Kapitulo Singko

An Matuod nga Dios Nagtagna han Kaluwasan

Isaias 44:1-28

1, 2. (a) Ano nga mga pakiana an iginbangon ni Jehova? (b) Paonan-o pamamatud-an ni Jehova nga hiya la an matuod nga Dios?

 ‘HIN-O an matuod nga Dios?’ Ini nga pakiana iginbabangon ha sulod hin mga siglo na. Salit, urusahon gud nga ha libro nga Isaias, hi Jehova mismo an nagbangon hini nga pakiana! Iya ginhangyo an mga tawo nga maghunahuna: ‘Hi Jehova ba an amo la matuod nga Dios? O may-ada pa ba iba nga mahimo lumabaw ha iya katungdanan?’ Katapos tikangan an paghisgot, hi Jehova naghatag hin makatadunganon nga mga suruklan ha pagsulbad ha isyu han pagka-Dios. An iginpresentar nga pangatadongan naggigiya ha tangkod-an-kasingkasing nga mga tawo ngadto ha usa nga konklusyon nga diri pagruruhaduhaan.

² Durante han panahon ni Isaias, kaylap an pagsingba ha mga imahen. Ha prangka ngan klaro nga paghisgot nga nakarekord ha kapitulo 44 han matagnaon nga libro ni Isaias, ipinapakita kon mationan-o kawaray pulos an pagsingba ha imahen! Kondi, an katawohan mismo han Dios nahilit-ag ha pagsingba ha mga idolo. Salit, sugad han makikita ha nahiuna nga mga kapitulo han Isaias, an mga Israelita makarawat hin duro nga disiplina. Kondi, mahigugmaon nga ginpasarig utro ni Jehova an nasud nga bisan kon iya tutugotan an mga Babilonyahanon nga bihagon an iya katawohan, iya hira luluwason ha iya itinanda nga panahon. An katumanan han mga tagna mahitungod han kaluwasan tikang ha pagkabihag ngan han pagpahiuli han putli nga pagsingba maghahatag hin diri-karuhaduhaan nga pamatuod nga hi Jehova la an matuod nga Dios, nga magpapakaalo ha ngatanan nga nagsisingba ha waray-kinabuhi nga mga dios han mga nasud.

 3. Paonan-o nabulig ha mga Kristiano yana nga panahon an matagnaon nga mga pulong ni Isaias?

³ An mga tagna hini nga bahin han Isaias ngan an mga katumanan hito ha kadaan nga mga panahon nagpaparig-on ha pagtoo han mga Kristiano yana. Dugang pa, an matagnaon nga mga pulong ni Isaias may-ada katumanan ha aton panahon ngan bisan ha tidaraon. Ngan nahiuupod hito nga mga hitabo an usa nga manluluwas ngan usa nga kaluwasan nga mas makatirigamnan pa gud kay ha mga igintagna para ha katawohan han Dios hadto.

Paglaom Para Hadton Nadapig kan Jehova

 4. Paonan-o gindasig ni Jehova an Israel?

⁴ An kapitulo 44 nagtitikang ha positibo nga pagkasaysay nga may usa nga pahinumdom nga an Israel pinili han Dios, iginbulag ha nakapalibot nga mga nasud basi magin surugoon niya. An tagna nasiring: “Yana nabati ka, O Jakob nga akon surugoon, ngan Israel, nga akon ginpili: Ha sugad hini nasiring hi Jehova nga naghimo ha imo; ngan naghitsura ha imo tikang ha taguangkan, nga mabulig ha imo: Ayaw kahadlok, O Jakob nga akon surugoon, ngan ikaw, Jesurun, nga akon ginpili.” (Isaias 44:1, 2) Gin-ataman ni Jehova an Israel tikang pa ha taguangkan han iroy hito, siring pa, tikang han magin usa nga nasud an Israel katapos makagawas ha Ehipto. Ha kabug-osan iya gintawag an iya katawohan nga “Jesurun,” nangangahulogan nga “Matadong,” usa nga titulo nga nagpapahayag hin gugma ngan pagkamalumo. An ngaran usa liwat nga pahinumdom nga an mga Israelita kinahanglan magpabilin nga matadong, nga agsob diri nira nahihimo.

5, 6. Ano an nakakaliaw nga mga tagana ni Jehova ha Israel, ngan ano an mga resulta?

