An Iginsusumat ha Aton han Kinabuhi
An buhi nga mga butang natubo, nakiwa, ngan nagdadamu. Tungod hito, waray kapariho an kahusay han aton planeta. Ngan yana mas damu na gud an nahibabaroan han mga tawo mahitungod ha buhi nga mga butang kay han naglabay. Ano an iginsusumat ha aton han kinabuhi mahitungod ha kon paonan-o ito nagtikang? Pansina an masunod.
An kinabuhi baga hin gindisenyo. An buhi nga mga butang ginkukompwesto hin gudtiay nga parte nga gintatawag nga mga selyula. Pariho hin gudtiay nga pabrika, naghihimo ito hin damu nga komplikado nga buruhaton basi magpadayon ngan magdamu an buhi nga mga butang. Ito an kahimtang han tanan nga klase han buhi nga mga butang. Pananglitan, hunahunaa an yeast nga gin-gagamit ha paghimo hin tinapay. Organismo ito nga usa la an selyula. Kompara ha selyula han tawo, an selyula han yeast baga hin simple la. Pero komplikado ito hinduro. An selyula han yeast may organisado gud nga nucleus nga may DNA. May gudtiay ito hinduro nga “makina” nga naglalain, nagbabalhin, ngan nagbabag-o hin mga molecule—nga importante basi mabuhi ini nga mga organismo. Kon an selyula han yeast nauubosan hin pagkaon, nagpapatikang ito hin komplikado nga proseso nga nagpapahinay han buruhaton hito. Salit an yeast puydi ig-istak ha kusina hin maiha nga panahon ngan magigin aktibo utro kon gagamiton ha paghimo hin tinapay.
Damu na ka tuig nga gin-aadman han mga syentista an mga selyula han yeast basi mas masabtan an mga selyula han tawo. Pero damu pa an diri nira nasasabtan. “Diri sugad kadamu an mga biologist basi himoon an tanan nga eksperimento nga karuyag namon buhaton para masabtan kon paonan-o nagana bisan an yeast,” siring ni Ross King, usa nga propesor ha Chalmers University of Technology ha Sweden.
Ano ha imo paghunahuna? An sobra ba nga kakomplikado han simple nga selyula han yeast ebidensya nga gindisenyo ito? Posible ba nga nagkaada sugad nga disenyo kon waray disenyador?
An kinabuhi mahimo la magtikang ha kinabuhi gihap. An DNA ginkukompwesto hin mga molecule nga gintatawag nga mga nucleotide. An tagsa nga selyula han tawo may-ada 3.2 ka bilyon nga nucleotide. Ini nga kombinasyon hin mga kemikal may espisipiko nga porma basi makahimo an selyula hin mga enzyme ngan protein.
An tsansa nga ini nga mga nucleotide basta la makahimo han tama nga porma ginbabanabana nga 1 ha 10150 (1 ginsundan hin 150 nga zero). Imposible gud ito mahitabo.
Ha tinuod, waray eksperimento han mga syentista nga nakagpamatuod nga an kinabuhi mahimo magtikang ha butang nga waray kinabuhi.
Naiiba an kinabuhi han tawo. Kita nga mga tawo may mga kalidad nga tungod hito bug-os naton nga nai-enjoy an kinabuhi—ngan ha mga paagi nga diri mahihimo han iba nga klase han kinabuhi. Kita la an may abilidad nga makahimo hin komplikado nga art, makag-establisar hin mga komunidad, o makagpahayag han aton inaabat. Bug-os naton nga naaapresyar an mga rasa, hamot, tunog, kolor, ngan kiritaon. Nagpaplano kita para ha aton kabubuwason ngan namimiling han katuyoan han kinabuhi.
Ano ha imo paghunahuna? Hinay-hinay la ba nga nagkaada kita hito nga mga kalidad kay kinahanglan naton ito basi magpadayon ngan magdamu? O nagpapasabot ito nga an kinabuhi regalo tikang ha usa nga mahigugmaon nga Maglalarang?