Mga Taran-awon Tikang ha Tuna nga Iginsaad

Beer-seba—Diin Usa ka Atabay an Nangahulogan hin Kinabuhi

“TIKANG ha Dan ngadto ha Beer-seba.” Iton an kilala nga mga pulong ha mga magbarasa han Biblia. Nagsasaysay ito han bug-os nga Israel, tikang ha Dan, harani ha giutan ha norte, ngadto ha Beer-seba, ha sur. An mamurayawon nga pagmando ni Salomon iginladawan sugad hini: “Ngan an Juda ngan an Israel nag-ukoy ha waray kataragman, an tagsa nga tawo ha sirong han iya balagon ngan ha sirong han iya kahoy nga igera, tikang ha Dan bisan ngadto ha Beer-seba, ha ngatanan nga mga adlaw ni Salomon.”​—1 Hadi 4:​25; Hukom 20:1.

Kondi, an mga kaibahan butnga ha Dan ngan Beer-seba, nag-uupod labaw pa han ira kahirayo ha tagsa nira. Pananglitan, an Dan nagpahimulos han igo nga uran; nalapwas an tubig ha tuna ha pagporma han daku nga katubigan han Salog Jordan, sugad han makikita ha retrato ha too. Kaiba gud an Beer-seba, kay nahimumutang ito ha mamara nga region, butnga han baybayon han dagat ngan ha sur ha kataposan han Patay nga Dagat.

Ha lugar han Beer-seba, an tinuig nga uran mga unom tubtub walo ka pulgada la. Nga hinbabaroan ito, tigamni ha retrato ha igbaw, an bukidbukid, o bungdo, han Beer-seba. * An berde nga imo nakikita nagpapasabut nga an retrato ginkuha katapos han talagsa nga uran han katugnaw, nga ha halipot nga panahon berde an kapatagan ha palibot han Beer-seba. An kahigrani nga kapatagan hadto​—ngan amo pa gihapon yana—​maopay para han mga tanum nga humay.

Tungod kay mamara an lugar, an mga asoy han Biblia mahitungod han Beer-seba nagpapabug-at han mga atabay ngan mga katungod ha tubig. An siyudad nahimumutang hirani ha mga kalsada o inaagian han caravan nga natalabuk ha disyerto ha kamingawan tubtub ha sur. Kon imo handurawon, an mga biyahero nga nalabay o nahunong dinhi magkikinanglan hin tubig para ha ira mismo ngan para han ira mga hayop. An sugad nga tubig diri nagtitikang ha burabud han tuna, sugad ha Dan, kondi makukuha ito tikang ha mga atabay. Ha pagkamatuod, an Hebreo nga pulong be’erʹ nagtutudluk ha usa ka buho o usa ka inukab nga luho para han ginkikinahanglan nga tubig ha ilarum han tuna. An Beer-seba nangangahulogan “Atabay han Panaad” o, “Atabay han Pito.”

Hi Abraham ngan an iya pamilya maiha nga nag-ukoy ha sulud ngan ha palibot han Beer-seba ngan maaram hira nga importante gud an mga atabay. Han hi Hagar nga surogoon nga babaye ni Sarah pinmalagiw ngadto nga kamingawan, bangin nagplano hiya nga kumoha hin tubig tikang ha mga atabay o tikang ha mga Bedouinyo nga nagamit hito​—sugad han Bedouinya nga babaye ha masunod nga  pahina, ha igbaw, nga nasarok hin tubig ha atabay ha Sinai Peninsula. Ha urhi han kinahanglan paiwason ni Abraham hi Hagar upod an iya abusado nga anak nga lalaki, maloloy-on nga nagtagana hiya han ginkikinahanglan nga tubig. Ano an nahitabu han maubos ito? “Ngan ginpukrat han Dios an iya mga mata, ngan hiya kinita hin usa nga atabay hin tubig; ngan hiya linakat, ngan ginsudlan an panit nga surudlan hin tubig, ngan tinagan an bata hin pag-inum.”​—Genesis 21:​19, NW.

Diin tikang an tubig nga kinuha ni Abraham nga iginsulud ha panit nga surudlan hin tubig ni Hagar? Bangin ha atabay nga iya gin-ukab, hirani ha iya igintanum nga puno han tamarisk nga kahoy. (Genesis 21:​25-33) Bangin sidngon nga nakikita han mga siyentista yana an pagkaangayan han pagpili ni Abraham han tamarisk, kay ini nga kahoy mayada gudtiay nga mga dahon nga nahuhulog an mga tun-og, salit mabubuhi ito bisan pa han kamamara hini nga lugar.​—Kitaa an retrato ha ubos.

An pag-ukab ni Abraham hin usa ka atabay gin-unabi may kalabutan han paglaris butnga niya ngan han Filisteohanon nga hadi. Birilhon gud nga panag-iya an usa nga atabay tungod han kakulang hin tubig ngan ginkikinahanglan an hilarum nga pag-ukab hin atabay. Ha pagkamatuod, hadto usa ka pag-agaw han mga katungod ha panag-iya an paggamit han atabay nga waray permiso.​—Itanding an Numeros 20:​17, 19.

Kon imo bisitahon an Bukidbukid nga Beer-seba, makikita mo an usa ka hilarum nga atabay ha sur nga bakilid. Waray usa nga maaram kon kan-o siyahan nga gintunga iton bug-os nga bato ngan an igbaw nga bahin hito (nga nakikita ha ubos) nga sinuportahan hin mga bato. Ginsusi ito han moderno nga mga arkeologo nga mga 30 metros an kahilarum nga diri pa natutugkad an ilarum hito. Usa ha ira an nakaobserba: “Makaruruyag an pagsiring nga ini nga atabay amo . . . an ‘Atabay han Panaad’ diin hi Abraham ngan hi Abemilik naghimo han ira kauyonan.”​—Biblical Archaeology Review.

Matin-aw nga an Beer-seba naghahaluag ha urhi nga panahon han Biblia, nagin marig-on nga siyudad nga mayada daku nga ganghaan. Kondi an yawi han pag-eksister ngan kalamposan hito amo an importante nga tubig tikang ha atabay hito.

[Footnote]

[Ginkuhaan han Retrato ha pahina 24]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Ginkuhaan han Retrato ha pahina 25]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.