Ginpaubos ni Jehova an Pagpahitaas han Tiro
Kapitulo Disinoybe
Ginpaubos ni Jehova an Pagpahitaas han Tiro
1, 2. (a) Ano nga klase hin siyudad an kadaan nga Tiro? (b) Ano an igintagna ni Isaias para ha Tiro?
HIYA “hingpit ha kaanyag” ngan hura ha “ngatanan nga klase han bahandi.” (Esekiel 27:4, 12, An American Translation) An iya dagku nga mga barko naglayag ha dagat pakadto ha hirayo nga mga lugar. Hiya “nagmahimayaon gud ha butnga han kadagatan,” ngan pinaagi han iya “mga bahandi,” iya ‘ginhimo nga magin bahandianon an kahadian ha tuna.’ (Esekiel 27:25, 33) Han ikapito ka siglo A.K.P., sugad hito an kahimtang han Tiro—usa nga siyudad ha Fenisia ha sinirangan nga durho han Mediteranyo.
2 Kondi, nagtitikahirani an kabungkagan han Tiro. Mga 100 ka tuig antes pa hiya ihulagway ni Esekiel, igintagna ni propeta Isaias an kapukan hini nga kuta han Fenisia ngan an kabido hadton nadepende ha iya. Hi Isaias nagtagna liwat nga katapos hin pipira ka panahon ibibirik han Dios an iya atensyon ngada ha siyudad, tatagan hiya hin bag-o nga kauswagan. Paonan-o natuman an mga pulong han propeta? Ngan ano an mahibabaroan naton tikang ha ngatanan nga nahitabo ha Tiro? An pagkaada matin-aw nga pagsabot ha nahitabo ha iya ngan kon kay ano nga nahitabo an sugad nga mga butang magpaparig-on han aton pagtoo kan Jehova ngan ha iya mga saad.
“Kurahab, Kamo mga Sakayan han Tarsis”
3, 4. (a) Diin nahimutang an Tarsis, ngan ano an nagin relasyon han Tiro ha Tarsis? (b) Kay ano nga may hinungdan nga ‘kumurahab’ an mga magdaragat nga nakignegosyo ha Tarsis?
3 Ilarom han ulohan nga, ‘An kapahayagan han Tiro,’ hi Isaias nasiring: “Kurahab, kamo mga sakayan han Tarsis; kay ini ginbubungkag, ha pagkaagi nga mawaray dida balay, waray sumulod ngada.” (Isaias 23:1a) Gintotoohan nga an Tarsis nagin bahin han Espanya, hirayo tikang ha Tiro ha este nga Mediteranyo. a Kondi, an mga taga-Fenisia eksperto nga mga magdaragat, ngan dagku ngan magrig-on an ira mga barko. An iba nga mga historyador natoo nga an mga taga-Fenisia amo an siyahan nga nakaobserba han kalabotan han bulan ha mga pagtaob ngan paghubas han tubig ha dagat ngan siyahan liwat nga naggamit han astronomiya sugad nga bulig ha paglayag. Salit an kahirayo tikang ha Tiro ngadto ha Tarsis waray makaulang ha ira.
4 Ha panahon ni Isaias, an hirayo nga Tarsis usa nga baraligyaan para han Tiro, bangin amo an nangunguna nga surok han iya bahandi durante han bahin han iya kasaysayan. An Espanya may-ada mga mina nga puno hin mga nakatago nga salapi, puthaw, lata, ngan iba pa nga mga metal. (Itanding an Jeremias 10:9; Esekiel 27:12.) An “mga sakayan han Tarsis,” nga bangin mga barko tikang ha Tiro nga nakignegosyo ha Tarsis, magkakaada maopay nga hinungdan ha ‘pagkurahab,’ pagnguyngoy ha kabungkagan han ira kalugaringon nga pantalan.
5. Diin hibabaroan han mga magdaragat tikang ha Tarsis an kapukan han Tiro?
5 Paonan-o mahibabaroan han mga magdaragat an kapukan han Tiro? Hi Isaias nabaton: “Tikang ha tuna han Kitim ini iginsamwak ha ira.” (Isaias 23:1b) An “tuna han Kitim” bangin nagtutudlok ha isla han Kipre, mga 100 kilometro ha weste han baybayon han Fenisia. Ini an kataposan nga pagduong han mga barko tipakadto ha este tikang ha Tarsis antes hira umabot ha Tiro. Salit, an mga magdaragat makarawat hin sumat mahitungod han kabungkag han ira hinigugma nga kalugaringon nga pantalan kon dumuong hira ha Kipre. Makakalisang gud ito ha ira! Tungod ha kasubo, hira ‘makurahab’ ha kagupong.
