Mga Kristiano Ngan an Tawhanon nga Sosiedad Yana nga Adlaw

“Pagdudumtan kamo han ngatanan nga mga nasud tungod han akon ngaran.”​—MATEO 24:9.

1. Ano an matin-aw nga tigaman han Kristianidad?

AN PAGBULAG ha kalibotan amo an matin-aw nga tigaman han siyahan nga mga Kristiano. Ha pag-ampo ha iya langitnon nga Amay, nga hi Jehova, hi Kristo nagsiring mahitungod han iya mga disipulo: “Akon iginhatag ha ira an imo pulong, kondi an kalibotan nagdumut ha ira, kay hira diri bahin han kalibotan, sugad la nga ako diri bahin han kalibotan.” (Juan 17:​14, NW) Han tinawag ha atubangan ni Ponsio Pilato, hi Jesus nagsiring: “An akon ginhadian diri bahin hini nga kalibotan.” (Juan 18:​36, NW) An pagbulag han siyahan nga Kristianidad ha kalibotan pinamatud-an han Kristiano Griego nga Kasuratan ngan han mga historyador.

2. (a) Mayada ba anoman nga pagbag-o ha relasyon butnga han mga sumuronod ni Jesus ngan han kalibotan samtang nalabay an panahon? (b) Maabut ba an Ginhadian ni Jesus pinaagi han kakombirte han mga nasud?

² Iginpahayag ba ni Jesus ha urhi nga magkakaada pagbag-o ha relasyon butnga han iya mga sumuronod ngan han kalibotan ngan nga an iya Ginhadian maabut pinaagi han kakombirte han kalibotan ha Kristianidad? Waray. Waray iginsurat an iya mga sumuronod katapos han kamatayon ni Jesus bisan pagpasabut ha sugad nga butang. (Jakobo 4:​4 [iginsurat antes gud han 62 C.E.]; 1 Juan 2:​15-17; 5:​19 [iginsurat han mga 98 C.E.])  Ha kabaliktaran, an Biblia nagkakaw-ing han “presensia” ni Jesus ngan urhi nga “pagkanhi” ha Ginhadian nga gahum ha “ikatarapos han sistema han mga butang,” nga masangpot ha “kataposan,” o kabungkagan hito. (Mateo 24:​3, 14, 29, 30; Daniel 2:​44; 7:​13, 14) Ha tigaman nga iginhatag ni Jesus han iya pa·rou·siʹa, o presensia, nagsiring hiya mahitungod han iya totoo nga mga sumuronod: “Niyan ira kamo igtutubyan ha kagol-anan ngan pamamatayon kamo, ngan pagdudumtan kamo han ngatanan nga mga nasud tungod han akon ngaran.”​—Mateo 24:9.

Totoo nga mga Kristiano Yana nga Adlaw

3, 4. (a) Paonan-o iginsasaysay han Katoliko nga encyclopedia an siyahan nga mga Kristiano? (b) Ha ano pariho nga mga termino iginsasaysay an mga Saksi ni Jehova ngan an siyahan nga mga Kristiano?

³ Ano iton relihiyoso nga grupo yana nga adlaw an takus han reputasyon han pagkamatinumanon ha Kristiano nga mga prinsipyo ngan pagbulag tikang hini nga kalibotan, nga an mga membro hito gindudumtan ngan gintitimaraut? Bueno, ano iton bug-os kalibotan Kristiano nga organisasyon an nakatugbang ha tagsa nga bahin ha makasaysayan nga pagsaysay mahitungod han siyahan nga mga Kristiano? Mahitungod ha ira, an ginsisiring han New Catholic Encyclopedia: “An siyahan Kristiano nga komunidad, bisan kon gin-isip ha siyahan nga usa la nga sekta ha sulud han Judio nga palibut, napamatud-an nga pambihira ha teolohikal nga katutdoan hito, ngan labi na ha kadasig han mga membro hito, nga nag-alagad sugad nga mga saksi ni Kristo ‘ha bug-os nga Judea ngan Samaria ngan bisan ha mga sidsid han tuna’ (Buhat 1.8).”​—Tomo 3, pahina 694.

