Hin-o an Sadang Basulon—Ikaw o an Imo mga “Gene”?

AN MGA syentista nangangalimbasog gud ha pamiling hin henetiko nga mga hinungdan han alkoholismo, homoseksuwalidad, kalaw-ayan, pagkamadarahog, iba pa nga naiiba nga batasan, ngan bisan han kamatayon mismo. Diri ba makakaliaw nga diri kita responsable han aton mga buhat kondi mga biktima la han henetiko nga pagkahimo? Tawhanon nga kinaiya an pagbasol han usa ka tawo o usa ka butang tungod han aton mga kasaypanan.

Kon an mga gene an babasulon, an mga syentista nagtatanyag han posibilidad nga bag-ohon ito, kuhaon an diri-mag-opay nga mga kinaiya pinaagi han henetiko nga pagmaniobra. An bag-o nga kalamposan ha pag-usisa ha bug-os nga genome han tawo nakahatag hin bag-o nga hinungdan ha sugad nga mga paglaom.

Kondi, ini nga posibilidad basado ha pagbanabana nga an aton henetiko nga kahimtang, tinuod nga amo an hinungdan han ngatanan naton nga mga sala ngan kasaypanan. Nakabiling ba an mga sekreta han syensya hin igo nga ebidensya para kasohan an aton mga gene? Matin-aw, an baton makakaapekto gud ha kon paonan-o naton ginlalantaw an aton kalugaringon ngan an aton tidaraon. Kondi, antes usisahon an ebidensya, an pag-usisa ha gintikangan han tawo magpapatin-aw hito.

Kon Paonan-o Ito Ngatanan Nagtikang

Kadam-an han mga tawo pamilyar ha, o ha pinakaminos nakabati ha asoy mahitungod han kapukan ha pagkamakasasala han siyahan nga tawhanon nga mag-asawa, hira Adan ngan Eva, ha hardin han Eden. Ginhimo ba hira nga may-ada kinaiya nga depekto ha mga gene tikang ha tinikangan, usa nga klase hin depekto ha disenyo salit nakahilig hira ha pakasala ngan pagtalapas?

An ira Maglalarang, hi Jehova nga Dios, nga hingpit an ngatanan nga mga buhat, nagpahayag nga an iya kataposan nga linarang ha tuna “duro hin kaopay.” (Genesis 1:31; Deuteronomio 32:4) Sugad nga dugang nga ebidensya han iya katagbaw ha iya buhat, ginbendisyonan niya an siyahan nga mag-asawa ngan ginsugo hira nga magin mabungahon, pun-on an tuna hin tawhanon nga mga linarang, ngan mangnoan an iya mga linarang ha tuna—sigurado nga diri mga buhat han usa nga diri sigurado ha hinimo han iya kamot.—Genesis 1:28.

Mahitungod han paglarang ha siyahan nga tawhanon nga mag-asawa, an Biblia nagsusumat ha aton: “An Dios naghimo han tawo ha iya kalugaringon nga ladawan, ha ladawan han Dios ginhimo hiya: lalaki ngan babaye ginhimo niya hira.” (Genesis 1:27) Diri ini nagpapasabot nga ginhimo an mga tawo nga magin pariho ha Dios ha pisikal nga dagway, kay “an Dios Espiritu.” (Juan 4:24) Lugod, nangangahulogan ito nga an tawhanon nga mga linarang gintagan hin diosnon nga mga kalidad ngan paghibaro han maopay ngan maraot, an konsensya. (Roma 2:14, 15) May-ada liwat hira kagawasan ha  pagbuot, nga may kapas ha pagtirotimbang ngan pagdesisyon kon ano an pagbubuhaton.

Kondi, waray pabay-i an aton siyahan nga mga kag-anak nga waray giya. Lugod, ginpahamangnoan hira han mga resulta han sayop nga buhat. (Genesis 2:17) Salit ipinapakita han ebidensya nga han inatubang hi Adan hin desisyon may kalabotan ha moral, iya pinili nga buhaton an baga hin maopay o mapulsanon para ha iya hito nga panahon. Iya ginsunod an iya asawa ha iya sayop nga buhat imbes nga tagdon an iya relasyon ha iya Maglalarang o an mag-iiha nga mga epekto han iya buhat. Ha urhi nangalimbasog liwat hiya nga ipasa an kabasolan ngadto kan Jehova, nasiring nga an asawa nga Iya iginhatag naglimbong ha iya.—Genesis 3:6, 12; 1 Timoteo 2:14.