⁵ Makalilipay gud ngan nakakaliaw an sunod nga mga pulong ni Jehova! Hiya nagsiring: “Akon iipisan hin tubig hiya nga inuuhaw, ngan hin mga sapa an mamara nga tuna; akon iipisan han akon espiritu an imo tulin, ngan han akon bendisyon an imo mga anak: ngan hira mananaringsing dida ha kabanwaan, sugad han mga agsam dida ha mga agianan han tubig.” (Isaias 44:3, 4) Bisan ha mapaso, waray uran nga nasud, an damu nga kakahoyan mahimo tumubo ha ligid han mga burabod han tubig. Ha panahon nga igtatagana ni Jehova an naghahatag-hin-kinabuhi nga mga tubig han kamatuoran ngan igbububo an iya baraan nga espiritu, an Israel mag-uuswag hinduro, pariho han kakahoyan ha ligid han mga inaawasan han tubig. (Salmo 1:3; Jeremias 17:7, 8) Hi  Jehova mahatag ha iya katawohan hin kusog ha pagtuman han ira buruhaton sugad nga mga testigo han iya pagka-Dios.

⁶ An magigin usa nga resulta hini nga pagbubo han baraan nga espiritu amo an nabag-o nga apresasyon han pipira nga mga indibiduwal ha relasyon han Israel kan Jehova. Salit, aton mababasa: “An usa masiring: Ako kan Jehova; ngan an usa matawag ha iya ngahaw ha ngaran ni Jakob; ngan an usa magpapamatuod pinaagi han iya kamot ngadto kan Jehova, ngan mag-aapelyido ha ira ngahaw han ngaran han Israel.” (Isaias 44:5) Oo, magkakaada dungog ha pagdara han ngaran ni Jehova, tungod kay makikita nga hiya la an matuod nga Dios.

Usa nga Ayat ha mga Dios

7, 8. Paonan-o gin-ayat ni Jehova an mga dios han mga nasud?

⁷ Ilarom han Mosaiko nga Balaud, mahimo lukaton han usa nga manlulukat—ha kasagaran usa nga lalaki nga pinakaduok nga paryente—an usa ka tawo tikang ha pagkauripon. (Lebitiko 25:47-54; Rut 2:20) Iginpakilala yana ni Jehova an iya kalugaringon sugad nga Manlulukat han Israel—an usa nga magtutubos han nasud, nga magpapakaalo ha Babilonya ngan ha ngatanan nga mga dios hito. (Jeremias 50:34) Iya gin-atubang an palso nga mga dios ngan an ira mga magsiringba, nga nasiring: “Ha sugad hini nasiring hi Jehova, an hadi ha Israel, ngan an iya Manunubos, hi Jehova han mga kasundalohan: Ako amo an siyahan, ngan ako amo an kataposan; ngan labot ha akon waray Dios. Ngan, hin-o an matawag, sugad ha akon, ngan magsasaysay hini, ngan magpapahamutang hini ha mahusay para ha akon, tikang ha pagtukod ko han kadaan nga katawohan? Ngan an mga butang nga umarabot, ngan adton mahinanabo, papagsaysaya hira. Ayaw kamo kabaraka, ayaw man kahadlok: waray ba ako magsaysay ha imo han kadaan, ngan magpakita hini? Ngan kamo an akon mga saksi. May Dios ba labot ha akon? Oo, waray Bato; waray ko kinikilala nga bisan hin-o.”—Isaias 44:6-8.

⁸ Gin-aayat ni Jehova an mga dios nga ipakita an pamatuod han ira ginsiring. Maisusumat ba nira an tidaraon, eksakto nga igintatagna an mga hitabo ha tidaraon nga baga in nahitatabo na ito? An makakahimo la hin sugad nga butang amo an ‘siyahan ngan an kataposan,’ nga naeksister na antes pa inulpot an ngatanan nga palso nga mga dios ngan magpapabilin pa gihapon bisan kon an palso nga mga dios maiha na nga hinngalimtan. Diri angay mahadlok an iya katawohan ha pagtestigo hini nga kamatuoran, tungod kay aada ha ira an suporta ni Jehova, nga pariho karig-on han gidadakui nga bato!—Deuteronomio 32:4; 2 Samuel 22:31, 32.