⁴ Tigamni an mga ekspresyon “gin-isip . . . nga usa la nga sekta,” “pambihira ha . . . katutdoan hito,” “kadasig . . . sugad nga mga saksi.” Ngan yana tigamni kon paonan-o iton pariho nga encyclopedia nagsasaysay han mga Saksi ni Jehova: “Usa ka sekta . . . an mga Saksi kombinsido gud nga an kataposan han kalibotan maabut ha sulud han pipira na la ka tuig. Inin matin-aw nga toloohan baga in amo an gikukusugi nga puwersa ha luyo han ira diri-nakakapoy nga kadasig. . . . An importante nga obligasyon han kada usa nga membro han sekta amo an pagtestigo kan Jehova pinaagi ha pagpasamwak han Iya tiarabut nga Ginhadian. . . . Ira gintatagad an Biblia sugad nga amola an ira surok han toloohan ngan surundon han paggawi . . . Basi magin totoo nga Saksi an usa kinahanglan magwali hin epektibo ha usa o iba nga paagi.”​—Tomo 7, pahina 864-5.

5. (a) Ha ano nga mga paagi pambihira an mga katutdoan han mga Saksi ni Jehova? (b) Paghatag hin mga ehemplo nga nagpapakita nga an mga tinotoohan han mga Saksi ni Jehova nauyon ha Kasuratan.

⁵ Ha ano nga mga paagi nga pambihira an mga katutdoan han mga Saksi ni Jehova? An New Catholic Encyclopedia nag-uunabi hin pipira: “Ira [mga Saksi ni Jehova] kinokondena an Trinidad sugad nga pagano nga idolatriya . . . Ira gintatagad hi Jesus sugad nga an pinaka bantug han mga Saksi ni Jehova, ‘usa nga dios’ (salit ira iginhuhubad an Juan 1.1), nga diri ubos ha bisan kan kanay kondi kan Jehova gud la. . . . Namatay hiya sugad nga tawo ngan ginbanhaw sugad nga diri-mamaratyon nga espiritu nga Anak. An iya Pag-antus ngan kamatayon amo an presyo nga iginbayad niya basi mahibalik an katawohan ha katungod nga mabuhi ha kadayonan dinhi ha tuna. Tinuod, an ‘daku nga kadam-an’ (Ap 7.9) han totoo nga mga Saksi naglalaom ha tunan-on nga Paraiso; 144,000 la nga magtinumanon (Ap 7.4; 14.​1, 4) an magpapahimulos han langitnon nga himaya upod ni Kristo. An magraut makarawat hin bug-os nga kabungkagan. . . . An bawtismo​—nga ginbubuhat han mga Saksi pinaagi ha pagpailarum ha tubig . . . [amo] an panggawas nga simbolo han ira dedikasyon ha pag-alagad kan Jehova nga Dios. . . . An mga Saksi ni Jehova nakadani han publisidad pinaagi ha pagdumiri han pag-abuno hin dugo . . . Medyo estrikto an ira moralidad ha pag-asawa ngan ha sekso.” Pambihira an mga Saksi ni Jehova hini nga mga butang, kondi an ira posisyon hini ngatanan bug-os nga iginbasar ha Biblia.​—Salmo 37:​29; Mateo 3:​16; 6:​10; Buhat 15:​28, 29; Roma 6:​23; 1 Korinto 6:​9, 10; 8:​6; Pahayag 1:5.

6. Ano nga posisyon nagpabilin an mga Saksi ni Jehova? Kay ano?

⁶ Inin New Catholic Encyclopedia nagdudugang nga han 1965 (an tuig nga iginsurat an artikulo) “an mga Saksi waray pa magtagad nga  kaupod hira ha sekular nga sosiedad nga dida hito hira nag-uukoy.” Baga in naghuhunahuna an awtor nga samtang nalabay an panahon ngan nagdadamu an mga Saksi ni Jehova ngan nakikig-away han “nagtitikadamu nga mga kinaiya han iglesia nga nakontra ha sekta,” magigin bahin hira hini nga kalibotan. Kondi waray ito mahitabu. Yana nga adlaw, nga sobra upat ka beses an kadamu han mga Saksi kay han 1965, an mga Saksi ni Jehova nagpabilin ha ira pagtindug may kalabutan hini nga kalibotan. “Diri hira bahin han kalibotan,” sugad la kan Jesus nga “diri bahin han kalibotan.”​—Juan 17:16.

Bulag Kondi Diri Kaaway

7, 8. Sugad la nga totoo ito ha siyahan nga mga Kristiano, ano an totoo ha mga Saksi ni Jehova yana nga adlaw?

