An Kadaan nga mga Isport Ngan an Pagkaimportante han Pagdaog

“AN TAGSA nga tawo nga nabulig ha mga paglupigay nagkukontrol ha iya kalugaringon ha ngatanan nga mga butang.” “Kon an bisan hin-o nakikipaglupigay . . . ha mga uyag, diri hiya pinupudungpudongan kon diri hiya makipaglupigay uyon ha mga balaud.”—1 Korinto 9:25 NW; 2 Timoteo 2:5 NW.

An mga uyag nga ginhisgotan ni Pablo importante nga bahin han kadaan nga Griego nga sibilisasyon. Ano an iginsusumat ha aton han kasaysayan mahitungod han sugad nga mga paglupigay ngan han makatirigamnan nga epekto hito ha emosyon?

Bag-o pa la, usa nga eksibit mahitungod ha Griego nga mga uyag, an Nike—Il gioco e la vittoria (“Nike—An Uyag Ngan an Kadaogan”) gindumara ha Colosseum han Roma. a An mga igin-eksibit nagtagana hin pipira nga mga baton hito nga pakiana ngan naghahatag ha aton hin punto nga angay pamalandungon may kalabotan ha panhunahuna han usa nga Kristiano mahitungod ha isport.

Usa nga Kadaan nga Institusyon

An Gresya diri amo an siyahan nga sibilisasyon nga nakigbahin ha mga isport. Bisan pa hito, han mga ikawalo ka siglo A.K.P.,  iginhulagway han Griego nga parasiday nga hi Homer an usa nga sosiedad nga ginpagios han mga tumong han pagkabayani ngan han nakikigkompetensya nga disposisyon, diin ginpabilhan gud an abilidad ha militar ngan pagin atleta. Iginsaysay han eksibit nga an siyahan han Griego nga mga piyesta nagtikang sugad nga relihiyoso nga mga okasyon basi pasidunggan an mga dios ha mga lubong han mga bayani. Pananglitan, an Iliad ni Homer, an gidadaani nga sinurat ha Griego nga literatura nga mababasa pa, naghuhulagway kon paonan-o an dungganon nga mga girriro, nga mga kaupod ni Akiles, nagbutang han ira mga armas ha mga seremonya han lubong para kan Patroclus ngan nakipaglupigay basi pamatud-an an ira kaisog ha boksing, pakigdulong, paglabay hin discus ngan hin dyabelin, ngan parumba hin karomata.

Inabot an panahon nga an pariho nga mga piyesta ginsaurog ha bug-os nga Gresya. An libro han eksibit nasiring: “An mga piyesta nagin basihan nga higayon diin an mga Griego, tungod han pagtahod ha ira mga dios, temporaryo nga naundang tikang ha ira padayon ngan agsob nga madarahog nga mga paglantugi, ngan naglampos ha pagsaliwan han ira nahiaraan nga nakikigkompetensya nga disposisyon hin mamurayawon kondi sugad kasinsero nga buruhaton: an kanan kompetisyon han mga atleta.”

An mga grupo han mga siyudad nga estado nagsubad ha nahiaraan nga regular nga pagkatirok ha komon nga mga sentro han pagsingba ha paghatag hin pagtahod ha ira mga dios pinaagi han atletiko nga mga kompetisyon. Inabot an panahon, an upat han sugad nga mga piyesta—an Olympic ngan an Nemean, nga pariho igindedikar kan Zeus, ngan an Pythian ngan an Isthmian, nga an kada usa hito igindedikar kan Apollo ngan kan Poseidon—nagtikaduro an importansya tubtob nga naabot hito an dungog han Panhellenic nga mga piyesta. Karuyag sidngon nga nakarawat ito hin mga kaapi tikang ha bug-os nga Gresya. Importante nga bahin han mga piyesta an halad ngan pag-ampo ngan nagpasidungog liwat ito ha mga dios pinaagi han labaw nga atletiko ngan artistiko nga mga kompetisyon.