6. Ihulagway an relasyon han Tiro ha Sidon.
6 An kagupong aabaton liwat han katawohan ha baybayon han Fenisia. An propeta nasiring: “Hilom, kamo nga mga umurukoy ha baybayon, ikaw nga ginpuno han mga magparatigayon ha Sidon, nga natabok han dagat. Ngan ha dagku nga mga tubig an liso ni Sihor, an binari ha Nilo, amo an iya abot; ngan hiya an merkado han mga nasud.” (Isaias 23:2, 3) An “mga umurukoy ha baybayon”—an mga kahirani han Tiro—maghihilom ha bug-os nga kahipausa ha makabungkag nga kapukan han Tiro. Hin-o an “mga magparatigayon ha Sidon” nga ‘nagpuno’ hini nga mga umurukoy, ginhimo hira nga bahandianon? An Tiro usa nga kolonya hadto han may-pantalan-nga-siyudad han Sidon, 35 kilometro la ngadto ha norte. Ha iya mga sinselyo, iginhulagway han Sidon an iya kalugaringon sugad nga iroy han Tiro. Bisan kon an Sidon nalabawan han Tiro ha bahandi, hiya pa gihapon an “anak nga babaye nga uray han Sidon,” ngan tinatawag pa gihapon han iya mga umurukoy an ira kalugaringon sugad nga mga Sidonyahanon. (Isaias 23:12) Salit, an mga pulong nga “mga magparatigayon ha Sidon” posible nga nagpapasabot han mga magbaraligya nga mga umurukoy ha Tiro.
7. Paonan-o nagpasarang hin bahandi an Sidonyahanon nga mga negosyante?
7 Tungod ha pagnegosyo, an bahandianon nga mga negosyante nga Sidonyahanon natabok ha Dagat Mediteranyo. Gindadara nira ngadto ha damu nga lugar an liso, o lugas, han Sihor, an pinakasinirangan nga sanga han Salog Nilo ha rehiyon han Ehipto. (Itanding an Jeremias 2:18.) Kaupod liwat han “binari ha Nilo” an iba pa nga mga produkto tikang ha Ehipto. Daku an ganansya han pagbaligya ngan pagbarter han sugad nga mga produkto para hinin mga negosyante nga mga magdaragat sugad man ha mga nasud nga nakikignegosyo ha ira. Daku nga kita an iginhahatag ha Tiro han Sidonyahanon nga mga negosyante. Oo, mabibido hira ha iya kabungkagan!
8. Ano an magigin epekto ha Sidon han kabungkagan han Tiro?
8 Sunod nga nagyakan hi Isaias ha Sidon hini nga mga pulong: “Mahikaalo ka, O Sidon; kay an dagat nagyakan, an panalipdanan dida ha dagat, nga nasiring: Waray ako magbati o waray [manganak], waray man ako [pag-ataman] hin mga batan-on nga kalalakin-an, o waray magpatubo hin mga uray.” (Isaias 23:4) Katapos mabungkag an Tiro, an baybayon nga hinmutangan hadto han siyudad magigin kamingawan ngan binayaan. An dagat baga in magsisinggit ha duro nga kasakit, pariho han iroy nga nawad-an han iya mga anak ngan nabido hinduro salit nasiring na hiya yana nga waray gud hiya manganak ha ira ha bisan kan-o pa man. An Sidon maaawod ha nahitabo ha iya anak nga babaye.
9. An kabidoan han katawohan katapos han kapukan han Tiro maipapariho ha ano nga kahipausa katapos han ano nga iba nga mga hitabo?
9 Oo, an sumat han kabungkagan han Tiro magriresulta hin kaylap nga kabidoan. Hi Isaias nasiring: “Ha pag-abot han sumat ngadto ha Ehipto, hira mabibido gud hadton sumat mahitungod han Tiro.” (Isaias 23:5) An kasakit han mga nabibido maipapariho ha nahitabo tungod han sumat mahitungod han Ehipto. Ano nga sumat an iginpapasabot han propeta? Posible nga an katumanan han iya nauna nga ‘kapahayagan kontra han Ehipto.’ b (Isaias 19:1-25) O bangin an iginpapasabot han propeta amo an sumat han kabungkagan han kasundalohan ni Paraon ha panahon ni Moises, nga nagresulta hin kaylap nga kahipausa. (Eksodo 15:4, 5, 14-16; Josue 2:9-11) Ha anoman nga kahimtang, adton nakabati han sumat mahitungod han kabungkagan han Tiro makakaeksperyensya hin duro nga kasakit. Ginhangyo hira nga pumalagiw ngadto ha hirayo nga Tarsis basi umayop didto ngan ginsugo nga mag-aringasa tungod han ira kabidoan: “Tabok kamo ngadto ha Tarsis; pagminatay, kamo mga umurukoy ha baybayon.”—Isaias 23:6.
