Mationan-o Kaimportante an Kalimpyo?

AN KALIMPYO ginhatagan hin ibaiba nga kahulogan han magkalainlain nga mga tawo. Pananglitan, kon ginsisidngan an usa ka gutiay nga bata han iya iroy nga maghunaw ngan maghiram-os, bangin hunahunaon niya nga igo na nga itungod an iya mga tudlo ilarom han naawas nga gripo ngan hulson an iya im-im. Kondi mas maaram an Nanay. Iya iginbabalik an bata ngadto ha banyo ngan ginlulugod an iya mga kamot ngan nawong hin damu nga sabon ngan tubig—bisan pa han iya maaringasa nga pagdumiri!

Siyempre, an mga suruklan han kalimpyo diri parapriho ha bug-os nga kalibotan, ngan nagtutubo an mga tawo nga may-ada magkalainlain nga mga ideya han kalimpyo. Ha naglabay nga mga panahon, an limpyo, organisado nga palibot han eskwelahan ha damu nga mga nasud nakabulig ha mga estudyante nga magkaada maopay nga mga pamatasan ha kalimpyo. Yana, an iba nga mga urudyagan han eskwelahan puno gud hin mga basura ngan mga tambak salit baga hin basurahan ito imbes nga usa nga lugar ha pag-uyag o pag-ehersisyo. Ngan kumusta man an kuwarto-han-klase? Hi Darren, nga dyanitor ha usa nga high school ha Australia, nakaobserba: “Yana nakikita naton an hugaw ha kuwarto-han-klase mismo.” Ginhuhunahuna han iba nga mga estudyante nga an instruksyon nga “Puruta ito” o “Limpyoha ito” nagpapasabot nga ginsisirotan hira. An problema amo nga ginagamit han iba nga mga magturutdo an paglimpyo sugad nga paagi han pagsirot.

Ha luyo nga bahin, an mga adulto diri pirme maopay nga susbaranan han kalimpyo, ha adlaw-adlaw man nga pagkinabuhi o ha negosyo. Pananglitan, damu nga mga lugar para ha publiko an binabayaan nga mahugaw ngan masarang. An iba nga mga industriya naghuhugaw han palibot. Kondi, an hinungdan han polusyon, diri an waray-kinabuhi nga mga industriya ngan mga negosyo, kondi tungod han mga tawo. Bisan kon an kahakog bangin amo an nangunguna nga hinungdan han bug-os-kalibotan nga problema ha polusyon ngan han damu nga maraot nga mga epekto hito, bahin han problema an resulta han mahugaw nga mga batasan han tawo. Usa nga direktor heneral hadto han Republika han Australia an nagsuporta hini nga ideya han hiya magsiring: “An ngatanan nga mga isyu han kahimsog ha publiko sadang tagdon han ngatanan nga tawo.”

Bisan pa hito, inaabat han iba nga an kalimpyo personal nga butang ngan diri sadang tagdon han bisan hin-o pa. Sugad gud ba hito?

Importante hinduro an kalimpyo may kalabotan ha aton pagkaon—pinapalit man naton ito ha merkado, kinakaon ito ha restawran, o nangangaon ha balay han usa nga sangkay. An hitaas nga suruklan han kalimpyo ginlalaoman ha mga nag-aandam o nagsiserbi han aton kakaunon. An mahugaw nga mga kamot —an ira o an aton—mahimo magin hinungdan han damu nga mga sakit. Kumusta man an mga ospital—labaw kay ha iba nga mga lugar, an lugar nga ginlalaoman naton nga sadang magin limpyo? An The New England Journal of Medicine nagreport nga an mahugaw nga mga kamot han mga doktor ngan mga nars mahimo makasaysay kon kay ano nga an mga pasyente ha ospital nagkakaada hin mga impeksyon nga nagigin hinungdan han maabot ha napulo ka bilyon ka dolyar nga gasto kada tuig ha pagtambal. Husto nga naglalaom kita nga waray usa nga magbubutang ha peligro han aton kahimsog pinaagi han iya nabatasan na nga kahugaw.

Peligroso gud liwat kon an usa—ha tinuyo o waray-pagtagad nga paagi—naghuhugaw ha aton suplay han tubig. Ngan mationan-o katalwas an paglakat-lakat nga nakatiil ha baybayon diin mahimo makita han usa an nagamit na nga mga heringgilya nga binayaan han mga giyan ha droga ngan han iba? Bangin mas importante pa ngani ha aton kalugaringon an pakiana nga: Ginbubuhat ba an kalimpyo ha aton kalugaringon nga balay?

Hi Suellen Hoy, ha iya libro nga Chasing Dirt, nagpakiana: “Malimpyo ba kita yana sugad hadto?” Hiya binaton: “Bangin diri.” Iya gin-unabi an nagbabag-o nga mga pamatasan han mga tawo sugad nga siyahan nga hinungdan. Samtang nagtitikaguti an panahon han mga tawo ha balay, nagbabayad na la hira hin iba nga tawo basi maglimpyo para ha ira. Salit, an pagtipig hin limpyo nga palibot diri na importante para ha usa. “Diri ako naglilimpyo han banyo—ginlilimpyohan ko an akon kalugaringon,” siring han usa nga lalaki. “Diri bale na kon mahugaw an akon balay, basta ako malimpyo.”

Kondi, an kalimpyo labaw pa ha pangawas nga dagway. Kabug-osan ito han maopay nga pamatasan para han mahimsog nga pagkinabuhi. Kahimtang liwat ito han hunahuna ngan kasingkasing nga nag-uupod han aton moralidad ngan pagsingba. Aton kitaon kon paonan-o nagin sugad hini an kahimtang.