An pinakadaan ngan pinakabantogan han sugad nga mga piyesta, nga ginsiring nga nagtikang han 776 A.K.P. pa, gindumara kada ikaupat ka tuig ha pagpasidungog kan Zeus ha Olympia. An ikaduha ha pagin importante amo an Pythian nga piyesta. Gindumara ini hirani ha pinakabantogan nga templo han kadaan nga kalibotan, ha Delphi, ini liwat nag-upod han paglupigay han mga atleta. Kondi ha pagpasidungog han patron han siday ngan musika nga hi Apollo, an ginpabug-atan amo an kanta ngan sayaw.

An mga Uyag

Kon itanding ha moderno nga mga isport, limitado gud an kadamu han mga uyag, ngan mga lalaki la an nakigbahin. An kanataran han mga programa han kadaan nga mga Olympic kasagaran nga diri nasobra hin napulo. An mga estatwa, mga eskultura, mga mosaiko, ngan mga debuho ha terakota nga mga tibod nga igin-eksibit ha Colosseum limitado nga nagpakita hito.

May-ada mga rumba han pagdalagan ha tulo ka distansya—an estadyum, nga mga 200 metros; an doble nga distansya, nga maipapariho ha 400 metros yana; ngan an hilawig nga rumba, nga mga 4,500 metros. An mga atleta nagdalagan ngan nag-ehersisyo nga hubo gud. An mga kaapi ha pentathlon nakiglupigay ha lima nga uyag: pagdalagan, hirayo nga paglukso, paglabay hin discus ngan dyabelin, ngan pakigdulong. Kaupod ha iba pa nga mga paglupigay an boksing ngan an pancratium, nga iginhulagway sugad nga “usa nga brutal nga isport nga kombinasyon han boksing nga diri nagamit hin glabs ngan pakigdulong.” Katapos may-ada parumba han mga karomata ha distansya nga sobra 1,600 metros, nga may-ada magaan ngan waray atop nga mga karomata nga iginbutang ha gudtiay nga mga ruyda ngan gindanas han duha o upat nga nati o lagas na nga kabayo.

An boksing ura-ura hin kamadarahog ngan makamaratay usahay. Ha palibot han ira mga kumo, an mga kaapi nakasul-ot hin tinabas nga matig-a nga anit nga puno hin nakakadaot nga metal nga mga tusok. Mahahanduraw mo kon kay ano nga an usa  nga kaapi nga hi Stratofonte waray kumilala han iya kalugaringon han hiya mangispiho katapos han upat ka oras nga pagboksing. An kadaan nga mga estatwa ngan mga mosaiko nagpapamatuod nga an mga boksingero nadaot hinduro an dagway.

Ha pagdulong, an mga surundon nag-obligar ha mga kaapi nga an igbaw la nga bahin han lawas an kaptan, ngan an madaog amo an siyahan nga makakapatumba han iya kakontra hin tulo ka beses nga diri na ito makakakiwa. Ha kabaliktaran, waray mga igindiri ha pancratium. An mga kaapi mahimo bumanyak, sumuntok, ngan bumirikis han mga kaluluthan. An mga igindiri la amo an paglukat han mata, pagkamras, ngan pagkagat. An tumong amo an pagpatumba han kakontra dida ha tuna nga diri na makakiwa ngan piriton hiya nga sumurender. Gintagad ito han pipira nga “an gimaopayi nga kiritaon ha ngatanan nga Olympia.”

An pinakabantogan nga pancratium ha kadaan nga mga panahon ginsisiring nga nahitabo ha pinale han Olympic han 564 A.K.P. Hi Arrhachion, nga gintitilo, alerto gud ha pagpiang han usa nga tudlo ha tiil han iya kakontra. An iya kakontra, nga naul-olan hinduro, nagsurender ha takna mismo antes mamatay hi Arrhachion. Iginproklama han mga hukom an patay nga lawas ni Arrhachion nga daogan!