Matin-aw an ginbuhat han Dios ha sala ni Adan ngan Eva. Waray niya sarihi nga tadungon an usa nga ‘depekto ha disenyo’ han ira mga gene. Lugod, iya ginpadapat an iya ginsiring ha ira nga magigin mga resulta han ira mga buhat, nga magtutugway ha ira kamatayon ha urhi. (Genesis 3:17-19) Inin siyahan nga kasaysayan nagpapatin-aw gud han kinaiya nga panggawi han tawo. a

An Ebidensya Kontra ha Biolohiya

Ha sulod hin hilawig nga panahon, an mga syentista nangangalimbasog ha paglampos han daku nga buruhaton han pamiling hin henetiko nga mga hinungdan ngan mga tambal ha sakit ngan panggawi han tawo. Katapos han napulo ka tuig nga pagtrabaho han unom nga grupo han mga parasaliksik, ginkilala an gene nga may kalabotan ha sakit nga Huntington’s, bisan kon waray ideya an mga parasaliksik kon paonan-o an gene nagigin hinungdan han sakit. Kondi, ha pagreport mahitungod hini nga pagsaliksik, an Scientific American nagkotar han biologo ha Harvard nga hi Evan Balaban, nga nagsiring nga magigin “mas duro kamakuri an pagdiskobre han mga gene para ha mga depekto ha panggawi.”

Ha pagkamatuod, waray maglampos an pagsaliksik nga nagsasari ha pagkaw-ing han espisipiko nga mga gene ha panggawi han tawo. Pananglitan, usa nga report ha Psychology Today mahitungod han mga pangalimbasog nga makabiling hin henetiko nga mga hinungdan para han depresyon nasiring: “An mga rekord may kalabotan ha panhitabo ngan pagpugong han sakit ha usa nga populasyon mahitungod ha grabe nga mga sakit ha hunahuna nagpapatin-aw nga diri masisiring nga tungod la ito han henetiko nga mga hinungdan.” An report naghahatag hin usa nga ehemplo: “Ha mga Amerikano nga natawo antes han 1905, 1 porsyento an nagkaada depresyon ha edad nga 75. Ha mga Amerikano nga natawo paglabay han tunga hin siglo, 6 porsyento an nagkakaada depresyon ha edad nga 24!” Salit nagtatapos ito nga an panggawas o an kahimtang ha sosiedad la an makakagpahinabo han sugad kadaku nga mga pagbag-o ha sugad kahalipot nga panahon.

Ano an iginsusumat ha aton hini ngan han damu nga iba pa nga mga pagsaliksik? Bisan kon an mga gene bangin may-ada bahin ha pagporma  han aton mga personalidad, matin-aw nga may-ada iba pa nga mga impluwensya. Usa nga daku nga hinungdan amo an aton palibot, nga madagmit nga nagbabag-o ha moderno nga mga panahon. May kalabotan ha popular nga kaliawan han mga batan-on yana nga panahon, an libro nga Boys Will Be Boys nakaobserba nga imposible nga an kabataan magkakaada maopay nga mga prinsipyo ha moral kon hira “nagtutubo nga nagkikinita hin napuplo ka yukot ka mga oras han mga pasalida han TV ngan mga pelikula diin an mga tawo gin-aatake, ginpupusil, ginbubuno, ginkukuhaan hin tinai, gintatadtad, ginpapanitan, o gin-uutod-utod, kon an kabataan nagtutubo nga nagpipinamati ha musika nga nagdadayaw ha panlugos, pag-unay, mga droga, alkohol, ngan pagin makikalugaringon.”

Matin-aw, hi Satanas, “an punoan hini nga kalibotan,” naghihimo hin usa nga palibot nga nasunod ha mas maraot nga mga hingyap han tawo. Ngan hin-o an makakagnigar han gamhanan nga impluwensya ha aton ngatanan han sugad nga palibot?—Juan 12:31; Efeso 6:12; Pahayag 12:9, 12.