An Pagkawaray-Pulos han Pagsingba ha Imahen

 9. Sayop ba nga an mga Israelita maghimo hin bisan ano nga klase hin ladawan han may-kinabuhi nga butang? Isaysay.

⁹ An ayat ni Jehova ha palso nga mga dios nagpapahinumdom han ikaduha han Napulo nga Sugo. Ito nga sugo matin-aw nga nagsiring: “Diri ka magbuhat hin tinigib nga ladawan, hin bisan ano nga dagway han bisan ano nga butang nga aadto ha langit, o nga aada ha ilarom ha tuna, o nga aada ha tubig ha ilarom han tuna. Diri ka magyukbo ha ira, saypa hin pag-alagad ha ira.” (Eksodo 20:4, 5) Siyempre, diri karuyag sidngon hini nga pagdirî nga an mga Israelita diri angay maghimo hin pandekorasyon nga mga ladawan han mga butang. Hi Jehova mismo nagsugo nga magbutang ha tabernakulo hin mga ladawan han mga tanom ngan mga kerubin. (Eksodo 25:18, 33; 26:31) Kondi, diri ini angay pasidunggan, o pagsingbahon. Waray bisan hin-o nga sadang mag-ampo o maghalad ngada hito nga mga ladawan. An giniyahan nga sugo han Dios nagdiri ha paghimo hin bisan ano nga klase hin imahen nga gagamiton ha pagsingba. An pagsingba ha mga imahen o pagyukbo ngada hito sugad nga pagpasidungog usa nga bahin han idolatriya.—1 Juan 5:21.

10, 11. Kay ano nga gintatagad ni Jehova nga makaarawod an mga imahen?

¹⁰ Iginhulagway yana ni Isaias an pagkawaray-pulos han waray-kinabuhi nga mga imahen ngan an kaarawdan nga naghuhulat hadton naghihimo ha ira: “Hira nga naghitsura hin ladawan nga ginuhitan hira ngatanan parayaw; ngan an butang nga ira naruruyagan diri pagpupulsan; ngan an ira kalugaringon nga mga saksi diri makita, o diri mahibabaro: nga hira pagpakaalohan. Hin-o an naghitsura han dios, o naghurma han ladawan nga waray pulos? Kitaa, ngatanan nga iya kaurupod pagpapakaalohan; ngan an mga parabuhat, hira kanan mga tawo: ipatirok hira ngatanan, patindoga hira; hira magkakahadlok, hira pagpapakaalohan ngatanan.”—Isaias 44:9-11.

¹¹ Kay ano nga gintatagad han Dios ini nga mga imahen nga makaarawod hinduro? Siyahan, imposible an eksakto nga pagrepresentar ha Makagarahum-ha-ngatanan pinaagi han materyal nga mga butang. (Buhat 17:29) Dugang pa, an pagsingba ha hinimo nga butang imbes nga ha Maglalarang usa ka dayag nga insulto ha pagka-Dios ni Jehova. Ngan diri ba nakakaminos gud ito ha dungog han tawo, nga ginlarang “ha ladawan han Dios”?—Genesis 1:27; Roma 1:23, 25.

12, 13. Kay ano nga an tawo diri angay maghimo hin bisan ano nga imahen nga sisingbahon?

 ¹² An pisikal nga butang ba magigin baraan na tungod kay ginhimo ito basi magin usa nga butang nga sisingbahon? Ginpapahinumdom kita ni Isaias nga an paghimo hin imahen usa la nga pangalimbasog han tawo. An mga gamit ngan mga pamaagi han parahimo hin imahen pariho la hadton ginagamit han bisan hin-o nga maabtik nga parahimo: “An panday naghihimo han parakol, ngan babagahon, ngan hitsuraon ini pinaagi han palo, ngan pagbubuhaton ini han iya makusog nga butkon: oo, hiya ginugutom, ngan an iya kusog nawawara; hiya waray inom hin tubig, ngan linmuya. An panday naunat han kutod; iya ini tinitigamnan hin lapis; iya ini ginhihitsura pinaagi hin mga sapyo, ngan iya tinitigamnan ini pinaagi hin mga kompas, ngan hitsuraon ini nga masugad hin tindog hin tawo, sumala han katahom hin usa ka tawo, ha pag-ukoy hin usa nga balay.”—Isaias 44:12, 13.