An parumba han karomata amo an pinakabantogan han mga uyag ngan amo liwat an pinakapopular ha mga aristokrata, tungod kay an nagdadaog diri amo an nangangabayo kondi an tag-iya han karomata ngan mga kabayo. An tinikangan han rumba amo an delikado nga mga takna han lupigay, han an mga parakaromata kinahanglan magpabilin ha linya diin gintikangan nira an rumba, ngan labaw ha ngatanan ha tagsa nga pagliko nira ha mga poste ha tagsa nga durho han dalan. An mga sayop o mga pagtalapas ha surundon mahimo magresulta hin mga aksidente nga nakahimo hini nga popular nga okasyon nga magin mas makapainteres pa gud.

An Premyo

“An nagdadadlagan ha rumba, an ngatanan nagdadadlagan,” siring ni apostol Pablo, “kondi uusa la an nakakakarawat han premyo.” (1 Korinto 9:24) An pagdaog amo an pinakaimportante. Waray salapi o bronse, waray ikaduha o ikatulo. “An Kadaogan, ‘Nike,’ amo an ultimo nga tumong han atleta,” siring han eksibit. “Ini la an makakatagbaw tungod kay ini la an tinuod nga nagpapakita han iya personal nga kinaiya, ha pisikal ngan ha moral, ngan an maipapanhambog han bungto nga iya natawohan.” Ini nga disposisyon nasusumaryo ha usa nga linya tikang ha Iliad ni Homer: “Nahibaro ako ha pagin gimaopayi pirme.”

An premyo nga iginhatag ha usa nga daogan ha Panhellenic nga mga Uyag simboliko gud la—usa nga pudongpudong nga hinimo ha mga dahon. Gintawag ito ni Pablo nga an “madinunuton nga pudongpudong.” (1 Korinto 9:25) Kondi, an premyo may-ada hilarom nga kahulogan. Nagrepresentar ito ha puwersa mismo han palibot nga naghatag han mga gahum hito ha nagdaog. An kadaogan, nga determinado gud nga ginpangalimbasogan, nangahulogan han pag-uyon han mga dios ngan mga diosa. Iginpakita han mga eksibit kon paonan-o an kadaan nga mga paraukit ngan mga paradebuho naghanduraw kan Nike, an may-ada pako nga Griego nga diosa han kadaogan, nga naghahatag han korona ha nagdaog. An pagdaog ha Olympia amo an pungkay han karera han bisan hin-o nga atleta.

An mga korona ha Olympic hinimo tikang ha mga dahon han ihalas nga olibo—dahon han pino ha Isthmian, laurel ha Pythian, ihalas nga celery ha Nemean. An mga organisador han mga uyag ha iba nga mga lugar nagtanyag hin kwarta o iba nga mga premyo basi danihon an gimaopayi nga parauyag. An pipira nga mga tibod nga iginpakita ha eksibit mga premyo hadto ha Panathenaic nga mga Uyag,  nga gindumara ha Atenas ha pagpasidungog han diosa nga hi Atena. Ini nga kadaan nga mga tibod ha tinikangan ginsudlan hin presyoso nga lana tikang ha Atika. Iginhulagway han dekorasyon ha usa nga bahin han usa han mga tibod an diosa ngan may-ada han mga pulong nga “premyo para ha mga paglupigay ni Atena.” Ha luyo nga bahin nakasurat an partikular nga uyag, posible nga an usa diin nagdaog an atleta.

