An Usa nga Propeta han Dios Nagdadara hin Kalamrag Para ha Katawohan
Kapitulo Uno
An Usa nga Propeta han Dios Nagdadara hin Kalamrag Para ha Katawohan
1, 2. Ano nga mga kahimtang yana nga panahon an nagigin hinungdan han duro nga kabaraka han damu nga mga tawo?
NAGKIKINABUHI kita ha panahon nga haros bisan ano nga butang makakab-ot han tawo. An pagbiyahe ha kawanangan, teknolohiya ha kompyuter, genetic engineering, ngan iba pa nga bag-o nga mga ideya ha syensya nag-abri hin bag-o nga mga posibilidad ha katawohan, nagdadara han paglaom hin mas maopay nga kinabuhi—bangin mas hilawig nga kinabuhi pa ngani.
2 An sugad ba nga mga pag-uswag nakakahatag ha imo hin seguridad ha balay? Nawawara ba hito an tarhog han girra? Nakakatambal ba ito han sakit o nakakakuha han kasubo ha kamatay han usa nga hinigugma? Diri gud! Limitado an kauswagan han tawo, bisan pa kon makatirigamnan ito. “Hinbaroan na naton kon paonan-o an pagbiyahe ngadto ha bulan, paghimo hin mas magkusog pa gud nga mga silicon chip, ngan pagbalhin han mga gene han tawo,” siring han usa nga report han Worldwatch Institute. “Kondi waray pa kita pakakagtagana hin limpyo nga tubig ha binilyon nga mga tawo, pakakapugong ha kapoo han yinukot nga klase han mga hayop ngan mga tanom, o pakakagsangkap han aton mga panginahanglan hin enerhiya nga diri nadadaot an aton atmospera.” Salit, diri urusahon nga damu an nababaraka mahitungod han tidaraon, nga diri maaram kon diin makadto para han pagliaw ngan paglaom.
3. Ano an kahimtang ha Juda durante han ikawalo ka siglo A.K.P.?
3 An kahimtang naton yana pariho ha kahimtang han katawohan han Dios durante han ikawalo ka siglo A.K.P. Hito nga panahon, ginsugo han Dios an iya surugoon nga hi Isaias ha pagdara hin nakakaliaw nga mensahe ha mga umurukoy han Juda, ngan an pagliaw amo gud an ira ginkinahanglan. Nakabay-og han nasud an magsamok nga mga hitabo. Hirani na mameligro an nasud ha mapintas nga Imperyo han Asirya, salit damu an nahahadlok hinduro. Diin mamimiling hin kaluwasan an katawohan han Dios? Nag-aangkon hira nga hi Jehova an ira Dios, kondi mas sinarig hira ha mga tawo.—2 Hadi 16:7; 18:21.
Kalamrag nga Nasanag ha Kasisidman
4. Ano an duha nga mensahe nga iginsugo kan Isaias nga ipasamwak?
4 Sugad nga resulta han pagrebelde han Juda, mabubungkag an Jerusalem, ngan an mga umurukoy han Juda dadad-on nga bihag ngadto ha Babilonya. Oo, tiarabot an madulom nga mga panahon. Ginsugo ni Jehova an iya propeta nga itagna inin maraot nga panahon, kondi Iya liwat hiya ginsugo nga ipasamwak an maopay nga sumat. Katapos han 70 ka tuig nga pagkabihag, pagagawson an mga Judio tikang ha Babilonya! An malipayon nga nanhibilin mabalik ngadto ha Sion ngan magkakaada pribilehiyo ha pagpahiuli han totoo nga pagsingba didto. Tungod hinin makalilipay nga mensahe, ginpahinabo ni Jehova nga magsanag an kalamrag ha kasisidman pinaagi han iya propeta.
5. Kay ano nga abanse pa hinduro nga iginpahayag ni Jehova an iya mga katuyoan?
5 Nagin binayaan an Juda paglabay pa hin sobra usa ka gatos ka tuig katapos isurat ni Isaias an iya mga tagna. Kon sugad, kay ano nga abanse pa hinduro nga iginpahibaro ni Jehova an iya mga katuyoan? Diri ba posible nga adton personal nga nakabati han mga kapahayagan ni Isaias maiha na nga namatay han natuman an mga tagna? Totoo ito. Bisan pa hito, ha bulig han mga kapahayagan ni Jehova kan Isaias, adton buhi ha panahon han kabungkag han Jerusalem han 607 A.K.P. magkakaada sinurat nga rekord han matagnaon nga mga mensahe ni Isaias. Maghahatag ini hin diri-maninigaran nga pamatuod nga hi Jehova amo an “nag-aasoy han kataposan tikang ha tinikangan, ngan tikang ha kadaanan nga mga panahon han mga butang nga diri pa nabubuhat.”—Isaias 46:10; 55:10, 11.