⁷ Ha pag-unabi han depensa ha siyahan nga mga Kristiano han ikaduha-ka-siglo nga tagadepensa han pagtoo nga hi Justin Martyr, hi Robert M. Grant nagsurat ha iya libro nga Early Christianity and Society: “Kon an mga Kristiano mga rebolusyonista magpapabilin unta hira nga nagtatago basi madangat an ira tumong. . . . Hira an gimaopayi nga mga sakop han emperador ha kamurayawan ngan maopay nga kahikayan.” Sugad man, an mga Saksi ni Jehova yana nga adlaw kilala ha bug-os nga kalibotan nga mahigugmaon-han-kamurayawan ngan maayos nga mga tuminongnong. An mga gobyerno, anoman nga klase, maaram nga waray hira sadang ikahadluk tikang ha mga Saksi ni Jehova.

⁸ Usa ka editoryalista ha Amerika del Norte an nagsurat: “Panatiko ngan diri-makatadonganon nga imahinasyon an tomoo nga an mga Saksi ni Jehova makakahimo hin anoman nga klase hin tarhug ha anoman politikal nga gobyerno; hira an diri-rebelyoso ngan mahigugmaon-han-kamurayawan relihiyoso nga grupo.” Ha iya libro nga L’objection de conscience (Conscientious Objection), hi Jean-Pierre Cattelain nagsurat: “An mga Saksi bug-os nga mapinasakupon ha mga awtoridad ngan ha kabug-osan nasugot ha mga balaud; nagbabayad hira han ira mga buhis ngan diri nangangalimbasug ha pagruhaduha, pagbag-o, o pagbungkag han mga gobyerno, kay diri hira naghihilabut ha mga buruhaton hini nga kalibotan.” Hi Cattelain nagpadayon ha pagdugang nga ha panahon la nga an Estado nag-aangkon han ira mga kinabuhi, nga bug-os nga ira igindedikar ha Dios, nga an mga Saksi ni Jehova nagdudumiri ha pagsugot. Dinhi pariho gud hira han siyahan nga mga Kristiano.​—Markos 12:​17; Buhat 5:29.

Diri-masabtan han Nagmamando nga mga Klase

9. Mahitungod han pagbulag ha kalibotan, ano an bantugan nga kaibahan butnga han siyahan nga mga Kristiano ngan han moderno nga mga Katoliko?

⁹ Kadam-an han Romano nga mga emperador an diri-makasabut ha siyahan nga mga Kristiano ngan gintimaraut hira. Ha pagpakita kon kay ano, an The Epistle to Diognetus, nga ginhunahuna han iba nga may petsa tikang pa han ikaduha ka siglo C.E., nagpahayag: “An mga Kristiano nag-uukoy ha kalibotan, kondi diri bahin ngan diri nahiuupod ha kalibotan.” Ha luyo nga bahin, an Ikaduha nga Konsilyo han Vatikano, ha Konstitusyon han Doktrina han Iglesia, nagpahayag nga an mga Katoliko “sadang mamiling han ginhadian han Dios pinaagi ha pagbuhat ha temporaryo nga mga buruhaton” ngan “magbuhat para ha pagbaraan han kalibotan tikang ha sulud.”

10. (a) Mationan-o gin-isip an siyahan nga mga Kristiano han nagmamando nga mga klase? (b) Mationan-o agsub nga gin-iisip an mga Saksi ni Jehova, ngan ano an ira paggios?

¹⁰ An historyador nga hi E. G. Hardy nasiring nga gin-isip han Romano nga mga emperador an siyahan nga mga Kristiano nga “kinangangalasan nga mga madasigon.” An Franses nga historyador hi Étienne Trocmé nagyayakan han kangalas han edukado nga mga Griego ngan mga Romano nga mga opisyal ha gin-isip nira nga urosahon hinduro Oriental nga sekta [an mga Kristiano].” An surat ni Pliny nga Burubatan-on, an Romano nga gobernador ha Bitinia, ngan ni Emperador Trajan nagpapakita nga an nagmamando nga mga klase ha kabug-osan ignorante han totoo nga kinaiya han Kristianidad. Sugad man yana nga adlaw, an mga Saksi ni Jehova agsub nga diri-hinsasabtan ngan gintatamay pa ngani han nagmamando nga mga klase han kalibotan. Kondi, diri ini nakakapatingala  diri man nakakapaluya han mga Saksi.​—Buhat 4:​13; 1 Pedro 4:​12, 13.