¹³ An matuod nga Dios an naghimo han ngatanan nga buhi nga mga linarang dinhi ha tuna, upod na an tawo. An intelihente nga mga linarang usa ka maopay hinduro nga pamatuod han pagka-Dios ni Jehova, kondi siyempre, an ngatanan nga ginhimo ni Jehova ubós gud ha iya. Posible ba nga malabawan pa han tawo an Dios? Makakahimo ba hiya hin butang nga mas hitaas ha iya—hitaas hinduro salit takos ito han iya debosyon? Kon an tawo naghihimo hin imahen, nakakapoy hiya, nagugutom, ngan nauuhaw. Mga limitasyon ini han tawo, kondi nagpapakita pa gihapon ito nga an tawo buhi. An imahen nga iya ginhimo bangin pariho pagkit-on han tawo. Bangin mahusay pa ngani ito. Kondi waray ito kinabuhi. An mga imahen diri gud baraan. Dugang pa, waray pa inukit nga imahen nga “nahulog tikang ha langit,” nga baga in diri ito nagtikang ha mamaratyon nga tawo.—Buhat 19:35, NW.

14. Paonan-o bug-os nga nakadepende kan Jehova an mga parahimo hin imahen?

¹⁴ Padayon nga ipinakita ni Isaias nga an mga parahimo hin imahen bug-os nga nadepende ha natural nga proseso ngan ha mga materyales nga ginlarang ni Jehova: “Namumulod hiya para ha iya hin mga sedro, ngan nangunguha han ensina ngan han roble, ngan nagpapakusog para ha iya kalugaringon hin usa dida ha kakahoyan ha kagurangan: hiya nagtatanom han abeto, ngan an uran nagpapatubo ha iya. Dida hito ini ma pa para ha usa ka tawo ha pagsunog; ngan iya kukuhaon ini, ngan magpapapaso ha iya ngahaw; oo, hiya magpapalaga hini, ngan maghuhurno han tinapay: oo, hiya maghihimo hin dios, ngan magsingba hini; iya ini paghihimoon nga ladawan nga ginuhitan, ngan humapa ngada hini. Iya pagsusunugon an bahin dida ha kalayo; pinaagi han bahin hini hiya makaon han unod; hiya mag-aasal han inasal, ngan mabubusog; oo, hiya magpapapaso ha iya ngahaw, ngan masiring: Aha, ako namamaso, akon hinkit-an an kalayo. Ngan an salin hini iya ginhihimo nga dios, bisan an iya ladawan nga ginuhitan; hiya mahapa ngada hini, ngan magsisingba, ngan mag-aampo ngada hini, ngan sumiring: Luwasa ako; kay ikaw an akon dios.”—Isaias 44:14-17.

15. Ano nga bug-os nga kawaray pagsabot an ipinapakita han usa nga parahimo hin mga imahen?

¹⁵ Makakaluwas ba ha bisan hin-o an waray pa kasunog nga sungo? Siyempre diri. An matuod nga Dios la an makakaluwas. Kay ano nga gin-iidolo han mga tawo an waray-kinabuhi nga mga butang? Ipinakita ni Isaias nga an tinuod nga problema aada ha kasingkasing han usa nga tawo: “Hira diri maaram, diri man hira nagpapainoino: kay iya ginpiyong an ira mga mata, nga hira diri makakita; ngan an ira mga kasingkasing, nga hira diri makasabot. Ngan waray magpapahinumdom, waray man hibabroan o sarabotan ha pagsiring: Akon ginsunog an bahin hini dida ha kalayo; oo, ako liwat naghudno hin tinapay dida ha mga baga hini; ako nag-asal hin unod ngan kinaon hini: ngan paghihimoon ko ba an sobra hini nga kangil-aran? Mahapa ba ako ha tuód han usa nga kahoy? Hiya nagkakaon hin mga agbon; usa nga kasingkasing nga linimbongan nagpasimang ha iya; ngan hiya diri makakaluwas han iya kalag, o diri masiring: Waray ba buwa dida ha akon too nga kamot? (Isaias 44:18-20) Oo, an paghunahuna nga an idolatriya makakahatag hin bisan ano nga makakaopay ha espirituwal pariho la ha pagkaon hin agbon imbes han masustansya nga pagkaon.

