Tatian—Apolohista o Irehes?

HA IKATARAPOS han iya ikatulo nga pagbiyahe sugad nga misyonero, hi apostol Pablo nagpatawag hin katirok han mga tigurang nga kalalakin-an ha kongregasyon han Efeso. Hiya nagsiring ha ira: “Ako maaram nga, ha katapos han akon pagbulag, masulod ha iyo an mga lobo nga magbangis, nga diri mahatag hin kalooy han kapanon. Ngan tikang ha iyo la ngahaw matindog in mga tawo, nga magyayakan hin mga bagay nga mga baliko, pagdanas han mga tinon-an ha urhi nira.”—Buhat 20:29, 30.

Uyon ha mga pulong ni Pablo, an ikaduha nga siglo K.P. amo an panahon han pagbag-o ngan han igintagna nga apostasya. Nag-uuswag an Gnostisismo, usa nga kaylap nga relihiyoso ngan pilosopo nga buruhaton nga nakadaot ha pagtoo han pipira nga mga tumuroo. An mga Gnostiko natoo nga maopay an espirituwal nga mga butang ngan maraot an ngatanan nga pisikal nga mga butang. Tungod kay nangangatadongan nga maraot an ngatanan nga unod, nagdumiri hira ha pag-asawa ngan panganak, nasiring nga nagtikang ini kan Satanas. An iba ha ira nagtoo nga tungod kay an may kalabotan ha espiritu la an maopay, diri importante kon ano an buhaton han usa nga tawo ha iya pisikal nga lawas. An sugad nga mga ideya nagresulta hin sobrahan nga mga estilo han pagkinabuhi, bangin sobra nga pagpenitensya o sobra nga pagpatagbaw ha unod. An pag-angkon han mga Gnostiko nga an kaluwasan tikang la ha misteryoso nga Gnostisismo, o personal nga kahibaro, nagbalewaray ha kamatuoran han Pulong han Dios.

Paonan-o ginios an nag-angkon nga mga Kristiano ha peligro han Gnostisismo? An iba nga maaramon nga kalalakin-an kinontra ha palso nga doktrina hito, samtang an iba nagpaapekto ha impluwensya hito. Pananglitan, gintikangan ni Irenaeus an bug-os-kinabuhi nga pagkontra ha erehiya nga mga katutdoan. Gin-edukar hiya ni Polycarp, usa nga lalaki nga kadungandungan han mga apostol. Iginrekomenda ni Polycarp an marig-on nga pagsunod ha mga katutdoan ni Jesu-Kristo ngan han iya mga apostol. Kondi, bisan ha pagin tinutdoan han pariho nga instruktor, an sangkay ni Irenaeus nga hi Florinus hinay-hinay nga kinarawat han mga katutdoan ni Valentinus, an pinakakilala nga lider han Gnostiko nga grupo. Masamok gud ito nga mga panahon.

An naghatag hin kahayag ha relihiyoso nga panhunahuna hito nga peryodo amo an mga sinurat ni Tatian, usa nga kilala nga parasurat han ikaduha nga siglo. Ano nga klase hin tawo hi Tatian? Paonan-o hiya nagin usa nga nag-aangkon ha pagin Kristiano? Ngan paonan-o ginios hi Tatian bisan pa han impluwensya han Gnostiko nga erehiya? An iya makapainteres nga mga baton ngan an iya mismo ehemplo nagtatagana hin importante nga mga leksyon para ha mga interesado ha kamatuoran yana nga panahon.

Pakabasa hin “Pipira nga Barbaro nga mga Sinurat”

Hi Tatian usa nga tuminungnong han Sirya. Tungod han mga pagbiyahe ngadto ha damu nga mga lugar ngan duro nga pagbinasa, nagin maaramon hiya ha Greco-Romano nga kultura han iya panahon. Kinadto hi Tatian ha Roma sugad nga nagbibiyahe nga mamumulong ha publiko. Kondi, samtang nakadto hiya ha Roma, nabalhin an iya atensyon ha Kristianidad. Nagtikang hiya makig-upod kan Justin Martyr, nga bangin nagin estudyante hiya niya.