“Bisan Diin Ginyayaknan Ini hin Kontra”

11. (a) Ano nga mga butang an ginsiring mahitungod han siyahan nga mga Kristiano, ngan ano an ginsisiring mahitungod han mga Saksi ni Jehova? (b) Kay ano nga an mga Saksi ni Jehova diri nakikiambit ha politika?

¹¹ Mahitungod han siyahan nga mga Kristiano ginsiring ito: “Mahitungod hini nga sekta amon hinbabaroan nga bisan diin ginyayaknan ini hin kontra.” (Buhat 28:​22, NW) Han ikaduha ka siglo C.E., an pagano nga hi Celsus nag-angkon nga an Kristianidad naruyagan han waray pulos la nga mga tawo han tawhanon nga sosiedad. Sugad man an ginsisiring mahitungod han mga Saksi ni Jehova nga “ha kadak-an nga bahin, nadadani hira tikang ha mga tinamay ha aton sosiedad.” An historyador han iglesia hi Augustus Neander nagsumat nga “an mga Kristiano iginsaysay sugad nga patay nga mga tawo ha kalibotan, ngan waray pulos para han ngatanan nga mga buruhaton han kinabuhi; . . . ngan iginpakiana ito, ano an mahitatabu ha buruhaton han kinabuhi kon an ngatanan pariho ha ira?” Tungod kay an mga Saksi ni Jehova naglilikay ha pakigbahin ha politika, hira liwat agsub nga iginsusumbong sugad nga waray pulos ha tawhanon nga sosiedad. Kondi paonan-o hira magigin mga rebelde ha politika ngan ha pariho nga panahon magin mga tagasuporta han Ginhadian han Dios sugad nga amola nga paglaom han katawohan? Ginsusunod han mga Saksi ni Jehova an mga pulong ni apostol Pablo: “Mag-antus ka man hin kakurian sugad nga maopay nga sundalo ni Kristo Jesus. Waray sundalo nga aada ha serbisyo nga nahiuupod ha mga tinguha han mga sibilyan, kay an iya tuyo amo an pagtagbaw ha usa nga nagkarawat ha iya ha pagkasundalo.”​—2 Timoteo 2:​3, 4, Revised Standard Version, Ekumenikal nga Edisyon.

12. Ha ano importante nga bahin han pagbulag nga pariho an mga Saksi ni Jehova ha siyahan nga mga Kristiano?

¹² Ha iya libro nga A History of Christianity, hi Propesor K. S. Latourette nagsurat: “Usa han mga isyu nga an siyahan nga mga Kristiano kaiba ha Græco-Romano nga kalibotan amo an pakiambit ha girra. Ha siyahan tulo ka siglo waray Kristiano nga sinurat nga nagpabilin tubtub ha aton panahon an nagtugot han mga Kristiano nga makiambit ha girra.” An sinurat ni Edward Giboon nga The History of the Decline and Fall of the Roman Empire nasiring: “Imposible nga an mga Kristiano, nga diri iginsisikway an labaw sagrado nga buruhaton, nga magin mga sundalo, mga hukom, o mga prinsipe.” An mga Saksi ni Jehova sugad man nagpapabilin ha estrikto nga pagka-neutral ngan sinusunod an mga prinsipyo han Biblia nga iginsaysay ha Isaias 2:​2-4 ngan Mateo 26:52.

13. Ano an sumbong kontra han mga Saksi ni Jehova, kondi ano an ipinapakita han mga kamatuoran?

¹³ An mga Saksi ni Jehova iginsusumbong han ira mga kaaway nga nagbubulagbulag han mga pamilya. Totoo, mayada mga kaso nga nagkakabahinbahin an mga pamilya kon an usa o labaw pa nga mga membro nagigin mga Saksi ni Jehova. Igintagna ni Jesus nga mahitatabu ini. (Lukas 12:​51-53) Kondi, ipinapakita han estadistika, nga diri kaupod hini an pagbulag han mga mag-asawa tungod hini nga rason. Pananglitan, ha mga Saksi ni Jehova ha Fransia, 1 nga mag-asawa ha 3 an nag-uupod han padis nga diri Saksi. Kondi, gutiay gud an diborsiyo ha mga pag-asawa butnga han Saksi ngan diri-Saksi kay han nasyonal nga aberids. Kay ano? Hi apostol Pablo ngan Pedro naghatag han maraamon, inspirado nga sagdon ha mga Kristiano nga inasaw-an ha diri-magtinoohon, ngan an mga Saksi ni Jehova nangangalimbasug ha pagsunod han ira mga pulong. (1 Korinto 7:​12-16; 1 Pedro 3:1-4) Kon nagbubulag an Saksi ngan diri-Saksi nga mag-asawa, an pag-una haros pirme nga nagtitikang ha diri-Saksi nga padis. Ha luyo nga bahin, damu ka yukot nga mga pag-asawa an naluluwas tungod han mga padis nga nagin mga Saksi ni Jehova ngan nagtikang ha pag-aplikar han mga prinsipyo han Biblia ha ira kinabuhi.