16. Paonan-o nagtikang an idolatriya, ngan ano an hinungdan nga nagigin posible ito?

¹⁶ Ha tinuod an idolatriya nagtikang ha langit han gin-agaw han gamhanan nga espiritu nga linarang nga nagin Satanas an pagsingba nga para la kan Jehova. Makusog gud an hingyap ni Satanas salit tungod hito nagin bulag hiya ha Dios. Amo gud ito an tinikangan han idolatriya, tungod kay hi apostol Pablo nagsiring nga an duro nga kaipa pariho han idolatriya. (Isaias 14:12-14; Esekiel 28:13-15, 17; Kolosas 3:5) Ginsulay ni Satanas an siyahan nga tawhanon nga mag-asawa nga tagdon an hakugnon nga mga ideya. May-kahakog nga ginhingyap gud ni Eva an igintanyag ni Satanas ha iya: “An iyo mga mata mapupukrat, ngan kamo mahinunugad ha Dios, nga maaram na han kaopayan ngan han karaotan.” Hi Jesus nagsiring nga  an duro nga kaipa nagtitikang ha kasingkasing. (Genesis 3:5; Markos 7:20-23) Nagigin posible an idolatriya kon nadadaot an mga kasingkasing. Salit, importante gud nga kita ngatanan ‘magbantay han aton kasingkasing,’ nga diri gud tinutugotan an bisan hin-o o an bisan ano nga agawon an puwesto nga para la kan Jehova!—Proberbios 4:23; Jakobo 1:14.

Hi Jehova Nanawagan ha mga Kasingkasing

17. Ano an sadang tagdon hin kinasingkasing han mga Israelita?

¹⁷ Sunod, hi Jehova nanawagan ha mga Israelita nga hinumdoman nga aada hira ha espesyal, responsable nga katungdanan. Hira an iya mga saksi! Hiya nagsiring: “Panumdoma ini nga mga butang, O Jakob, ngan Israel; kay ikaw amo an akon surugoon: ako an naghitsura ha imo; ikaw an akon surugoon: O Israel ikaw diri ko hikakalimtan. Akon ginpara, sugad hin madakmol nga dampog, an imo mga pagtalapas, ngan sugad hin usa nga dampog, an imo mga sala: balik ha akon; kay akon ka ginlukat. Pagkanta, O kamo mga langit, kay hi Jehova nagbuhat hini; guliat, kamo mga bahin nga haruhabubo han tuna; rayhak ha pagkanta, kamo kabukiran, O kagurangan, ngan an tagsa nga kahoy dida: kay hi Jehova naglukat kan Jakob, ngan mahihimaya ha iya ngahaw dida ha Israel.”—Isaias 44:21-23.

18. (a) Kay ano nga an Israel may-ada hinungdan nga magrayhak? (b) Paonan-o masusubad han mga surugoon ni Jehova an iya susbaranan han kalooy yana?

¹⁸ Waray himoa han Israel hi Jehova. Diri hiya dios nga hinimo han tawo. Lugod, ginporma ni Jehova an Israel basi magin pinili nga surugoon niya. Ngan makausa pa, iya pamamatud-an an iya pagka-Dios kon iya na luwason an nasud. Nakiistorya hiya ha iya katawohan ha malumo nga paagi, ginpapasarig hira nga kon magbabasol hira, bug-os nga tatabonan niya an ira mga sala, tatagoon an ira mga kasaypanan nga baga in aadto ha luyo han diri-malalapos nga mga dampog. Daku gud nga hinungdan nga magrayhak an Israel! An susbaranan ni Jehova nagpapagios ha iya mga surugoon ha moderno nga panahon nga subaron an iya kalooy. Mahihimo nira ito pinaagi han pangalimbasog nga buligan an mga magpakasasala—nagtatalinguha nga parig-unon utro an ira espirituwalidad kon mahihimo.—Galasia 6:1, 2.

An Pinakalabaw nga Pagsari ha Pagka-Dios

19, 20. (a) Ha ano nga paagi ginpadangat ni Jehova ha pungkay an iya kaso? (b) Ano nga makabantad ha kasingkasing nga mga butang an igintagna ni Jehova para ha iya katawohan, ngan hin-o an iya magigin ahente basi matuman ini nga mga butang?

¹⁹ Ginpadangat yana ni Jehova an iya legal nga pangatadongan ha mapuwersa nga pungkay. Iya yana ipapahayag an iya kalugaringon nga baton ha pinakagrabe nga pagsari ha iya pagka-Dios—an abilidad ha pagtagna hin husto han tidaraon. Gintawag han usa nga eskolar han Biblia an lima nga bersikulo han Isaias kapitulo 44 nga “siday han pagin waray-katupong han Dios han Israel,” an uusa ngan amo la nga Maglalarang, an amo la nga Parapahayag han tidaraon ngan an paglaom han kaluwasan han Israel. An mensahe hinay-hinay nga nadangat ha makatirigamnan nga pungkay tubtob ha pagpahayag han ngaran han lalaki nga magluluwas han nasud tikang ha Babilonya.