Nagrarayhak “ha Kamaihaan Na nga mga Adlaw”
10-12. Ihulagway an bahandi, pagin kadaan, ngan impluwensya han Tiro.
10 An Tiro usa nga kadaan nga siyudad, sugad han iginpapahinumdom ha aton ni Isaias han hiya nagpapakiana: “Iyo ba inin malipayon nga bungto, kanay karat-an amo an ha kamaihaan na nga mga adlaw?” (Isaias 23:7a) An mainuswagon nga kasaysayan han Tiro ha pinakaminos tikang pa ha panahon ni Josue. (Josue 19:29) Ha paglabay han mga katuigan, an Tiro nagin bantogan sugad nga parahimo hin metal nga mga butang, mga garamiton nga kristal, ngan tina nga purpura. An higlawig nga mga panapton han mga taga-Tiro nga purpura an kolor mahal hinduro, ngan an mahal nga mga tela han Tiro ginbibiling han mga kahadian. (Itanding an Esekiel 27:7, 24.) An Tiro amo liwat an sentro han negosyo para ha mga karaban ha tuna ngan usa ka daku nga bodega han inangkat ngan iginbabaligya ha gawas nga mga produkto.
11 Dugang pa, an siyudad makusog an puwersa-militar. Hi L. Sprague de Camp nagsurat: “Bisan kon diri mga girriro—mga negosyante hira, diri mga sundalo—may pagkapanatiko nga gindepensahan han mga taga-Fenisia an ira mga siyudad nga may kaisog ngan katig-a. Ini nga mga kalidad, sugad man an ira puwersa ha dagat, an nakahimo han mga taga-Tiro nga tumindog kontra han Asiryahanon nga kasundalohan, an gikukusugi hiton nga panahon.”
12 Oo, nakilala an Tiro ha bug-os nga dapit han Mediteranyo. “[An iya] mga tiil an nagdara ha iya hirayo ha paglangyaw.” (Isaias 23:7b) An mga taga-Fenisia nagbibiyahe ha higrayo nga mga lugar, nagtutukod hin mga sentro han negosyo ngan mga pantalan nga harapitan, nga ha pipira nga mga higayon nag-uswag sugad nga mga kolonya. Pananglitan, an Cartago, ha norte nga baybayon han Aprika, usa nga kolonya han Tiro. Maabot an panahon, malalabawan hito an Tiro ngan magigin karibal han Roma ha pagkaada impluwensya ha bug-os nga dapit han Mediteranyo.
An Iya Pagpahitaas Papasiparahan
13. Kay ano nga iginbangon an pakiana kon hin-o an may kaisog ha pagpahayag hin paghukom kontra han Tiro?
13 Tungod han mga antigo ngan bahandi han Tiro, angayan an sunod nga pakiana: “Hin-o an nagtinguha hini patok han Tiro, an magharatag han mga korona, kanay mga magparatigayon amo an mga prinsipe, kanay mga komersyante amo an mga dungganan ha tuna?” (Isaias 23:8) Hin-o an may kaisog ha pagyakan kontra han siyudad nga nagpili dida ha iya mga kolonya ngan ha iba nga lugar hin gamhanan nga mga indibiduwal basi ibutang ha hitaas nga katungdanan—salit nagin “magharatag han mga korona”? Hin-o an may kaisog ha pagyakan kontra han sentro nga siyudad nga an mga komersyante mga prinsipe ngan mga dungganon an mga negosyante? Hi Maurice Chehab, direktor hadto han kadaan nga mga butang ha National Museum han Beirut, Lebanon nagsiring: “Tikang han ikasiyam tubtob han ikaunom ka siglo K.P., an Tiro nagpabilin ha harangdon nga kahimtang nga bantog ha Londres ha tinikangan han ikabainte ka siglo.” Salit hin-o an may kaisog ha pagyakan kontra hini nga siyudad?