An mga siyudad han Gresya nalipay ha pakigbahin ha kabantogan han ira mga atleta, nga an mga kadaogan naghimo ha ira nga mga bayani ha ira kalugaringon nga mga komunidad. An pagbalik han mga nagdaog sinasaurog pinaagi hin mga prosesyon han kadaogan. Ginhihimo an mga estatwa ha pagpasidungog ha ira sugad nga mga halad han pagpasalamat ha mga dios—usa nga dungog nga kasagaran diri iginhahatag ha mga tawo—ngan an mga parasiday nagkakanta mahitungod han ira kaisog. Katapos hito an mga nagdaog tinatagan han siyahan nga mga lugar ha mga seremonya ngan nakarawat hin mga pensyon tikang ha publiko.

An mga Himnasyum Ngan an mga Atleta Hito

An kompetisyon han mga atleta ginhunahuna sugad nga importante nga bahin ha pag-uswag han tuminungnong nga sundalo. An ngatanan nga Griego nga mga siyudad may-ada mga himnasyum, diin an pisikal nga pagbansay para ha batan-on nga kalalakin-an gin-updan hin pagtutdo mahitungod ha intelektuwal ngan espirituwal nga mga kanataran. An mga tinukod han mga himnasyum ginhan-ay ha palibot han haluag ngan waray-atop nga mga espasyo para ha pag-ehersisyo, nga ginpalibotan hin mga portiko ngan iba pa nga inatopan nga mga lugar nga ginamit sugad nga mga librarya ngan mga ginkaklasehan. Ito nga mga institusyon binibisita labi na han batan-on nga kalalakin-an nga tikang ha riko nga mga pamilya nga makakaakos ha paghatag hin panahon ha edukasyon imbes nga ha trabaho. Dinhi, an mga atleta nagbubuhat hin maiha, duro nga pagpangandam para ha mga uyag pinaagi han bulig han mga parabansay, nga amo liwat an nagrekumenda han klase han pagkaon ngan nagsiguro nga waray pakighilawas nga mahitatabo.

An eksibit ha Colosseum naghatag ha mga bisita han higayon ha pagdayaw han maopay nga mga representasyon han mga atleta han kadaan nga panahon, nga kadam-an Romano nga mga kinopya ha orihinal nga Griego nga mga eskultura. Tungod kay ha kadaan nga Griego nga ideolohiya, an kahingpitan ha pisikal katugbang ha kahingpitan ha moral ngan esklusibo nga gintatag-iya han aristokrasya, ini nga mag-opay nga mga lawas han daogan nga mga atleta nagrepresentar hin pilosopikal nga panhunahuna. Gin-apresyar ito han mga Romano sugad nga artistiko nga mga binuhat, nga damu hito an igindekorasyon ha mga estadyum, mga karigoan, mga dagku nga balay, ngan mga palasyo.

Ha mga Romano, pirme bantogan an madarahog nga mga kiritaon, salit ha ngatanan nga Griego nga mga lupigay nga ginbuhat ha Roma, an boksing, pagdulong, ngan pancratium kinarawat han gihitaasi nga pag-uyon. Gintagad han mga Romano an sugad nga mga isport, diri sugad nga kompetisyon butnga han mga tawo nga magkatupong an kahimtang basi hibaroan an ira tagsa nga abilidad, kondi sugad nga kaliawan la. Ira na ginbalewaray nga an orihinal nga ideya han mga isport para gud ha dungganon nga mga girriro-atleta sugad nga bahin han ira edukasyon. Lugod, ginpakaminos han mga Romano an mga uyag han mga Griego ha pagin ehersisyo ha kahimsog ha atubangan han karigoan o ha magkirita ha usa nga isport nga ginhimo han minos-an-kahimtang nga mga propesyonal, nga pariho gud han mga paglupigay han mga gladyador.

 An mga Kristiano Ngan an mga Uyag

An relihiyoso nga kahimtang han mga uyag usa nga hinungdan nga likyan ito han siyahan-siglo nga mga Kristiano, tungod kay “oonan-on ba an pagkaangay han templo han Dios ngan ha mga diosdios?” (2 Korinto 6:14, 16) Kumusta man an mga isport yana?

