Kon Paonan-o an Kakristianohan Nagin Bahin Hini nga Kalibotan

INABUT an panahon, an Romano nga Imperyo, nga gintikangan han Kristianidad, napukan. Damu nga mga historyador an nag-aangkon nga iton nga kapukan amo liwat an panahon han ultimo nga kadaugan han Kristianidad ha paganismo. Ha pagpahayag hin lain nga panhunahuna, an Anglikano nga obispo hi E. W. Barnes nagsurat: “Samtang napukan an klasiko nga sibilisasyon, an Kristianidad hinmunong ha hitaas nga pagtoo kan Jesus an Kristo: nahimo ito nga relihiyon nga mapulsanon sugad nga sosyal nga naghihiusa han nagkakabahinbahin nga kalibotan.”​—The Rise of Christianity.

Antes hiton nga kapukan, durante han ikaduha, ikatulo, ngan ikaupat nga mga siglo C.E., nagrerekord an kasaysayan nga ha damu nga mga paagi adton nag-aangkon nga nasunod kan Jesus nagpabilin nga bulag tikang ha Romano nga kalibotan. Kondi nagpapahayag liwat ito han pag-uswag han apostasya ha doktrina, paggawi, ngan organisasyon, sugad la han igintagna ni Jesus ngan han iya mga disipulo. (Mateo 13:​36-43; Buhat 20:​29, 30; 2 Tesalonika 2:​3-12; 2 Timoteo 2:​16-18; 2 Pedro 2:​1-3, 10-22) Ha kataposan ginbuhat an mga pagkompromiso ha Greko-Romano nga kalibotan, ngan an iba nga nag-angkon nga mga Kristiano nagbuhat han paganismo han kalibotan (sugad han mga piyesta ngan pagsingba hito ha iroy-nga-diosa ngan tulo nga dios), an pilosopiya hito (sugad han pagtoo ha diri-namamatay nga kalag), ngan ha administratibo nga organisasyon hito (nga nakita ha pag-abut han klero nga klase). Inin dunot nga bersion han Kristianidad an nakadani han damu pagano nga mga tawo ngan nagin puwersa nga siyahan nga pinangalimbasugan nga pagwad-on han Romano nga mga imperador kondi ha urhi kinarawat ngan nangalimbasug nga gamiton ito para han ira kalugaringon nga mga katuyoan. 

Gindaug han Kalibotan

Ipinakita han historyador han Iglesia nga hi Augustus Neander an peligro nga nahiuupod hini nga bag-o nga relasyon butnga han “Kristianidad” ngan han kalibotan. Kon iginsakripisyo han mga Kristiano an ira pagbulag ha kalibotan, “an resulta amo an kalisang han iglesia upod han kalibotan . . . diin nawara han iglesia an iya kaputli, ngan, samtang baga in nagdadaug, hiya mismo an gindaug,” an iginsurat niya.​—General History of the Christian Religion and Church, Tomo 2, pahina 161.

Ini an nahitabu. Temprano han ikaupat nga siglo, an Romano nga imperador hi Constantino nangalimbasug ha paggamit han “Kristiano” nga relihiyon han iya adlaw ha paghiusa han iya nagkakabahinbahin nga imperyo. Tungod hini, tinagan niya an nag-aangkon nga mga Kristiano hin relihiyoso nga kagawasan ngan iginbalhin an iba nga mga pribilehiyo han pagano nga pagkasaserdote ha klero nga klase. An The New Encyclopœdia Britannica nagsasaysay: “Waray tugoti ni Constantino an iglesia ha pagbulag ha kalibotan basi karawaton an sosyal nga mga responsilibidad ngan binuligan an pagano nga sosiedad basi daugon an iglesia.”

Relihiyon han Estado

Katapos ni Constantino, nangalimbasug hi Imperador Julian (361-363 C.E.) ha pagkontra han Kristianidad ngan ha pagpahauli han paganismo. Kondi napakyas hiya, ngan mga 20 ka tuig ha urhi, igindiri ni Imperador Theodosius I an paganismo ngan iginpirit an Trinitaryo nga “Kristianidad” sugad nga relihiyon han Estado han Romano nga Imperyo. Pinaagi han maabtik nga pagkahusto, an Franses nga historyador hi Henri Morrou nagsurat: “Ha kataposan han pagmando ni Theodosius, an Kristianidad, o basi magin labaw nga husto, an ortodokso nga Katolisismo, an nagin opisyal nga relihiyon han bug-os Romano nga kalibotan.” Sinaliwnan han ortodokso nga Katolisismo an totoo nga Kristianidad ngan nagin “bahin han kalibotan.” Ini nga relihiyon han Estado kaiba gud han relihiyon han siyahan nga mga sumuronod ni Jesus, nga iya ginsidngan: “Diri kamo bahin han kalibotan.”​—Juan 15:​19, NW.