14. Hin-o an nagpapahayag hin paghukom kontra han Tiro, ngan kay ano?
14 An inspirado nga baton makakahipausa ha Tiro. Hi Isaias nasiring: “Hi Jehova han mga kasundalohan nagtuyo hini, ha pagdum-it han palabilabi han bug-os nga himaya, ha pagdara ngadto ha pagtamay han ngatanan nga dungganan ha tuna.” (Isaias 23:9) Kay ano nga hi Jehova nagpahayag hin paghukom kontra hinin bahandianon, kadaan nga siyudad? Tungod ba kay an mga umurukoy hito mga magsiringba han palso nga dios nga hi Baal? Tungod ba han relasyon han Tiro kan Jesebel—an anak nga babaye ni Hadi Etbaal han Sidon, ngan han Tiro—nga nagpakasal kan Hadi Ahab han Israel ngan nagpatay han mga propeta ni Jehova? (1 Hadi 16:29, 31; 18:4, 13, 19) Diri an baton ha duha nga pakiana. An Tiro ginhukman tungod han iya hambog nga pagpahitaas—iya ginhimo an iya kalugaringon nga bahandianon ha ikakadaot han iba nga katawohan, upod na an mga Israelita. Han ikasiyam ka siglo A.K.P., pinaagi kan propeta Joel, hi Jehova nagsiring ha Tiro ngan ha iba nga mga siyudad: “Iginbaligya an mga anak han Juda ngan an mga anak han Jerusalem ngadto ha mga anak nga kalalakin-an han mga Gresyahanon, nga kamo makapaiwas ha ira ha hirayo tikang ha ira pag-ultan.” (Joel 3:6) Pababay-an na la ba han Dios an pagtrato han Tiro ha iya may-kauyonan nga katawohan nga baga in mga butang la nga iginbabaligya?
15. Paonan-o magios an Tiro kon masakop na ni Nabukodonosor an Jerusalem?
15 Diri magbabag-o an Tiro bisan lumabay an usa ka gatos ka tuig. Kon bungkagon na han kasundalohan ni Hadi Nabukodonosor han Babilonya an Jerusalem ha 607 A.K.P., an Tiro magrarayhak: “Hayukat, hiya [Jerusalem] nga hadto an ganghaan han katawohan nabungkag; hiya ihinatag ha akon; ako mababag-o, niyan nga hiya ginbungkag.” (Esekiel 26:2) An Tiro magrarayhak, naglalaom nga magpahimulos tikang ha kabungkagan han Jerusalem. Tungod kay diri na niya kakompetensya an sentro han Juda, lalaoman niya an dugang pa nga negosyo para ha iya kalugaringon. Kangangalasan ni Jehova an nagpapahayag han ira kalugaringon nga “dungganan,” nga mapahitas-on nga naugop ha mga kaaway han iya katawohan.
16, 17. Ano an mahitatabo ha mga umurukoy han Tiro kon mabungkag na an siyudad? (Kitaa an footnote.)
16 Iginpadayon ni Isaias an paghukom ni Jehova ha Tiro: “Latasa an imo tuna sugad han Nilo, O anak nga babaye han Tarsis; waray na gud magpupugong. Iya inunat an iya kamot ha igbaw han dagat, iya binay-og an mga ginhadian: hi Jehova naghatag hin sugo mahitungod han Kanaan, ha paggunaw han mga panalipdanan dida. Ngan hiya nagsiring: Diri ka na magmamalipay, O ikaw nga tinalumpigos nga anak nga babaye nga uray han Sidon: bangon, tabok ngadto ha Kitim; bisan didto mawawaray ka pagpahuway.”—Isaias 23:10-12.
17 Kay ano nga an Tiro tinawag nga “anak nga babaye han Tarsis”? Bangin tungod kay katapos mapirde an Tiro, an Tarsis magigin mas gamhanan ha duha. c An mga umurukoy han naguba nga Tiro magpapatlaag pariho han salog nga nagbaha, nga an mga pangpang hito nabungkag ngan an katubigan hito nagsasap-ay ngadto ha ngatanan nga kahirani nga kapatagan. An mensahe ni Isaias ha “anak nga babaye han Tarsis” nagpapabug-at han duro nga kabungkagan nga mahitatabo ha Tiro. Hi Jehova mismo nag-uunat han iya kamot ngan nagsusugo. Waray usa nga makakagbag-o han dadangatan hito.
18. Kay ano nga an Tiro tinatawag nga “an anak nga babaye nga uray han Sidon,” ngan paonan-o mababag-o an iya kahimtang?
18 Gin-uunabi liwat ni Isaias an Tiro sugad nga “anak nga babaye nga uray han Sidon,” iginpapasabot nga waray pa hiya hadto masakop ngan matikasi han langyaw nga mga mananakop ngan nagpapahimulos pa gihapon han kagawasan. (Itanding an 2 Hadi 19:21; Isaias 47:1; Jeremias 46:11.) Kondi, yana, bubungkagon hiya, ngan pariho han mga puga, an iba han iya mga umurukoy matabok ngadto ha Kitim, nga kolonya han Fenisia. Kondi, tungod kay nawad-an han ira gahum ha ekonomiya, diri hira magkakaada hin pagpahuway didto.