6. Ano an pipira nga mga paagi diin hi Jehova mas labaw kay ha ngatanan nga mga tawo nga manaragna?
6 Hi Jehova la an may-ada katungod ha pagsiring hin sugad. Bangin makagtagna an usa ka tawo han mahitatabo ha hirani nga tidaraon basado ha iya pagsabot ha kaylap nga mga kahimtang ha politika o sosiedad hito nga panahon. Kondi hi Jehova la an makakakita nga daan nga may bug-os nga pagkasigurado kon ano an mahitatabo ha bisan san-o nga panahon, bisan ha hirayo pa nga tidaraon. Mahimo liwat niya hatagan an iya mga surugoon hin gahum ha pagtagna han mga hitabo, maiha pa antes ito matuman. An Biblia nasiring: “An Ginoo nga hi Jehova diri magbubuhat hin bisan ano, gawas la kon hiya magpahayag han iya tinagoan ngada ha iya mga surugoon an mga manaragna.”—Amos 3:7.
Pira nga “mga Isaias”?
7. Paonan-o ginruruhaduhaan han damu nga eskolar an nagsurat han Isaias, ngan kay ano?
7 An isyu han panagna amo an usa nga butang nga nagpagios ha damu nga eskolar nga pagruhaduhaan an nagsurat han Isaias. Nagpipirit ini nga mga kritiko nga an urhi nga bahin han libro sigurado nga iginsurat han usa nga nabuhi han ikaunom ka siglo A.K.P., durante o katapos han pagkabihag ha Babilonya. Sumala ha ira, an mga tagna mahitungod han pagkabinayaan han Juda iginsurat katapos ito mahitabo ngan salit diri gud ito mga tagna. Nasiring liwat ini nga mga kritiko nga katapos han kapitulo 40, an libro han Isaias nagsasaysay nga baga in an Babilonya an nangunguna nga gahum ngan an mga Israelita bihag didto. Salit nangangatadongan hira nga kon hin-o man an nagsurat han urhi nga bahin han Isaias, sigurado nga iya ginbuhat ito durante hito nga panahon—durante han ikaunom ka siglo A.K.P. May-ada ba marig-on nga basihan an sugad nga pangatadongan? Waray gud!
8. Kakan-o nagtikang an pagruhaduha mahitungod han nagsurat han Isaias, ngan paonan-o ito nagsarang?
8 Han ika-12 ka siglo K.P. la ginruhaduhaan an nagsurat han Isaias. Tungod ini han Judio nga komentarista nga hi Abraham Ibn Ezra. “Ha iya komentaryo mahitungod ha Isaias,” siring han Encyclopaedia Judaica, “[hi Abraham Ibn Ezra] nasiring nga an ikaduha nga katunga, tikang ha kapitulo 40, iginsurat han usa nga propeta nga nagkinabuhi durante han Pagkabihag ha Babilonya ngan temprano pa han Pagbalik ha Sion.” Durante han ika-18 ngan ika-19 ka siglo, an mga opinyon ni Ibn Ezra ginkarawat han damu nga eskolar, upod na hi Johann Christoph Doederlein, usa nga Aleman nga teologo nga nagpublikar han iya mausisa nga interpretasyon ha Isaias han 1775, nga may ikaduha nga edisyon han 1789. An New Century Bible Commentary nasiring: “An ngatanan labot la han duro kakonserbatibo nga mga eskolar nakarawat na yana han teoriya ni Doederlein . . . nga an mga tagna ha kapitulo 40-66 han libro nga Isaias diri mga pulong han ikawalo-ka-siglo nga propeta nga hi Isaias kondi tikang ha mas urhi pa nga panahon.”
9. (a) Ano nga duro nga pag-usisa ha libro nga Isaias an nahitabo? (b) Paonan-o ginsumaryo han usa nga komentarista ha Biblia an kontrobersya mahitungod han nagsurat han Isaias?