An Franses nga historyador ngan pilosopo hi Louis Rougier nagsurat: “Samtang nagsasarang ito, an Kristianidad nag-agi hin urosahon nga mga pagbalhin tubtub nga diri na nakikilala. . . . An siyahan nga iglesia han kablas, nga nabuhi ha limos, nagin madaugon nga iglesia nga nag-iha an gahum upod han naeksister sekular nga awtoridad han waray makagmando ito ha ira.”

Temprano han ikalima nga siglo C.E., an Romano Katoliko nga hi “Santo” Agustin nagsurat han iya daku nga basahon nga The City of God. Dida hito iya iginsaysay an duha nga siyudad, “han Dios ngan han kalibotan.” Ipinakita ba hini nga basahon an pagbulag han mga Katoliko ngan han kalibotan? Waray gud. Hi Propesor Latourette nagsaysay: “Prangka nga kinilala ni Agustin [nga] an duha nga siyudad, an tunan-on ngan an langitnon, gintampo.” Ginhunahuna ni Agustin nga “an Ginhadian han Dios nagtikang na hini nga kalibotan pinaagi han pagtukod han [Katoliko] nga iglesia.” (The New Encyclopœdia Britannica, Macropœdia, Tomo 4, pahina 506) Salit, anoman an orihinal nga katuyoan ni Agustin, an iya mga teoriya nakaapekto han labaw nga paghilabut han Iglesia Katoliko ha mga buruhaton ha politika hini nga kalibotan.

Nagkabahinbahin nga Imperyo

Han 395 C.E., han kamatay ni Theodosius I, an Romano nga Imperyo opisyal nga ginbahin ha duha. An Este, o Byzantine, nga Imperyo Constantinople an kabisera (Byzantium hadto, yana Istanbul), ngan an Weste nga Imperyo, Ravenna, Italya an kabisera hito (katapos han 402 C.E.). Sugad nga resulta, nabahin an Kakristianohan ha politika ngan ha relihiyon liwat. Mahitungod han relasyon han Iglesia ngan han Estado, an iglesia han Este nga Imperyo nagsunod han teoriya ni Eusebius han Cesaria (kadungandungan ni Constantino nga Daku). Ha pagbalewaray han Kristiano nga mga prinsipyo ha pagbulag ha kalibotan, nangatadongan hi Eusebius nga kon an Imperador ngan an imperyo magin Kristiano, an Iglesia ngan an Estado magigin Kristiano nga sosiedad, nga nagbubuhat an imperador sugad nga representante  han Dios dinhi ha tuna. Tungod hini, ini nga relasyon butnga han Iglesia ngan Estado ginsunod hin mga siglo han Ortodokso nga mga Iglesia ha Este. Ha iya libro nga The Orthodox Church, ipinakita ni Timoteo Ware, usa ka ortodokso nga obispo an resulta: “An nasyonalismo nakakabungkag ha Ortodoksiya ha naglabay napulo ka siglo.”

Ha Weste an ultimo Romano nga imperador ginpaiwas han nanakop nga mga tribo han Alemanya han 476 C.E. Nagtigaman ini han kataposan han Romano nga Imperyo ha Weste. Mahitungod han bakante nga kahimtang ha politika nga nahitabu, an The New Encyclopœdia Britannica nagsaysay: “Naporma an bag-o nga gahum: an Romano nga Iglesia, an iglesia han obispo han Roma. Ini nga iglesia natoo hito mismo sugad nga sumunod han napuo Romano nga Imperyo.” Ini nga encyclopedia nagpadayon ha pagsiring: “An Romano nga mga papa . . . nagpadaku han sekular nga mga pag-angkon han gobyerno ha iglesia lahus han mga tubtuban han iglesia-estado ngan han tinatawag nga teoriya han duha nga mga kampilan, nagsasaysay nga tinagan ni Kristo an papa diri la espirituwal nga gahum ha iglesia kondi liwat sekular nga gahum ha kalibotanon nga mga ginhadian.”