²⁰ “Ha sugad hini nasiring hi Jehova, an imo Manunubos, ngan hiya nga naghitsura ha imo tikang ha taguangkan: Ako hi Jehova, nga naghihimo han ngatanan nga butang; nga nag-uunat nga usa la han mga langit; nga nagbibitad han tuna (Hin-o an inupod ha akon?) nga nagkawang han mga barita han mga buwaon, ngan naghimo nga tuyaw han mga parapanag-an; nga nagpapabirik han mga tawo nga makinaadmanon ha pagtipaisol, nga naghimo nga lurong han ira hibaro; nga nagpapamatuod han pulong han iya surugoon, ngan nagbubuhat han sagdon han iya mga sinugo; nga nasiring ha Jerusalem: Hiya uukyan, ngan ha mga bungto han Juda: Hira panunukuron, ngan akon pababangunon an baya nga mga lugar dida; nga nasiring ha kahiladman: pagmara, ngan akon pamamad-on an imo mga salog; nga nasiring mahitungod kan Ciro: Hiya an akon magmarangno han mga karnero, ngan magbubuhat han ngatanan nga akon karuyag, bisan ha pagsiring mahitungod han Jerusalem: Hiya pagtutukuron; ngan han templo: An imo patukuranan igpapahamutang.”—Isaias 44:24-28.

21. Ha ano naggagarantiya an mga pulong ni Jehova?

²¹ Oo, hi Jehova diri la kay may-ada abilidad ha pagtagna han mga hitabo ha tidaraon kondi may-ada liwat hiya gahum ha pagtuman han iya iginpahayag nga katuyoan ha kabug-osan hito. Ini nga kapahayagan magigin surok han paglaom para ha Israel. Usa ito nga garantiya nga bisan kon an nasud bubungkagon han kasundalohan han Babilonya, an Jerusalem ngan an mga siyudad nga sakop hito mabangon utro ngan an totoo nga pagsingba igpapahiuli didto. Kondi paonan-o?

22. Isaysay kon paonan-o hinubas an Salog Euprates.

²² An waray giya han Dios nga mga parapanag-an kasagaran nga waray igo nga kaisog nga magin espisipiko hinduro ha ira mga tagna tungod kay nahahadlok nga diri ito matutuman pag-abot han panahon. Ha kabaliktaran, pinaagi kan Isaias, iginpahayag ni Jehova  an ngaran mismo han tawo nga iya gagamiton ha pagpagawas han iya katawohan tikang ha pagkabihag basi hira makauli ngan tukuron utro an Jerusalem ngan an templo. Ciro an iya ngaran, ngan kilala hiya sugad nga hi Ciro nga Bantogan han Persia. Iginsumat liwat ni Jehova an mga detalye han pamaagi nga gagamiton ni Ciro ha pag-atake ha daku hinduro ngan komplikado nga sistema han depensa han Babilonya. An Babilonya pananalipdan han higtaas nga mga pader ngan han dagku nga mga kanal han tubig nga naawas ha sulod ngan ha palibot han siyudad. Gagamiton ni Ciro an usa nga nangunguna nga bahin hito nga sistema—an Salog Euprates—para ha iya bentaha. Sumala ha mga historyador ha kadaan nga mga panahon nga hira Herodotus ngan Xenophon, ha usa nga dapit ha igbaw han salog tikang ha Babilonya, ginpasimang ni Ciro an pag-awas han katubigan han Euprates tubtob nga naghababaw an salog ngan nakatabok an iya kasundalohan. May kalabotan ha kapas hito ha pagpanalipod ha Babilonya, an gamhanan nga Euprates hinubas.

23. May-ada ano nga rekord mahitungod han katumanan han tagna nga pagagawson ni Ciro an Israel?

²³ Kumusta man an saad nga pagagawson ni Ciro an katawohan han Dios ngan iya sisiguruhon nga an Jerusalem ngan an templo pagtukuron utro? Ha usa ka opisyal nga proklamasyon nga gintipigan ha Biblia, hi Ciro mismo nagpahayag: “Ha sugad hini nasiring hi Ciro an hadi ha Persia: An ngatanan nga ginhadian ha tuna kan Jehova, an Dios ha langit, ihinatag ha akon; ngan nagsugo ha akon pagtukod hin balay para ha iya didto ha Jerusalem, nga aadto ha Juda. Bisan hin-o an aada ha iyo han bug-os niya nga katawohan, hi Jehova an iya Dios maupod ha iya, ngan pakadtoa hiya ha Jerusalem, nga aadto ha Juda, ngan papagtukura han balay ni Jehova, an Dios ha Israel (hiya amo an Dios), nga aada ha Jerusalem.” (Esra 1:2, 3) Bug-os nga natuman an pulong ni Jehova pinaagi kan Isaias!