9 Kondi, an mga pakiana mahitungod han nagsurat han libro nga Isaias waray matapos dida. An teoriya mahitungod han ikaduha nga Isaias—o Deutero-Isaias—amo an gintikangan han ideya nga bangin may-ada pa ikatulo nga parasurat. a Katapos, an libro nga Isaias mas gin-usisa pa gud, salit usa nga eskolar an nagsiring nga an kapitulo 15 ngan 16 iginsurat han waray hikilal-i nga propeta, samtang ginruhaduhaan han usa pa nga eskolar an nagsurat han kapitulo 23 tubtob 27. Usa pa liwat an nagsiring nga diri hi Isaias an nagsurat han mga pulong ha kapitulo 34 ngan 35. Kay ano? Tungod kay an pagkasurat haros kapariho han makikita ha kapitulo 40 tubtob 60, nga an kredito iginhatag na ha iba imbes nga ha ikawalo-ka-siglo nga hi Isaias! Ginsumaryo hin halipot han komentarista ha Biblia nga hi Charles C. Torrey an resulta hini nga paagi han pangatadongan. Nagsiring hiya nga “an bantogan nga ‘Propeta han Pagkabihag’ hadto nagin minos ngan nagin ordinaryo na la hinduro nga tawo, ngan haros nahilubong na ha usa ka tambak han pagkatipik-tipik han iya basahon.” Kondi, diri ngatanan nga eskolar nauyon ha sugad nga pag-usisa hinduro ha libro nga Isaias.
Ebidensya nga Usa la an Nagsurat
10. Paghatag hin usa nga ehemplo kon paonan-o an pagkauruyon han mga pulong nagpapamatuod nga uusa la an nagsurat han libro nga Isaias.
10 May-ada marig-on nga hinungdan ha pag-insister nga uusa la an nagsurat han libro nga Isaias. An usa nga ebidensya amo an may kalabotan ha pagkauruyon han mga pulong. Pananglitan, an mga pulong nga “an Baraan nga Usa han Israel” makikita hin 12 ka beses ha Isaias kapitulo 1 tubtob 39 ngan 13 ka beses ha Isaias kapitulo 40 tubtob 66, kondi ini nga pagladawan kan Jehova 6 ka beses la nga makikita ha iba pa nga bahin han Hebreo nga Kasuratan. An pauroutro nga paggamit hinin talagsa la gamiton nga mga pulong nagpapamatuod nga uusa la an nagsurat han Isaias.
11. Ano an mga ginkakaparihoan han kapitulo 1 tubtob 39 ngan kapitulo 40 tubtob 66 han Isaias?
11 May-ada iba pa nga ginkakaparihoan an Isaias kapitulo 1 tubtob 39 ngan kapitulo 40 tubtob 66. Agsob nga ginagamit ha duha nga bahin an amo la gihapon nga simboliko nga mga pulong, sugad han usa nga babaye nga may mga kaul-ol ha panganak ngan han usa nga “dalan.” b Pauroutro liwat nga gin-uunabi an “Sion,” usa nga pulong nga ginamit hin 29 ka beses ha kapitulo 1 tubtob 39 ngan 18 ka beses ha kapitulo 40 tubtob 66. Ha pagkamatuod, mas damu ka beses nga gin-uunabi an Sion ha Isaias kay ha iba pa nga libro han Biblia! An sugad nga mga ebidensya, siring han The International Standard Bible Encyclopedia, “nagtitigaman han pagin naiiba han libro nga makuri maisaysay” kon an libro iginsurat hin duha, tulo, o sobra pa nga mga parasurat.
12, 13. Paonan-o ipinapakita han Kristiano Griego nga Kasuratan nga usa la an nagsurat han libro nga Isaias?
12 An pinakamarig-on nga ebidensya nga usa la an nagsurat han libro nga Isaias makikita ha giniyahan nga Kristiano Griego nga Kasuratan. Matin-aw nga ipinapakita hini nga an siyahan-siglo nga mga Kristiano natoo nga uusa la an nagsurat han libro nga Isaias. Pananglitan, hi Lukas nagsasaysay mahitungod han usa nga Etiopiano nga opisyal nga nagbinasa han materyal nga makikita yana ha Isaias kapitulo 53, an bahin mismo nga sumala ha moderno nga mga kritiko iginsurat han usa nga Deutero-Isaias. Kondi, hi Lukas nasiring nga an Etiopiano “nagbabasa kan Isaias nga manaragna.”—Buhat 8:26-28.