Protestante nga mga Iglesia han Nasud

Ha bug-os Edad-Media, an Ortodokso ngan an Romano Katoliko nga mga relihiyon nagpadayon ha labaw nga paghilabut ha politika, kalibotanon nga mga intriga, ngan mga girra. An Protestante nga Repormasyon han ika-16 ka siglo nagtigaman ba han pagbalik ha totoo nga Kristianidad, bulag ha kalibotan?

Waray. Ha The New Encyclopœdia Britannica aton mababasa: “An Protestante nga mga  Repormador han Luterano, Calvanista, ngan an Anglikano nga mga tradisyon . . . nagpabilin nga marig-on nga nadapig ha mga panhunahuna ni Agustin, nga naruyagan nira an teolohiya. . . . an tagsa han tulo importante nga mga tradisyon han Protestante han ika-16 ka siglo nga Europa . . . nakaagi hin suporta tikang ha sekular nga mga awtoridad ha Saxony [sentral nga Alemanya], Switzerland, ngan Englatera ngan nagpabilin ha pariho nga posisyon upod han estado sugad han iglesia han Edad-Media.”

Imbes nga bumalik ha totoo nga Kristianidad, an Repormasyon naghimo hin damu nasyonal o teritoryal nga mga iglesia nga naghahatag hin pabor ha politikal nga mga estado ngan aktibo nga nasuporta ha ira mga girra. Ha pagkamatuod, an Katoliko ngan an Protestante nga mga iglesia nag-aaghat han relihiyoso nga mga away. Ha iya libro nga An Historian’s Approach to Religion, hi Arnold Toynbee nagsurat mahitungod han sugad nga mga girra: “Ipinakita nira an mga Katoliko ngan mga Protestante ha Fransia, ha Netherlands, Alemanya, ngan Ireland, ngan an magkaribal nga mga sekta han mga Protestante ha Englatera ngan Scotland, ha mapintas nga buhat ha pangalimbasug ha pagpugong ha usa kag usa pinaagi han gahum han mga armas.” An presente nga mga araway nga nagbabahin han Ireland ngan han daan nga Yugoslavia nagpapakita nga an Romano Katoliko, Ortodokso, ngan Protestante nga mga iglesia labaw nga naghihilabut pa gihapon ha mga buruhaton hini nga kalibotan.

Nangangahulogan ba ini nga an totoo nga Kristianidad, nga bulag ha kalibotan, diri na naeksister ha tuna? An masunod nga artikulo an mabaton hini nga pakiana.

[Kahon/Retrato ha pahina 10, 11]

KON PAONAN-O NAGIN RELIHIYON HAN ESTADO AN “KRISTIANIDAD”

AN KRISTIANIDAD waray gud tuyoa nga magin bahin hini nga kalibotan. (Mateo 24:3, 9; Juan 17:16) Kondi, an mga libro han kasaysayan nagsusumat ha aton nga han ikaupat nga siglo C.E., an “Kristianidad” nagin opisyal nga relihiyon han Estado han Romano nga Imperyo. Paonan-o ini nahitabu?

Tikang kan Nero (54-68 C.E.) ngadto ha ikatulo nga siglo C.E., an ngatanan Romano nga mga Imperador aktibo nga nagtimaraut han mga Kristiano o tinugotan an pagtimaraut ha ira. Hi Gallienus (253-268 C.E.) amo an siyahan Romano nga Imperador ha pagpagowa hin deklarasyon han pagtugot ha ira. Bisan kon sugad hito, an Kristianidad diri-naruruyagan nga relihiyon ha bug-os nga imperyo. Katapos ni Gallienus, nagpadayon an pagtimaraut, ngan ilarum ni Diocletian (284-305 C.E.) ngan han mga sinaliwan dayon ha iya, nagdugang pa gud ito.

Inabut an pagbag-o temprano han ikaupat ka siglo pinaagi han tinatawag nga kakombirte ha Kristianidad ni Imperador Constantino I. Mahitungod hini nga “pagkombirte,” an Franses nga basahon nga Théo—Nouvelle encyclopédie catholique (Theo—New Catholic ­Encyclopedia) nagsasaysay: “Nag-angkon hi Constantino nga Kristiano nga Imperador hiya. Ha tinuod, nabawtismohan la hiya han tikamatay na hiya.” Kondi han 313 C.E., hi Constantino ngan an iya igkasi-imperador, hi Licinius, nagpagowa hin sugo nga naghatag hin relihiyoso nga kagawasan ha mga Kristiano ngan ha mga pagano liwat. An New Catholic Encyclopedia nasiring: “An paghatag ni Constantino hin kagawasan ha pagsingba ngada ha mga Kristiano, nga nagpasabut nga an Kristianidad opisyal nga kinikilala sugad nga religio licita [legal nga relihiyon] lain han paganismo, usa ka bag-o nga buhat.”