An Surok han Problema han Tawo

Sugad han aton hinbaroan na, an mga problema han katawohan nagtikang han makasala an siyahan nga tawhanon nga mag-asawa. Ano an resulta? Bisan kon an mga henerasyon han mga anak ni Adan diri responsable han sala ni Adan, bisan pa hito hira ngatanan natawo nga an sala, pagkadiri-hingpit, ngan kamatayon amo an ira napanunod ha kinabuhi. An Biblia nagsasaysay: “Busa, nga tungod ha usa ka tawo, sinulod an sala ha kalibotan, ngan tungod ha sala an kamatayon; ngan sugad man an kamatayon inagi ha ngatanan nga katawohan, kay an ngatanan nakasala.”—Roma 5:12.

An pagkadiri-hingpit han tawo nagbubutang ha iya ha sigurado nga maraot nga kahimtang. Kondi diri ito nagkukuha ha iya han ngatanan nga responsabilidad ha moral. Ipinapakita han Biblia nga adton natoo ha mga kahikayan ni Jehova basi magkaada kinabuhi ngan nagpapahiuyon han ira mga kinabuhi ha mga suruklan han Dios magkakaada han iya pag-uyon. Tungod han iya mahigugmaon nga pagkabuotan, naghimo hi Jehova hin maloloy-on nga tagana ha paglukat han katawohan, ha pagpalit utro, siring pa, han nawara ni Adan. Ito nga tagana amo an halad lukat han iya hingpit nga Anak, hi Jesu-Kristo, nga nagsiring: “An Dios naghigugma gud han kalibotan, nga iya iginhatag an iya Bugtong nga Anak, basi nga an ngatanan nga natoo ha iya, diri mawara, kondi ma may kinabuhi nga waray kataposan.”—Juan 3:16; 1 Korinto 15:21, 22.

Iginpahayag ni apostol Pablo an iya hilarom nga apresasyon para hini nga tagana. Hiya nagsinggit: “Kairo ko nga tawo! Hin-o ba an magluluwas ha akon tikang ha lawas hini nga kamatayon? Nagpapasalamat ako ha Dios tungod kan Jesu-Kristo nga aton Ginoo.” (Roma 7:24, 25) Maaram hi Pablo nga kon madaog hiya han sala tungod han kaluyahan, mahimo niya hangyoon an kapasayloan han Dios tungod han halad lukat ni Jesu-Kristo. b

Sugad han ha siyahan nga siglo, damu yana nga nagkinabuhi hadto ha imoral nga paagi o an kahimtang baga hin waray na paglaom an nagkakaada hin husto nga kahibaro ha kamatuoran han Biblia, naghihimo han ginkikinahanglan nga mga pagbag-o, ngan nagigin angayan ha pagkarawat han pag-uyon han Dios. An mga pagbag-o nga ginkinahanglan nira nga himoon diri masayon, ngan damu pa gihapon an kinahanglan mangalimbasog nga mapugngan an nakakadaot nga mga hilig. Kondi pinaagi han bulig han Dios, nakakahimo hira ha pagtipig han integridad ngan nakakabiling hin kalipay ha pag-alagad ha iya. (Filipos 4:13) Tagda an usa la nga ehemplo han usa nga naghimo hin daku nga mga pagbag-o basi mapalipay an Dios.

Usa nga Makapadasig nga Eksperyensya

“Han batan-on pa ako ha boarding school, nahiupod ako ha mga buhat nga homoseksuwal, bisan kon waray ko gud hunahunaa an akon kalugaringon sugad nga bayot. Nagdiborsyo an akon mga kag-anak, ngan naghingyap ako hin kinag-anak nga gugma nga waray ko gud makarawat. Katapos han  akon pag-eskwela, sinulod ako ha pinirit nga serbisyo militar. May-ada usa ka grupo hin mga bayot ha kampo han mga sundalo nga hirani han akon inuukyan. Naawa ako ha estilo han ira pagkinabuhi, salit nagtikang ako pakig-upod ha ira. Katapos makig-upod ha ira ha sulod hin usa ka tuig, nagtikang ako maghunahuna han akon kalugaringon sugad nga bayot. ‘Ini an akon pagkatawo,’ nangatadongan ako, ‘ngan diri ko mababag-o ito.’

“Nagtikang ako mahibaro han yinaknan han mga bayot ngan pagkadto ha mga club han mga bayot, diin masayon makakuha hin mga droga ngan alkohol. Bisan kon ha gawas baga hin makalilipay hinduro ngan makaruruyag ito, ha pagkatinuod maraot ito. Ha akon kasingkasing, inabat ko nga ini nga klase hin relasyon diri-natural ngan waray kabubuwason.