Hi Isaias, hi Ciro, Ngan an mga Kristiano Yana

24. Ano an kalabotan butnga han paggawas han sugo ni Artaherhes “ha pagpahiuli ngan pagtukod han Jerusalem” ngan han pag-abot han Mesias?

²⁴ An ika-44 nga kapitulo han Isaias nagpapahitaas kan Jehova sugad nga an amo la matuod nga Dios ngan an Manluluwas han iya katawohan hadto. Dugang pa, an tagna may-ada hilarom nga kahulogan para ha aton ngatanan yana. An sugo ni Ciro nga tukuron utro an templo han Jerusalem, nga iginpagawas han 538/537 A.K.P., amo an tinikangan han mga hitabo nga natapos ha katumanan han usa pa ka makatirigamnan nga tagna. An sugo ni Ciro ginsundan hin usa pa tikang ha sinunod nga magmarando, hi Artaherhes, nga nagsugo nga an siyudad han Jerusalem sadang tukuron utro. Iginpahayag han libro nga Daniel nga “tikang ha paggawas han sugo ha pagpahiuli ngan pagtukod han Jerusalem [han 455 A.K.P.] ngadto ha dinihogan nga usa, an prinsipe [“Mesias nga Lider,” NW]” magkakaada kaihaon nga 69 “ka semana” nga 7 ka tuig an kada usa. (Daniel 9:24, 25) Natuman liwat ini nga tagna. Eksakto gud ha itinanda nga panahon han tuig 29 K.P., 483 ka tuig katapos ipagawas an sugo ni Artaherhes ha Tuna nga Iginsaad, hi Jesus ginbawtismohan ngan nagtikang han iya ministeryo ha tuna. a

25. Ano an ginlaladawanan ha moderno nga mga panahon han kapukan han Babilonya ha mga kamot ni Ciro?

²⁵ An kagawasan han maunungon nga mga Judio tikang ha pagkabihag, nga nagin posible tungod ha kabungkag han Babilonya, nagpadagaw han kagawasan han dinihogan nga mga Kristiano tikang ha espirituwal nga pagkabihag han 1919. Ito nga kagawasan amo an ebidensya nga usa pa nga Babilonya, nga iginhulagway sugad nga usa ka bigaon, an Babilonya nga Daku—nga ha kabug-osan nga panlantaw nagsisimbolo ha ngatanan nga palso nga relihiyon ha kalibotan—an nakaeksperyensya hin kapukan. Sugad han nahisurat ha libro nga Pahayag, nakita na nga daan ni apostol Juan an kapukan hito. (Pahayag 14:8) Iya liwat nakita nga daan an tigda nga kabungkagan hito. An paghulagway ni Juan ha kabungkagan han puno-hin-idolo nga imperyo ha kalibotan ha pipira nga paagi pariho han paghulagway ni Isaias ha malampuson nga pagsakop ni Ciro ha kadaan nga siyudad han Babilonya. Sugad la nga an nagpapanalipod nga katubigan han Babilonya waray makaluwas ha iya tikang kan Ciro, sugad man an ‘katubigan’ han katawohan nga nasuporta ngan nananalipod ha Babilonya nga Daku ‘mahubas’ antes ito bungkagon ha makatadunganon nga paagi.—Pahayag 16:12. b

26. Paonan-o nagpaparig-on han aton pagtoo an tagna ni Isaias ngan an katumanan hito?

²⁶ Ha aton panlantaw yana, nga sobra duha-ngan-tunga ka milenyo na katapos ipahayag ni Isaias an iya tagna, aton makikita nga an Dios tinuod nga “nagbubuhat han sagdon han iya mga sinugo.” (Isaias 44:26) Kon sugad, an katumanan han tagna ni Isaias usa ka maopay gud nga ehemplo han pagkamasasarigan han ngatanan nga mga tagna ha Baraan nga Kasuratan.

[Mga footnote]

[Mga Pakiana]