Mga Kristiano, Diri mga Trinitaryo

14. Ano an mga sumbong kontra han siyahan nga mga Kristiano, ngan kay ano nga kabaliktaran ini?

¹⁴ Baliktad ito nga ha Romano nga Imperyo, usa han mga sumbong kontra han siyahan nga  mga Kristiano amo nga mga ateyista kuno hira. Hi Dr. Augustus Neander nagsurat: “Mga nagninigar han pagano nga mga dios, mga ateyista, . . . amo an komon nga ngaran nga igintawag ha mga Kristiano dida ha mga tawo.” Urosahon gud nga an mga Kristiano, nga nagsingba ha buhi nga Maglalarang ngan diri ha damu nga mga dios, sadang tawagon nga mga ateyista han mga pagano nga nagsingba “diri ha mga dios, kondi ha mga buhat han mga kamut han tawo, kahoy ngan bato.”​—Isaias 37:19.

15, 16. (a) Ano an ginsiring han iba nga mga relihiyonista mahitungod han mga Saksi ni Jehova, kondi ano nga mga pakiana an iginbabangon hini? (b) Ano an nagpapakita nga totoo nga mga Kristiano an mga Saksi ni Jehova?

¹⁵ Baliktad liwat an kamatuoran nga yana nga adlaw an iba nga mga awtoridad ha Kakristianohan nagninigar nga mga Kristiano an mga Saksi ni Jehova. Kay ano? Tungod kay an mga Saksi nagdudumiri han Trinidad. Sumala han may inuugupan nga depinisyon han Kakristianohan, “an mga Kristiano amo adton nakarawat kan Kristo sugad nga Dios.” Ha kabaliktaran hini, an moderno nga diksionaryo naghahatag han depinisyon han ngaran nga “Kristiano” sugad nga “usa ka tawo nga natoo kan Jesu-Kristo ngan nasunod han iya mga katutdoan” ngan an “Kristianidad” sugad nga “usa ka relihiyon nga iginbasar ha mga katutdoan ni Jesu-Kristo ngan ha pagtoo nga hiya an anak han Dios.” Ano nga grupo an duok gud nga naangay hini nga depinisyon?

¹⁶ Kinakarawat han mga Saksi ni Jehova an kalugaringon nga asoy ni Jesus kon hin-o hiya. Hiya nagsiring: “Ako an Anak han Dios,” diri, “Ako an Dios Anak.” (Juan 10:​36; itanding an Juan 20:31.) Kinakarawat nira an inspirado nga pahayag ni apostol Pablo mahitungod kan Kristo: “Nga hiya, ha dagway han Dios, waray niya pag-isipa an hinugad ha Dios butang nga aragawon.” * (Filipos 2:​6, The New Jerusalem Bible) An libro nga The Paganism in Our Christianity nasiring: “Waray gud unabiha ni Jesu-Kristo an sugad nga katingalahan [usa nga katupong nga Trinidad], ngan diri makikita ha bisan diin ha Bag-o nga Testamento an pulong nga ‘Trinidad.’ An ideya ginkarawat la han Iglesia tulo ka gatus ka tuig katapos han kamatayon han aton Ginoo; ngan an tinikangan han ideya bug-os nga pagano.” Kinakarawat han mga Saksi ni Jehova an katutdoan han Biblia mahitungod kan Kristo. Mga Kristiano hira, diri mga Trinitaryo.