13 Sunod, tagda an parasurat han Ebanghelyo nga hi Mateo, nga nagsaysay kon paonan-o natuman han ministeryo ni Juan nga Parabaptis an matagnaon nga mga pulong nga aton yana makikita ha Isaias 40:3. Sumala kan Mateo, kan kanay ito tagna? Tagna ba han waray-hikilal-i nga Deutero-Isaias? Diri, iya la iginpakilala an nagsurat sugad nga hi “Isaias nga manaragna.” c (Mateo 3:1-3) Ha lain nga okasyon, ginbasa ni Jesus ha usa nga linukot an mga pulong nga aton makikita yana ha Isaias 61:1, 2. Ha pagsaysay han nahitabo, hi Lukas nagsiring: “Ihinatag ha iya an usa nga basahon nga kanan manaragna nga hi Isaias.” (Lukas 4:17) Ha iya surat ha mga taga-Roma, gin-unabi ni Pablo an una ngan urhi nga mga bahin han Isaias, kondi waray gud hiya magpasabot nga iba an nagsurat hito gawas han amo mismo nga tawo, hi Isaias. (Roma 10:16, 20; 15:12) Matin-aw nga an siyahan-siglo nga mga Kristiano diri natoo nga an libro nga Isaias iginsurat han duha, tulo, o sobra pa nga parasurat.
14. Paonan-o an Linukot nga mga Basahon ha Dagat nga Patay nagpapatin-aw mahitungod han nagsurat han Isaias?
14 Tagda liwat an pamatuod han Linukot nga mga Basahon ha Dagat nga Patay—kadaan nga mga dokumento, nga an kadam-an hito tikang pa ha panahon antes umabot hi Jesus. Usa nga manuskrito ni Isaias, nga tinawag nga Linukot nga Isaias, an may-ada petsa nga tikang pa han ikaduha ka siglo A.K.P., ngan pinamamatud-an hito nga buwa an ginsiring han mga kritiko nga usa nga Deutero-Isaias an sinaliwan ha pagsurat han kapitulo 40. Paonan-o? Dida hinin kadaan nga dokumento, an aton hinbabaroan sugad nga kapitulo 40 yana nagtitikang ha ultimo nga linya han usa ka rumbay, nga an dugtong han siyahan nga pamulong nahingadto ha sunod nga rumbay. Matin-aw nga an parakopya waray nakita nga anoman nga pagbag-o kuno ha parasurat o kabahin han libro dida hito nga bahin han sinurat.
15. Ano an ginsiring han siyahan-siglo nga historyador nga hi Flavius Josephus mahitungod han mga tagna ni Isaias may kalabotan kan Ciro?
15 Ha pagtapos, tagda an pamatuod han siyahan-siglo nga historyador nga hi Flavius Josephus. Diri la kay iginpasabot niya nga an mga tagna ha Isaias may kalabotan kan Ciro iginsurat han ikawalo ka siglo A.K.P. kondi nagsiring liwat hiya nga hi Ciro maaram hini nga mga tagna. “Hinbaroan ni Ciro ini nga mga butang,” nagsurat hi Josephus, “tikang ha pagbinasa ha libro han tagna nga binayaan ni Isaias duha ka gatos ngan napulo ka tuig pa antes hito.” Sumala kan Josephus, an pakahibaro hini nga mga tagna bangin nakabulig pa ngani nga magin disidido hi Ciro nga paulion an mga Judio ha ira natawohan nga tuna, kay hi Josephus nagsurat nga hi Ciro “nagkaada makusog nga hingyap ngan ambisyon nga buhaton an nahisurat.”—Jewish Antiquities, Libro XI, kapitulo 1, parapo 2.
16. Ano an masisiring mahitungod han pag-insister han mga kritiko nga an Babilonya iginhuhulagway ha urhi nga bahin han Isaias sugad nga an nangunguna nga gahum?