“Ha usa ka gutiay nga bungto, nakita ko an usa nga Kingdom Hall han mga Saksi ni Jehova samtang may-ada katirok. Sinulod ako ngan namati ha pahayag, nga naghisgot han tidaraon nga mga kahimtang han Paraiso. Katapos nakaistorya ko an pipira nga mga Saksi ngan gindapit ako ha usa nga asembleya. Kinadto ako, ngan usa nga kahayag ito ha akon—nga makita an malipayon nga mga pamilya nga urosa nga nagsisingba. Nagtikang ako mag-aram ha Biblia kaupod han mga Saksi.

“Bisan kon daku nga pangalimbasog ito para ha akon, gin-aplikar ko an akon hinbaroan tikang ha Biblia. Nakahimo ako pag-undang han ngatanan ko nga mahugaw nga mga buhat. Katapos hin 14 ka bulan nga pag-aram, igindedikar ko an akon kinabuhi ngadto kan Jehova ngan nabawtismohan. Ha siyahan nga panahon ha akon kinabuhi, nagkaada ako totoo nga kasangkayan. Nakabulig ako ha iba nga mahibaro han kamatuoran tikang ha Biblia, ngan nag-aalagad ako yana sugad nga ministeryal nga surugoon ha Kristiano nga kongregasyon. Ginbalosan gud ako ni Jehova.”

Kita an Responsable

Diri gud solusyon an pagsayop hin bug-os ha aton mga gene tungod han aton sayop nga panggawi. Imbes nga buligan kita nga masulbad o malamposan an aton mga problema, siring han Psychology Today, an pagsayop ha aton mga gene “bangin nagtututdo ha aton hin pagkawaray mahihimo nga amo an tinikangan han damu naton nga mga problema. Imbes nga ibanan an pag-abot hini nga mga problema, baga hin nag-aaghat ini han pagdamu hito.”

Totoo nga kinahanglan naton atohan an dagku ngan makuri nga mga puwersa, upod na an aton makasasala nga mga hilig ngan an mga pangalimbasog ni Satanas ha pag-ulang ha aton ha pagsunod ha Dios. (1 Pedro 5:8) Totoo liwat nga an aton mga gene mahimo makaimpluwensya ha aton ha magkalainlain nga paagi. Kondi sigurado nga may-ada kita mahihimo. An totoo nga mga Kristiano may-ada gamhanan nga mga parabulig—hi Jehova, hi Jesu-Kristo, an baraan nga espiritu han Dios, an iya Pulong nga an Biblia, ngan an Kristiano nga kongregasyon.—1 Timoteo 6:11, 12; 1 Juan 2:1.

Antes sumulod an nasud han Israel ha Tuna nga Iginsaad, ginpahinumdoman ni Moises an katawohan han ira responsabilidad ha Dios, nasiring: “Akon iginbutang ha atubangan mo an kinabuhi ngan an kamatayon, an bendisyon ngan an panhimaraot: busa pilia an kinabuhi basi ka mabuhi, ikaw ngan an imo tulin; ha paghigugma kan Jehova nga imo Dios, ha pagsugot han iya tingog, ngan ha pagkupkop ha iya.” (Deuteronomio 30:19, 20) Sugad man yana, an tagsa nga responsable nga indibiduwal obligado ha paghimo hin personal nga desisyon mahitungod han pag-alagad ha Dios ngan pagbuhat han iya mga kinahanglanon. Ikaw an magpipili.—Galasia 6:7, 8.

[Mga footnote]

[Mga Retrato ha pahina 9]

Nakahilig ba ha pakasala hira Adan ngan Eva tungod han depekto ha ira mga gene?

[Mga Retrato ha pahina 10]

An tagsa nga tawo ba an responsable han iya mga desisyon?

[Ginkuhan han Retrato]

Paragamit hin droga: Godo-Foto

[Retrato ha pahina 11]

Waray maglampos an mga pangalimbasog nga makabiling hin henetiko nga mga hinungdan han panggawi han tawo

[Retrato ha pahina 12]

An pag-aplikar han ginsisiring han Biblia makakabulig ha sinsero nga mga tawo nga magbag-o