Kondi, an The New Encyclopœdia Britannica nagpapahayag: “Hiya [Constantino] waray maghimo han Kristianidad nga relihiyon han imperyo.” An Franses nga historyador hi Jean-Rémy Palanque, membro han Insti­tute han Fransia, nagsurat: “Kondi, an Romano nga Estado . . . nagpabilin, nga opisyal nga pagano. Ngan ha pagsunod han relihiyon ni Kristo, waray taposa ni Constantino, iton nga sitwasyon.” Ha libro nga The Legacy of Rome, hi Propesor Ernest Barker nagsiring: “[An kadaugan ni Constantino] waray magresulta ha madagmit nga pagtukod han Kristianidad sugad nga relihiyon han Estado. Kontento na hi Constantino ha pagkilala han Kristianidad sugad nga usa han dayag nga mga pagsingba han imperyo. Han sinmunod setenta ka tuig an daan pagano nga mga ritwal opisyal nga ginbuhat ha Roma.”

Salit hini nga punto an “Kristianidad” amo an legal nga relihiyon ha Romano nga Imperyo. Kan-o nagin sugad ito hito, ha bug-os nga kahulogan han pulong, an opisyal nga relihiyon han Estado? Mababasa naton ha New Catholic Encyclopedia: “An mga paagi [ni Constantino] iginpadayon han mga sinaliwan ha iya gawas kan Julian [361-363 C.E.], nga an iya pagtimaraut ha Kristianidad tigda nga natapos tungod han iya kamatayon. Ha kataposan, ha ultimo ikaupat nga bahin han ika-4 nga siglo, hi Theodosius nga Daku [379-395 C.E.] an naghimo han Kristianidad nga opisyal nga relihiyon han Imperyo ngan ginpugngan an pagano nga pagsingba.”

Ha pagparig-on hini ngan ha pagpahayag kon ano gud inin bag-o nga relihiyon han Estado, an eskolar han Biblia ngan historyador nga hi F. J. Foakes Jackson nagsurat: “Ilarum ni Constantino magkaupod an Kristianidad ngan an Romano nga Imperyo. Ilarum ni Theodosius nagkaurosa hira. . . . Tikang hadto an titulo nga Katoliko nakareserba para hadton nagsingba ha Amay, Anak ngan Baraan nga Espiritu nga mayada parariho nga pagtahud. An bug-os relihiyoso nga paagi hini nga imperador nagtuman hini nga katuyoan, ngan nagresulta ha Katoliko nga Pagtoo nga nagin legal nga relihiyon han mga Romano.”

Hi Jean-Rémy Palanque nagsurat: “Hi Theodosius, samtang nakikig-away han paganismo, nauyon liwat ha ortodokso [Katoliko] nga Iglesia; an iya sugo han 380 C.E. nagsugo han ngatanan nga iya mga sakop nga magkaada han pagtoo ni Papa Damaso ngan han [Trinitaryo] nga obispo han Alexandria ngan ginbawi an kagawasan han pagsingba ha mga nakontra hito. An daku nga Council of Constantinople (381) nakontra na liwat han pagkairihis, ngan ginsiguro han imperador nga waray obispo nga masuporta ha mga irihis. An [Trinitaryo] nga Kristianidad han Nicea nagin an relihiyon han Estado . . . An Iglesia duok nga kahiusa han Estado ngan nagpahimulos han esklusibo nga suporta hito.”

Salit, diri an putli nga Kristianidad han mga adlaw han mga apostol an nagin relihiyon han Estado han Romano nga Imperyo. Han ikaupat nga siglo an Trinitaryo nga Katolisismo, nga iginpirit ni Imperador Theodosius I ngan ginbuhat han Romano Katoliko nga Iglesia, sugad ha naglabay ngan yana, amo an tinuod nga bahin hini nga kalibotan.

[Credit Line]

Emperor Theodosius I: Real Academia de la Historia, Madrid (Foto Oronoz)

[Ginkuhaan han Retrato ha pahina 8]

Scala/Art Resource, N.Y.