Titikasan Hiya han mga Kaldeanhon
19, 20. Hin-o an igintagna nga magigin mananakop han Tiro, ngan paonan-o natuman iton nga tagna?
19 Ano nga gahum ha politika an magpapadapat han paghukom ni Jehova ha Tiro? Hi Isaias nagpapasamwak: “Kitaa, an tuna han mga Kaldeanhon: ini nga katawohan waray na; an Asiryahanon nagtukod hini para ha ira nga naukoy ha kamingawan; ira gintindog an ira mga torre; ira pinamungkag an mga palasyo dida; ira ginhimo ini nga maguba. Kurahab, kamo mga sakayan ha Tarsis; kay an iyo panalipdanan gin-guba.” (Isaias 23:13, 14) An mga Kaldeanhon—diri mga Asiryahanon—an magsasakop han Tiro. Magtutukod hira han ira mga torre han paglikos, papatagon an mga urukyan han Tiro, ngan hihimoon iton nga kuta han mga barko han Tarsis nga tambakan han mga guba.
20 Sugad nga katumanan han tagna, waray pag-iha katapos han kapukan han Jerusalem, an Tiro nagrebelde kontra han Babilonya, ngan ginlikosan ni Nabukodonosor an siyudad. Tungod kay natoo nga hiya marig-on, nakig-away an Tiro. Durante han paglikos, ‘nadangas’ an mga ulo han mga sundalo han Babilonya tungod ha pagkuskos han ira mga helmet ngan “ginol-an” an ira mga sugbong ha pagdinara han materyales nga ginamit ha pagtukod hin mga istraktura ha paglikos. (Esekiel 29:18) An paglikos magastos kan Nabukodonosor. Nabungkag an daku-nga-tuna nga siyudad han Tiro, kondi an mga dinag-an hito waray niya makuha. An daku nga bahin han mga bahandi han Tiro iginbalhin ngadto ha gutiay nga isla nga mga 0.8 kilometro tikang ha baybayon. Tungod kay waray hiya mga barko, waray masakop han Kaldeanhon nga hadi an isla. Katapos hin 13 ka tuig, nagpasakop an Tiro, kondi makakatalwas hiya ngan makakakita han katumanan han dugang pa nga mga tagna.
“Ini Mabalik ha Iya Patigayon”
21. Ha ano nga paagi “hingangalimtan” an Tiro, ngan mationan-o kaiha?
21 Hi Isaias nagpadayon ha pagtagna: “Mahinanabo hadto nga adlaw, nga an Tiro hingangalimtan ha kapitoan ka tuig, sumala han mga adlaw han usa nga hadi.” (Isaias 23:15a) Katapos bungkagon han mga Babilonyahanon an siyudad ha daku nga tuna, an isla-nga-siyudad han Tiro “hingangalimtan.” Sumala ha tagna, ha panahon han “usa nga hadi”—an Imperyo han Babilonya—an isla-nga-siyudad han Tiro diri na magigin pinakagamhanan ha pinansyal. Pinaagi kan Jeremias, igin-upod ni Jehova an Tiro ha mga nasud nga ilalain basi uminom han alaksiw han Iya kasina. Hiya nasiring: “Ini nga mga nasud mag-aalagad ha hadi han Babilonya ha kapitoan ka tuig.” (Jeremias 25:8-17, 22, 27) Totoo, an isla-nga-siyudad han Tiro waray masakop han Babilonya ha sulod hin bug-os nga 70 ka tuig, tungod kay an Imperyo han Babilonya napukan han 539 A.K.P. Matin-aw, an 70 ka tuig nagrirepresentar han panahon han pinakabantogan nga pagmando han Babilonya—han an hadianon nga dinastiya han Babilonya naghambog nga ginpahitaas an trono hito nga labaw pa ngani ha “kabitoonan han Dios.” (Isaias 14:13) Magkalainlain nga mga nasud an nagin sakop hito nga pagmando ha magkalainlain nga panahon. Kondi ha kataposan han 70 ka tuig, ito nga pagmando marurumpag. Niyan, ano na an mahitatabo ha Tiro?
22, 23. Ano an mahitatabo ha Tiro kon makagawas na hiya tikang ha pagmando han Babilonya?