16 Sugad han gin-unabi na, damu nga mga kritiko an nasiring nga tikang ha Isaias kapitulo 40 padayon, an Babilonya iginhuhulagway sugad nga an nangunguna nga gahum, ngan ginsisiring nga an mga Israelita nabihag na. Diri ba nagpapasabot ini nga an parasurat nabuhi han ikaunom ka siglo A.K.P.? Diri. An totoo, bisan antes pa han kapitulo 40 han Isaias, an Babilonya usahay iginhuhulagway sugad nga an nangunguna nga gahum ha kalibotan. Pananglitan, ha Isaias 13:19, an Babilonya tinatawag nga “an himaya han mga ginhadian” o, sugad han paghubad hito han Today’s English Version, ito “an pinakamaopay pagkit-on ha ngatanan nga ginhadian.” Ini nga mga pulong matin-aw nga matagnaon, tungod kay an Babilonya nagin gamhanan ha kalibotan paglabay pa hin sobra usa ka siglo. Usa nga kritiko an “nagsulbad” hinin problema kuno pinaagi la han pagsiring nga iba an nagsurat han Isaias 13! Kondi ha tinuod, ha mga tagna ha Biblia kasagaran nga iginsasaysay an mga mahitatabo ha tidaraon nga baga in nahitabo na ito. Epektibo nga napapabug-atan hini nga estilo han pagsurat an pagkasigurado han katumanan han usa nga tagna. (Pahayag 21:5, 6) Oo, an Dios la han totoo nga tagna an makakasiring: “An bag-o nga mga butang akon igpapahayag; ha waray pa hira pagkakaulpot akon hira iginsumat ha iyo.”—Isaias 42:9.
Usa nga Libro han Masasarigan nga Tagna
17. Paonan-o isasaysay an pagbag-o han estilo tikang ha Isaias kapitulo 40 padayon?
17 Kon sugad, ha ano nga konklusyon nagtutudlok an ebidensya? Nga an libro han Isaias ginhimo han usa la nga parasurat nga giniyahan han Dios. Sulod hin damu ka siglo, ini nga bug-os nga libro iginpasa-pasa sugad nga nag-uusahan nga sinurat, diri duha o sobra pa. Totoo, an iba bangin sumiring nga an estilo han libro nga Isaias nagbag-o kuno tikang ha kapitulo 40 padayon. Kondi, hinumdumi nga hi Isaias nag-alagad sugad nga propeta han Dios hin sobra 46 ka tuig. Durante hito nga panahon malalaoman nga magbabag-o an iginpapasabot han iya mensahe, ngan upod na an iya paagi han pagpahayag han iya mensahe. Ha tinuod, an sugo han Dios kan Isaias, diri la an pagpahayag hin magbug-at nga mga pahamangno mahitungod han paghukom. Kinahanglan ipahayag liwat niya an mga pulong ni Jehova: “Liawa niyo, liawa niyo an akon katawohan.” (Isaias 40:1, NW) An may kauyonan nga katawohan han Dios sigurado nga maliliaw han iya saad nga an mga Judio pababalikon ha ira natawohan nga tuna, katapos hin 70 ka tuig nga kabihag.
18. Ano an usa nga tema ha libro nga Isaias nga paghihisgotan hini nga publikasyon?
18 An pakagawas han mga Judio tikang ha pagkabihag ha Babilonya amo an tema ha kadam-an han mga kapitulo han Isaias nga paghihisgotan hini nga libro. d Damu hini nga mga tagna an may-ada moderno nga katumanan, sugad han aton makikita. Dugang pa, makikita naton ha libro nga Isaias an makapainteres nga mga tagna nga natuman ha kinabuhi—ngan kamatayon—han bugtong nga Anak han Dios. Sigurado nga magpapahimulos an mga surugoon han Dios ngan an iba pa ha bug-os nga tuna ha pag-aram han importante nga mga tagna ha libro nga Isaias. Ini nga mga tagna, ha pagkamatuod, kalamrag gud para ha ngatanan nga katawohan.
[Mga footnote]
a An ginbabanabana nga ikatulo nga parasurat, nga amo kuno an nagsurat han kapitulo 56 tubtob 66, gintatawag han mga eskolar sugad nga Trito-Isaias.
b An usa nga babaye nga nakakaeksperyensya han mga kaul-ol han panganak: Isaias 13:8; 21:3; 26:17, 18; 42:14; 45:10; 54:1; 66:7. An usa nga “dalan”: Isaias 11:16; 19:23; 35:8; 40:3; 43:19; 49:11; 57:14; 62:10.
c Ha kapariho nga mga asoy, ginamit nira Markos, Lukas, ngan Juan ito mismo nga mga pulong.—Markos 1:2; Lukas 3:4; Juan 1:23.
d An siyahan nga 40 nga kapitulo han Isaias ginhihisgotan ha Isaiah’s Prophecy—Light for All Mankind I, iginpublikar han Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Mga Pakiana]