Ha usa nga asoy nga nagsusumat mahitungod han iya kakombirte ngadto ha Kristianidad durante han iya panahon, hi Tatian nasiring: “Nangalimbasog ako kon paonan-o ko hiaagian an kamatuoran.” Ha pagsaysay mahitungod han iya personal nga eksperyensya han nagkaada hiya higayon ha pagbasa han Kasuratan, hiya nasiring: “Nakahigayon ako nga mabasa an pipira nga barbaro nga mga sinurat, mga sinurat nga maiha na hinduro kon itanding ha mga opinyon han mga Griego, ngan labaw gud kon itanding ha mga sayop hito; ngan naaghat ako nga tumoo hini tungod han simple nga mga pulong, han sinseridad han mga parasurat, han abanse nga kahibaro ha tidaraon nga mga hitabo, han gimaopayi nga kalidad han mga prinsipyo, ngan han deklarasyon mahitungod han gobyerno han uniberso nga nakasentro ha usa nga Persona.”

Waray mag-alang hi Tatian ha pagdapit han iya mga kadungandungan nga usisahon an Kristianidad han iya panahon ngan obserbahan an pagkasimple ngan pagkamatin-aw hito kon itanding ha pagin komplikado han paganismo. Ano an aton mahibabaroan tikang ha iya mga sinurat?

Ano an Iginpapakita han Iya mga Sinurat?

An mga sinurat ni Tatian nagpapakita nga usa hiya nga apolohista, usa nga parasurat nga maisugon nga nagdidepensa han iya relihiyon. Istrikto hiya ngan nakontra ha pagano nga pilosopiya. Ha iya sinurat nga Address to the Greeks, ginpapabug-atan ni Tatian an pagkawaray-pulos han paganismo ngan an pagin makatadunganon han hinbabaroan niya nga Kristianidad. Sobra kakritiko an iya estilo tungod kay nagpapahayag  hiya hin pagtamay ha mga paagi han Griego. Pananglitan, mahitungod han pilosopo nga hi Heracleitus, hiya nasiring: “Aw, an kamatayon nagpakita han kalurongan hini nga tawo; kay han nanhupong hiya, tungod la kay nag-aram na hiya hin medisina sugad man hin pilosopiya, iya ginputos an iya kalugaringon hin baya han baka, nga, samtang natig-a ito, nagpakuros ito han unod han iya bug-os nga lawas, salit hiya nagkasamad-samad, ngan salit hiya namatay.”

Ginpabilhan gud ni Tatian an pagtoo ha usa nga Dios, an Maglalarang han ngatanan nga mga butang. (Hebreo 3:4) Ha Address to the Greeks, iya gin-uunabi an Dios sugad nga “usa nga Espiritu” ngan nasiring: “Hiya la an waray tinikangan, ngan Hiya Mismo an tinikangan han ngatanan nga mga butang.” (Juan 4:24; 1 Timoteo 1:17) Ha pagdumiri ha paggamit hin mga imahen ha pagsingba, hi Tatian nagsurat: “Paonan-o ko matatawag an mga kahoy ngan mga bato sugad nga mga dios?” (1 Korinto 10:14) Natoo hiya nga an Pulong, o an Logos, iniksister sugad nga an suhag han mga binuhat han langitnon nga Amay ngan katapos hito ginamit ha paglarang han materyal nga uniberso. (Juan 1:1-3; Kolosas 1:13-17) May kalabotan ha pagkabanhaw ha itinanda nga panahon, hi Tatian nasiring: “Natoo kami nga magkakamay-ada pagkabanhaw han mga lawas katapos han pagkabungkag han ngatanan nga mga butang.” Mahitungod ha kon kay ano nga namamatay kita, hi Tatian nagsurat: “Waray kita laranga basi mamatay, kondi namamatay kita tungod han aton kalugaringon nga sala. An aton kagawasan ha pagbuot nakakadaot ha aton; kita nga may-ada unta kagawasan nagigin mga uripon; iginbabaligya kita tungod han sala.”