22 Hi Isaias nagpapadayon: “Ha katapos han kapitoan ka tuig maamo ha Tiro sugad han kanta han usa nga bigaon. Kuha hin harpa, lakat dida ha bungto, ikaw bigaon nga hinngangalimtan; paghimo hin matam-is nga melodya, pagkanta hin damu nga kanta, nga ikaw mahinumdoman. Ngan mahinanabo ha katapos han kapitoan ka tuig, nga hi Jehova maduaw han Tiro, ngan ini mabalik ha iya patigayon, ngan makikighilawas han ngatanan nga ginhadian ha kalibotan dinhi ha nawong han tuna.”—Isaias 23:15b-17.
23 Katapos mapukan an Babilonya han 539 A.K.P., an Fenisia nagin teritoryo han Imperyo han Medo-Persia. An Persiahanon nga monarko, hi Ciro nga Bantogan, masinabuton nga magmarando. Ilarom hinin bag-o nga pagmando, igpapadayon han Tiro an iya buruhaton hadto ngan mangangalimbasog gud nga mabawi an pagkakilala ha iya sugad nga sentro han komersyo ha kalibotan—sugad la nga an bigaon nga hinngalimtan ngan nawad-an han iya mga kliyente nangangalimbasog ha pagdani hin bag-o nga mga kliyente pinaagi han paglibot ha siyudad, nga nagtutokar han iya harpa ngan nagkakanta han iya mga kanta. Maglalampos ba an Tiro? Oo, ihahatag ni Jehova ha iya an kalamposan. Maabot an panahon, an isla-nga-siyudad magigin mainuswagon hinduro salit ha ikatarapos han ikaunom ka siglo A.K.P., hi propeta Sakarias masiring: “An Tiro nagtukod para ha iya ngahaw hin usa nga panalipdanan, ngan nagtambak hin salapi sugad hin tapotapo, ngan hin pino nga bulawan sugad hin hanang ha kakalsadahan.”—Sakarias 9:3.
‘Kinahanglan Magin Baraan an iya Ganansya’
24, 25. (a) Paonan-o magigin baraan kan Jehova an ganansya han Tiro? (b) Bisan pa han pagbulig han Tiro ha katawohan han Dios, ano nga tagna an iginpahayag ni Jehova mahitungod ha iya?
24 Makatirigamnan gud an masunod nga matagnaon nga mga pulong! “An iya mga baligya ngan an iya patigayon mababaraan kan Jehova: ini diri pagmamahalon o diri pagtitipigan; kay an iya mga baligya ma pa para ha ira nga naukoy ha atubangan ni Jehova, ha pagkaon ha igo gud, ngan para ha marig-on nga panapton.” (Isaias 23:18) Paonan-o an materyal nga ganansya han Tiro magigin baraan? Ginmamaniobra ni Jehova an mga butang basi gamiton ito sumala han iya kaburut-on—basi makakaon tubtob mabusog an iya katawohan ngan basi may-ada hira panapton. Nahitabo ito katapos bumalik an mga Israelita tikang ha pagkabihag ha Babilonya. An katawohan han Tiro binulig ha ira pinaagi han paghatag hin sedro nga mga kahoy para ha pagtukod-utro han templo. Nakignegosyo liwat hira utro ha siyudad han Jerusalem.—Esra 3:7; Nehemia 13:16.
25 Bisan pa hini, igin-aghat ni Jehova an dugang nga kapahayagan kontra han Tiro. Hi Sakarias nagtagna mahitungod han bahandianon na yana nga isla-nga-siyudad: “Kitaa an Ginoo maghihingilin ha iya, ngan iya hahampakon an iya gahum ha dagat; ngan hiya pagsisibaron hin kalayo.” (Sakarias 9:4) Natuman ini han Hulyo 332 A.K.P. han gin-guba ni Alejandro nga Bantogan iton nga mapahitas-on nga rayna han kadagatan.