Matin-aw nga an moderno nga mga isport diri nagpapasidungog ha pagano nga mga dios. Kondi, diri ba totoo nga an pipira nga mga isport impluwensyado han haros relihiyoso na nga kadasig, nga maipapariho ha kahimtang nga nag-eksister ha kadaan nga panahon? Dugang pa, sugad han ipinapakita han mga report han bag-o pa la nga mga tuig, basi magdaog, an pipira nga mga atleta andam ha pag-inom hin mga droga nga magpapaopay han ira pag-uyag, nga nagbubutang ha peligro han ira kahimsog ngan bisan han ira mga kinabuhi.

Para ha mga Kristiano, limitado gud la an bili han pisikal nga kalamposan. An espirituwal nga mga kalidad han “tinago nga tawo ha kasingkasing” amo an nagpapaanyag ha aton ha mga mata han Dios. (1 Pedro 3:3,  4) Kinikilala naton nga diri ngatanan nga nakikigbahin ha mga isport yana may-ada mabangis nga nakikigkompetensya nga disposisyon, kondi damu an may-ada hito. An aton ba pakig-upod ha ira mabulig ha aton ha pagsunod han Kasuratanhon nga sagdon nga ‘diri magbuhat hin pagkabahinbahin, o tungod hin pagpadayaw, kondi magkaada ubos nga panhunahuna?’ O diri ba an sugad nga pakig-upod magriresulta ha “mga pagkaaway, pagsuhay, mga pangabugho, mga kasina, mga paglaris, mga pagbulag, mga pagkakabig”?—Filipos 2:3; Galasia 5:19-21.

Damu han moderno nga mga isport diin may-ada pisikal nga pagdapat an posible magresulta ha kamadarahog. An bisan hin-o nga naruruyag ha sugad nga mga isport sadang mahinumdom han mga pulong han Salmo 11:5: “Hi Jehova nagsusuray ha magtadong; kondi an magraot ngan an naghihigugma ha paglugos nangalasan han iya kalag.”

Ha husto nga pagbuhat hito, an pag-ehersisyo mahimo magin makalilipay, ngan hi apostol Pablo nagsiring gud nga “an pag-ehersisyo nga lawasnon gutiay la an kapulsanan.” (1 Timoteo 4:7-10) Kondi, han maghisgot hiya mahitungod han Griego nga mga uyag, husto nga ginamit ito ni Pablo ha pag-ilustrar la han pagkaimportante nga an mga Kristiano magkaada mga kalidad sugad han pagpugong ha kalugaringon ngan pagkamapinadayunon. Labaw ha ngatanan, an tumong nga pinangangalimbasogan ni Pablo nga makab-ot amo an pagkarawat han hatag han Dios nga “pudongpudong” han kinabuhi nga waray kataposan. (1 Korinto 9:24-27; 1 Timoteo 6:12) Dida hito, hiya naghatag hin susbaranan para ha aton.

[Mga footnote]

[Kahon/Mga Retrato ha pahina 31]

An Boksingero Katapos han Usa Pa nga Away

Inin ikaupat-ka-siglo A.K.P. nga bronse nagpapakita han nakakadaot nga mga epekto han kadaan nga boksing, diin, sumala ha katalogo han eksibit ha Roma, “an resistensya han boksingero . . . nga kaapi han nakakakapoy nga mga away, nga durante hito an ‘samad iginbulos para ha samad’ ginpasidunggan sugad nga maopay nga susbaranan.” “An mga ulat tikang han natapos pa la nga away igindudugang ha mga ulat han nauna pa nga mga away,” nagpadayon an paghulagway.

[Retrato ha pahina 29]

An rumba han karomata amo an pinakabantogan han mga uyag ha kadaan nga mga kompetisyon

[Retrato ha pahina 30]

An kadaan nga mga paraukit ngan mga paradebuho naghanduraw kan Nike, an may-ada pako nga diosa han kadaogan, nga nagkukorona ha nagdaog