Nakakawurok an pagsaysay ni Tatian mahitungod han kalag. Hiya nasiring: “An kalag diri kay diri-mamaratyon, O mga Griego, kondi mamaratyon. Kondi posible nga diri ito mamatay. Kon, ha pagkamatuod, an kalag diri maaram han kamatuoran, ito namamatay, ngan nawawara upod han lawas, kondi nabangon utro ha kataposan han kalibotan kaupod han lawas, ngan nakarawat ito han duro nga paghukom nga kamatayon pinaagi han pagin sinirotan tubtob ha waray kataposan.” Diri matin-aw kon ano gud an iginpapasabot ni Tatian pinaagi hini nga mga pulong. Posible ba nga samtang nasunod ha pipira nga mga katutdoan han Biblia, nangalimbasog liwat hiya nga lipayon an iya mga kadungandungan salit ginsalaktan an Kasuratanhon nga mga kamatuoran hin pagano nga mga pilosopiya?

Usa pa nga makatirigamnan nga sinurat ni Tatian amo an Diatessaron, o Harmony of the Four Gospels. Hi Tatian an siyahan nga naghatag ha mga kongregasyon ha Sirya han mga Ebanghelyo ha ira kalugaringon nga yinaknan. Ginpabilhan gud ini nga sinurat, nga nagtampo han upat nga Ebanghelyo ngadto ha usa nga asoy. Ginamit ito han Iglesia han Sirya.

Usa nga Kristiano o Irehes?

An pag-usisa hin maopay ha mga sinurat ni Tatian nagpapakita nga pamilyar hiya ha Kasuratan ngan may-ada daku nga pagtahod hito. Hiya nagsurat mahitungod han impluwensya hito ha iya: “Diri ako naiikag nga magriko; nagdudumiri ako ha awtoridad han militar; napupungot ako ha pornikasyon; diri ako naaaghat han waray-katagbaw nga gugma ha bahandi nga magin usa nga marinero; . . . diri ako naghihingyap nga magin bantogan . . . An ngatanan nakakapahimulos han uusa la nga adlaw, ngan an ngatanan namamatay, nagkikinabuhi man hira ha kalipayan o ha kakurian.” Hi Tatian nagsasagdon: “Ayaw pagin bahin han kalibotan, magin bulag ha kalurongan nga aada hito. Mabuhi para ha Dios, ngan isalikway an imo daan nga personalidad pinaagi han pagkilala ha Iya.”—Mateo 5:45; 1 Korinto 6:18; 1 Timoteo 6:10.

Kondi, tagda an sinurat ni Tatian nga may-ada ulohan nga On Perfection According to the Doctrine of the Savior. Hini nga sinurat, iya ginbabasol an Yawa tungod ha pagtikang han pag-asawa. Ha pagsiring nga an mga indibiduwal nagigin uripon ha nadudunot nga kalibotan pinaagi han pag-asawa, marig-on nga ginkukondenar ni Tatian an pag-asawa.

Baga hin han mga 166 K.P., katapos mamatay hi Justin Martyr, posible nga hi Tatian an nag-establisar o nagsuporta ha usa nga asetiko nga sekta nga tinatawag nga mga Encratite. An mga membro hito nagparig-on han istrikto nga pagpugong ha kalugaringon ngan pagpasunod han lawas han usa. Nagbuhat hira hin sobra nga pagpenitensya nga nag-oobligar han paglikay ha alaksiw, pag-asawa, ngan mga panag-iya.

An Leksyon nga Angay Hibaroan

Kay ano nga binulag gud hi Tatian tikang ha Kasuratan? Nagin “hingalimtanon nga mamarati” ba hiya? (Jakobo 1:23-25, NW) Napakyas ba hi Tatian ha paglikay ha palso nga mga istorya ngan salit nasulay ha pilosopiya han tawo? (Kolosas 2:8; 1 Timoteo 4:7) Tungod kay dagku gud an mga sayop nga iya sinuportahan, posible ba nga temporaryo nga nawad-an hiya hin husto nga paghunahuna?

Anoman an kahimtang, an mga sinurat ngan ehemplo ni Tatian naghahatag hin impormasyon mahitungod han kahimtang han mga relihiyon ha iya panahon. Nagpapakita ito kon mationan-o kanakakadaot an impluwensya han pilosopiya han kalibotan. Hinaot sundon naton an pahamangno ni apostol Pablo nga maglikay “tikang ha mga yakan nga diri mga espirituhanon, ngan ha mga pagkontra han mga buwa nga gintawag nga kaaram.”—1 Timoteo 6:20.