: “Ha siyahan, inabat ko nga kon gintutugotan han Dios nga mag-antos ako hinduro sugad hini, siguro maraot ako nga tawo. Ngan inabat ko nga ako an may sala, ngan sugad hin ginbabasol ko an Dios ha nahinabo.” Ngan hi Kostas, nga gin-unabi kanina, nagsiring: “Pipira ka beses pa ngani ako nga nasina kan Sophia kay namatay hiya. Nakonsensya ako tungod hito. Diri man ito niya sala.”

Mga panahon nga diri pakapokus. May mga panahon nga baga hin nagbuburobag-o o diri makatadunganon an panhunahuna han namatayan. Pananglitan, an usa nga nagtataguminatay bangin maghunahuna nga nabatian, naabat, o nakita niya an iya patay na nga hinigugma. O bangin liwat makurian hiya ha pagpokus o paghinumdom. Hi Tiina nagsiring: “Usahay kon may kaistorya ako, nagpapatlaag an akon hunahuna! Nahuhunahuna ko an mga panhitabo han kamatay ni Timo. Makauurit gud an diri pakapokus.”

Hingyap nga mag-inusahan. An usa nga nagtataguminatay mahimo maaringit o diri magin komportable kon may iba nga tawo. Hi Kostas nagsiring: “Kon mga mag-asawa an akon kaupod, naa-out of place ako. Sugad liwat hito an akon inaabat kon mga solo an akon upod.” An asawa ni Ivan, hi Yolanda, nagsiring: “Nakukurian gud ako pakiupod ha mga tawo nga nagrireklamo ha mga problema nga baga hin gutiay la kon itanding ha amon pinas-an! Katapos, makasurubo liwat pamati ha mga tawo nga iginpapanhambog an ira mga anak. Nalilipay kami para ha ira, kondi nakukurian liwat kami pamati ha ira. Nasasabtan namon nga mag-asawa nga sadang magpadayon an kinabuhi, pero waray gud la kami pailob para hito.”

Problema ha kahimsog. Komon an pagbag-o ha gana ha pagkaon, timbang, ngan pagkaturog. Hi Aaron nagsaysay han iya eksperyensya usa ka tuig katapos mamatay an iya tatay: “Nakurian gud ako pagkaturog. Nakakagmata ako hin pariho nga oras kada gab-i ha paghinunahuna ha kamatay han akon tatay.”

Iginsaysay ni Alejandro han nagkaada hiya hin misteryoso nga sakit: “Damu ka beses nga nagpakonsulta ako ha doktor, ngan pirme niya ako ginpapasarig nga mahimsog ako. Naghunahuna ako nga an sobra nga kasubo an hinungdan han akon gin-aabat.” Ha urhi, nawara an iya mga inaabat. Bisan pa hito, maaramon an desisyon ni Alejandro nga magpakonsulta. An duro nga kasubo tungod han kamatyi mahimo magpaluya han aton imyunidad, magpagrabe han presente nga sakit, o magin hinungdan hin pagkaada bag-o nga sakit.

Nakukurian ha pagbuhat hin importante nga buruhaton. Hi Ivan nagsiring: “Han mamatay hi Eric, kinahanglan namon pahibaroon diri la an amon paryente ngan kasangkayan, kondi pati liwat an iba sugad han iya agaron ngan an tag-iya han iya gin-uukyan. Damu liwat nga legal nga dokumento an kinahanglan hikayon. Kinahanglan liwat namon panginanoon an iya gamit. Ini ngatanan nagkikinahanglan hin pagpokus, pero masamok an amon hunahuna, kapoy, ngan masurub-on kami.”

Kondi para ha iba, naabot ha urhi an tinuod nga problema, kon kinahanglan na nira atubangon an mga butang nga gin-aasikaso hadto han ira hinigugma. Ito an eksperyensya ni Tiina. Hiya nagsiring: “Hi Timo an pirme nag-aasikaso han amon pinansyal ngan negosyo. Yana akon na ini responsabilidad, ngan nakadugang ini ha akon duro nga istres. Maaakos ko ba an pag-asikaso hini?”

An negatibo nga mga epekto nga gin-unabi—​emosyonal, mental, ngan pisikal—​naghahatag hin ideya nga diri masayon malamposan an pagtaguminatay. Ha pagkamatuod, an kasakit ha kamatay han hinigugma mahimo magin duro gud, kondi an abanse nga paghibaro hini mahimo makabulig ha namatayan nga makailob. Hinumdumi liwat nga diri ngatanan nakakaeksperyensya han tanan nga posible nga epekto han pagtaguminatay. Dugang pa, bangin makaliaw ha namatayan an paghibaro nga normal la an pag-abat hin duro nga kasubo ha kamatay han hinigugma.

An sadang laoman: An kaul-ol han duro nga kasubo diri nagpapabilin ha waray kataposan; samtang nalabay an panahon naiibanan ito. Diri ini nagpapasabot nga bug-os nga “nakarekober” an usa o iya ginkalimtan na an iya hinigugma. Kondi hinay-hinay nga naiibanan ito nga kasakit. Pero bangin bumalik ito kon mahinumdoman an mga okasyon sugad han anibersaryo. Kondi ha paglabay han panahon, nakukontrol na han kadam-an an ira emosyon ngan nakakapokus utro ha mga buruhaton. Tinuod ini labi na kon an namatayan ginbubuligan han ira mga kapamilya o kasangkayan ngan naghihimo hin makatadunganon nga pitad basi makarekober.

Mationan-o kaiha antes makarekober? Para ha pipira, naabot hin mga bulan. Para ha kadam-an, usa o duha ka tuig anay an nalabay antes hira makarekober. Ngan an iba, nagkikinahanglan hin mas hilawig nga panahon. * “Inabot hin mga tulo ka tuig an akon pagtaguminatay,” siring ni Alejandro.

Magin pasensyoso ha imo kalugaringon. Ayaw pag-apura, paghinay-hinay la, ngan hibaroi nga diri magpapabilin ha waray kataposan an duro nga kasubo tungod han kamatyi hin hinigugma. Kondi, may-ada ka ba mahihimo yana basi maibanan an imo duro nga kasubo ngan mapugngan pa ngani nga mag-iha ito?