Likyi an Materyalismo Ngan an Pagpahitaas
26. Kay ano nga ginhukman han Dios an Tiro?
26 Ginhukman ni Jehova an Tiro tungod han iya pagpahitaas, usa nga batasan nga iya kinangangalasan. “An mga mata nga mapalabilabihon” iginlista nga siyahan ha pito nga butang nga kinangangalasan ni Jehova. (Proberbios 6:16-19) Iginkaw-ing ni Pablo kan Satanas nga Yawa an pagpahitaas, ngan an paghulagway ni Esekiel ha mapahitas-on nga Tiro may-ada mga pulong nga naghuhulagway kan Satanas mismo. (Esekiel 28:13-15; 1 Timoteo 3:6) Kay ano nga mapahitas-on an Tiro? Hi Esekiel, ha pag-unabi han Tiro, nasiring: “An imo kasingkasing nagpahitaas tungod han imo mga bahandi.” (Esekiel 28:5) An siyudad debotado ha negosyo ngan pagtirok hin salapi. An kalamposan dinhi han Tiro nakahimo ha iya nga magpahitaas hinduro. Pinaagi kan Esekiel, hi Jehova nagsiring ha ‘lider han Tiro’: “An imo kasingkasing nagpahitaas, ngan ikaw nagsiring: ako usa nga dios, ako nalingkod ha lingkuranan han Dios.”— Esekiel 28:2.
27, 28. Ha ano nga lit-ag mahimo mahulog an mga tawo, ngan paonan-o igin-ilustrar ini ni Jesus?
27 An mga nasud mahimo maapektohan han pagpahitaas ngan sayop nga panhunahuna ha bahandi—ngan sugad man an mga indibiduwal. Hi Jesus naghatag hin parabola nga nagpakita han pagkatuso hini nga lit-ag. Naghisgot hiya mahitungod han bahandianon nga lalaki nga an mga uma nakaani hin damu. Tungod kay nalipay, an lalaki nagplano ha pagtukod hin darodagku nga mga bodega para ha iya mga ani ngan malipayon nga naglaom hin hilawig, mahimyang nga kinabuhi. Kondi waray ini mahitabo. An Dios nagsiring ha iya: “Kulangkulang, yana nga gab-i an imo kalag aaroon ha imo, ngan an mga butang nga imo gin-andam, maka kan kanay man hira?” Oo, namatay an lalaki, ngan an iya bahandi waray maghatag ha iya hin kapulsanan.—Lukas 12:16-20.
28 Gintapos ni Jesus an parabola, ha pagsiring: “Amo ini an nagtitirok hin manggad ha iya kalugaringon, ngan diri manggaranon ha Dios.” (Lukas 12:21) An pagin bahandianon mismo diri sayop, ngan diri sala an pagkaada damu nga ani. An sayop han lalaki amo an iya paghimo hini nga mga butang nga pinakaimportante ha iya kinabuhi. Bug-os nga sinarig hiya ha iya mga bahandi. Ha paghunahuna han tidaraon, waray niya tagda hi Jehova nga Dios.
29, 30. Paonan-o nagpahamangno hi Jakobo kontra han pagsarig ha kalugaringon?
29 Ginpabug-atan gud ni Jakobo iton mismo nga punto. Hiya nagsiring: “Kadi yana, kamo nga nasiring: Niyan o buwas makadto kita hini nga bungto, ngan maukoy kita didto hin usa ka tuig, ngan magpapatigayon, ngan magana kita: Diri kamo maaram kon ano an mahinanabo buwas. Ano ba an iyo kinabuhi? Ha pagkamatuod usa kamo nga alisngaw nga nagpapahayag ha madaliay la, ngan napapara na layon. Tungod hadto kinahanglan kamo sumiring: Kon buot han Ginoo, nga duha kita mabuhi, ngan pagbuhaton ta ini o adto.” (Jakobo 4:13-15) Katapos, ipinakita ni Jakobo an relasyon han bahandi ha pagpahitaas han hiya nagpadayon, nasiring: “Naghihinambog kamo ha iyo kalugaringon nga pagpahitaas: an ngatanan nga sugad nga paghinambog maraot.”—Jakobo 4:16.
30 Oo, an pagnegosyo diri sala. An sala amo an pagpahitaas, paghambog, pagsarig ha kalugaringon nga mahimo magin resulta han pagkaada hin mga bahandi. Maaramon, an kadaan nga proberbio nagsiring: “Ayaw ako hatagi han kakablasan o han bahandi.” An kakablas mahimo magpakuri gud han kinabuhi. Kondi an mga bahandi mahimo magtugway ha usa ka tawo nga “maglirong [ha Dios], ngan sumiring: Hin-o hi Jehova?”—Proberbios 30:8, 9.