Diri Ekumenismo

17. Kay ano nga diri nakooperar an mga Saksi ni Jehova ha ekumenikal, o tarampo-nga-pagtoo, nga organisasyon?

¹⁷ Duha pa nga reklamo an ginhimo kontra han mga Saksi ni Jehova nga nagdudumiri hira ha pakigbahin ha ekumenikal (pagtarampo-han-pagtoo) nga organisasyon ngan nga nagbubuhat hira ha tinatawag nga “agresibo nga pangombirte.” Ini nga mga pasipara igintamay liwat ha siyahan nga mga Kristiano. An Kakristianohan, upod an iya Katoliko, Orthodox, ngan Protestante nga mga bahin, diri-maninigaran nga bahin han kalibotan. Pariho kan Jesus, an mga Saksi ni Jehova “diri bahin han kalibotan.” (Juan 17:14) Paonan-o hira makikitampo pinaagi han organisasyon han tarampo-nga-pagtoo ha relihiyoso nga mga organisasyon nga nag-aaghat han diri-kristiano nga paggawi ngan mga toloohan? 

18. (a) Kay ano nga diri mapapakaraut an mga Saksi ni Jehova tungod ha pag-angkon nga hira la an nagbubuhat han matuod nga relihiyon? (b) Samtang natoo hira nga mayada hira han matuod nga relihiyon, ano an diri ginbubuhat han mga Romano Katoliko?

¹⁸ Hin-o an may katadongan ha pagpakaraut ha mga Saksi ni Jehova ha pagtoo, sugad han siyahan nga mga Kristiano, nga hira gud la an nagbubuhat han matuod nga relihiyon? Bisan an Iglesia Katoliko, samtang salingkapaw nga nag-aangkon nga nakooperar ha ekumenikal nga organisasyon, nagpapasamwak: “Natoo kami nga inin usa matuod nga relihiyon nagpapadayon ha pag-eksister ha Katoliko ngan Apostoliko nga Iglesia, nga gintoinan han Ginoo Jesus han buruhaton ha pagpasamwak hito ha ngatanan nga mga tawo han magsiring hiya ha mga apostol: ‘Busa lakat kamo ngan manhimo kamo hin mga disipulo han ngatanan nga mga nasud.’ ” (Konsilyo han Vatikano II, “Deklarasyon ha Relihiyoso nga Kagawasan”) Kondi, matin-aw, an sugad nga toloohan diri igo na nga makaaghat ha mga Katoliko pinaagi han diri-nakakapoy nga kadasig ha paggawas ha paghimo hin mga disipulo.

19. (a) Determinado an mga Saksi ni Jehova nga buhaton an ano, ngan ano an motibo? (b) Ano an uusisahon ha masunod nga artikulo?

¹⁹ An mga Saksi ni Jehova mayada han sugad nga kadasig. Determinado hira ha pagpadayon ha pagtestigo tubtub nga karuyag han Dios nga buhaton nira ito. (Mateo 24:14) Madasigon an ira pagtestigo, kondi diri agresibo. Ginpapagios ito han gugma ha amyaw, diri han kapungot ha katawohan. Naglalaom hira nga damu han katawohan an maluluwas. (1 Timoteo 4:16) Pariho han siyahan nga mga Kristiano, nangangalimbasug hira nga “magin mamurayawon ha ngatanan nga mga tawo.” (Roma 12:​18, NW) Kon paonan-o nira hinihimo ini amo an paghihisgutan ha masunod nga artikulo.

[Footnote]

Sugad nga Repaso

◻ Ano an mga kinaiya han siyahan nga mga Kristiano, ngan paonan-o nakapariho ha ira an mga Saksi ni Jehova?

◻ Ha ano nga mga paagi ipinapakita han mga Saksi ni Jehova nga magopay hira nga mga tuminongnong?

◻ Mationan-o gin-iisip han nagmamando nga mga klase an siyahan nga mga Kristiano, ngan kaiba ba ito yana nga adlaw?

◻ An pagtoo han mga Saksi nga mayada hira han kamatuoran nagpapagios ha ira nga buhaton an ano?

[Mga Pakiana]

[Retrato ha pahina 12]

Determinado an mga Saksi ni Jehova ha pagpadayon ha pagtestigo tubtub nga karuyag han Dios nga buhaton nira ito

[Retrato ha pahina 17]

Hi Pilato nagsiring: “Kitaa! An tawo”​—an Usa nga diri bahin han kalibotan.​—Juan 19:5

[Ginkuhaan han Retrato]

“Ecce Homo” by A. Ciseri: Florence, Galleria d’Arte Moderna / Alinari/Art Resource, N.Y.