31. Ano nga mga pakiana an maopay nga igpakiana han usa nga Kristiano ha iya kalugaringon?
31 Nagkikinabuhi kita ha kalibotan diin damu an nabibiktima han kahakog ngan pagin makikalugaringon. Tungod han kaylap nga pag-uswag han komersyo yana, pinabubug-atan hinduro an bahandi. Salit, maopay nga usisahon han usa nga Kristiano an iya kalugaringon basi masiguro nga diri hiya nahuhulog ha pariho nga lit-ag nga nakalit-ag ha sentro-han-negosyo nga siyudad han Tiro. Nagasto ba hiya hin daku hinduro nga panahon ngan kusog ha pamiling hin materyal salit hiya, ha pagkamatuod, uripon na han mga bahandi? (Mateo 6:24) Naaawa ba hiya ha iba nga bangin may-ada mas damu o mas maopay nga mga panag-iya kay ha iya? (Galasia 5:26) Kon hiya bahandianon, mapahitas-on ba nga inaabat niya nga takos hiya hin labaw nga atensyon o mga pribilehiyo kay ha iba? (Itanding an Jakobo 2:1-9.) Kon hiya diri bahandianon, hiya ba ‘determinado nga magin bahandianon,’ anoman an mahitabo? (1 Timoteo 6:9) Okupado gud ba hiya ha negosyo salit gutiay na la nga bahin han iya kinabuhi an para ha pag-alagad ha Dios? (2 Timoteo 2:4) Nagigin okupado gud ba hiya ha pamiling hin bahandi salit ginbabalewaray na niya an Kristiano nga mga prinsipyo ha iya pagnegosyo?—1 Timoteo 6:10.
32. Ano nga pahamangno an iginhatag ni Juan, ngan paonan-o naton iaaplikar ito?
32 Anoman an aton kahimtang ha panginabuhi, an Ginhadian an pirme sadang magkaada siyahan nga lugar ha aton mga kinabuhi. Importante nga diri gud mawara ha aton hunahuna an mga pulong ni apostol Juan: “Ayaw niyo higugmaa an kalibotan, bisan an mga bagay ha kalibotan. Kon may tawo nga maghigugma ha kalibotan, an gugma han Amay waray dida ha iya.” (1 Juan 2:15) Totoo, kinahanglan gamiton naton an mga kahikayan han kalibotan ha panginabuhi basi makapadayon. (2 Tesalonika 3:10) Salit, aton ‘ginagamit an kalibotan’—kondi diri naton ginagamit ito ‘hin bug-os.’ (1 Korinto 7:31) Kon sobra an aton paghigugma ha materyal nga mga butang—an mga butang ha kalibotan—diri na kita nahigugma kan Jehova. An pagtinguha han “kairiphon han unod ngan kairiphon han mga mata, ngan an paghambog han kinabuhi” diri nauyon ha pagbuhat han kaburut-on han Dios. d Ngan an pagbuhat han kaburut-on han Dios an nagtutugway ngadto ha kinabuhi nga waray kataposan.—1 Juan 2:16, 17.
33. Paonan-o malilikyan han mga Kristiano an lit-ag nga nakalit-ag ha Tiro?
33 An lit-ag han paghimo han pamiling hin materyal nga mga butang nga una ha ngatanan nakalit-ag han Tiro. Nagmalampuson hiya ha materyal, nagin mapahitas-on hinduro, ngan ginsirotan tungod han iya pagpahitaas. An iya ehemplo usa nga pahamangno ha mga nasud ngan ha mga indibiduwal yana nga panahon. Mas maopay gud an pagsunod ha sagdon ni apostol Pablo! Iya ginsasagda an mga Kristiano nga “diri hira magpakahitaas, ngan diri nira ibutang an ira paglaom dida ha diri kamarig-on han mga bahandi, kondi ha Dios, nga nahatag ha aton hin kahuraan ha ngatanan ha pagkalipay.”—1 Timoteo 6:17.
[Mga footnote]
a Ginsisiring han iba nga eskolar nga an Tarsis pariho han Sardinia, usa nga isla ha weste nga Mediteranyo. An Sardinia liwat hirayo tikang ha Tiro.
b Kitaa an Kapitulo 15, pahina 200-207, han libro nga Isaiah’s Prophecy.
c An “anak nga babaye han Tarsis” mahimo liwat magtudlok ha mga umurukoy han Tarsis. Usa nga reperensya an nasiring: “An mga nitibo han Tarsis may kagawasan na yana ha pagbiyahe ngan pagnegosyo sugad han Nilo kon naawas ito ha ngatanan nga direksyon.” Kondi, an pagpabug-at aada ha daku nga mga epekto han kapukan han Tiro.
d An “paghambog han kinabuhi” amo an hubad han Griego nga pulong nga a·la·zo·niʹa, nga iginhuhulagway sugad nga “diri-diosnon ngan waray pulos nga panhunahuna nga nasarig ha karig-on han tunan-on nga mga butang.”—The New Thayer’s Greek-English Lexicon.
[Mga Pakiana]