Hin-o an mga Anabaptist?

AN MGA nabisita ha siyahan nga higayon ha sentro han siyudad han Münster ha Westphalia, Alemanya, haros pirme nga naundang basi kitaon an tulo nga puthaw nga hawla nga nakabitay ha kampanaryo han usa nga singbahan. Gawas han pipira ka halipot nga mga lat-ang, nakabitay na didto an mga hawla ha sulod hin haros 500 ka tuig. Ha tinikangan didto iginbutang an mga lawas han tulo nga kalalakin-an nga ginpakurian ngan ginpatay ha publiko. An kalalakin-an mga Anabaptist, ngan an mga hawla mga hinumdoman han ira ginhadian.

Hin-o an mga Anabaptist? Paonan-o naporma ito nga grupo? Ano an nangunguna nga mga katutdoan hito? Kay ano nga ginpatay an kalalakin-an? Ngan ano an kalabotan han tulo nga hawla ha usa nga ginhadian?

Bag-ohon an Iglesia—Kondi Paonan-o?

Ha ikatarapos han ika-15 ngan temprano ha ika-16 ka siglo, nagtikaduro an pagpakaraot ha Iglesia Romana Katolika ngan ha mga klero. Nagin kaylap ha bug-os nga iglesia an karaotan ngan imoralidad; salit, damu an inabat nga kinahanglanon an dagku nga mga pagbag-o. Han 1517, hi Martin Luther naghangyo ha publiko hin pagbag-o, ngan samtang inapi an iba ha debate, waray-pag-iha naorganisa an Protestante nga Repormasyon.

Kondi an mga repormador waray ginkakauyonan nga plano may kalabotan ha kon ano an sadang pagbuhaton o kon tubtob diin an sadang madangat han mga pagbag-o. Nasantop han damu an panginahanglan ha pagsunod ha Biblia may kalabotan ha pagsingba. Kondi, an mga repormador diri ngani nagkakauruyon ha usa la nga interpretasyon ha mga katutdoan han Biblia. Inabat han pipira nga mahinay hinduro an pag-uswag han Repormasyon. Ngan tikang hini nga mga repormador naorganisa an Anabaptist nga grupo.

“Ha pagkatinuod, diri la usa an grupo nga baptist; may-ada damu,” nagsurat hi Hans-Jürgen Goertz ha iya libro nga Die Täufer—Geschichte und Deutung. Pananglitan, han 1521 upat nga kalalakin-an nga kilala sugad nga an mga propeta nga taga-Zwickau an nagin hinungdan hin kasamok pinaagi ha pagsangyaw han Anabaptist nga mga katutdoan ha Wittenberg. Ngan han 1525 usa nga bulag nga grupo han mga Anabaptist an naporma ha Zurich, Switzerland. Nagtikang liwat an Anabaptist nga mga komunidad ha Moravia—nga yana an Republika han Czech—ngan ha Netherlands.

Bawtismo—Para ha Kabataan o Para ha mga Adulto?

An Anabaptist nga mga komunidad kasagaran nga gudti, ngan ha kabug-osan mamurayawon an mga membro. Diri igintatago han mga membro an ira mga gintotoohan; ha pagkamatuod, nagsangyaw hira ha iba. An basihan nga mga doktrina han Anabaptist nga relihiyon gintagan kahulogan ha Kredo han Schleitheim han 1527. Upod ha basihan nga mga doktrina, nagdumiri hira ha pag-api ha militar, nagpabilin hira nga bulag ha kalibotan, ngan ginpaiwas nira an mga magburuhat hin sayop. Kondi an pinakamakatirigamnan nga pangirilal-an han ira mga gintotoohan, nga matin-aw nga nagbubulag han mga Anabaptist tikang ha iba nga mga relihiyon, amo an ira marig-on nga gintotoohan nga an bawtismo para ha mga adulto ngan diri para ha kabataan. *

An pagbawtismo ha mga adulto diri la usa nga isyu mahitungod han relihiyoso nga mga pagturon-an; usa ito nga isyu mahitungod han gahum. Kon ilangan an pagbawtismo tubtob nga an usa magin adulto—hito nga paagi tinutugotan hiya nga magdesisyon basado ha iya gintotoohan—an iba bangin diri gud na la magpabawtismo. Ngan  an mga indibiduwal nga diri bawtismado, ha anoman nga paagi magpapabilin nga diri kontrolado han iglesia. Para ha iba nga mga iglesia, an pagbawtismo ha mga adulto nangahulogan hin kawad-i hin gahum.

Tungod hito, an mga Katoliko ngan mga Luterano naruyag nga pugngan an pagbawtismo ha mga adulto. Han 1529, ha pipira nga mga lugar, adton nagbawtismo ha mga adulto o nabawtismohan sugad nga mga adulto posible nga sirotan hin kamatayon. An parasurat nga hi Thomas Seifert nagsasaysay nga an mga Anabaptist “gintimaraot hinduro ha bug-os nga Baraan nga Romano nga Imperyo han Nasud han Alemanya.” Ha Münster an pinakamakangingirhat gud nga pagtimaraot.

An Münster han Edad Medya Naghingyap hin Pagbag-o

An Münster han Edad Medya may-ada 10,000 nga umurukoy ngan napalibotan hin haros diri-mabubungkag nga mga kuta, nga mga 90 metros an kahalapad ngan mga 5 kilometros an distansya palibot. Kondi, an kahimtang ha sulod han siyudad mas maluya gud kay han mga kuta hito. An The Kingdom of the Anabaptists, nga iginpublikar han Museum han Siyudad han Münster, nag-uunabi han “mga paglantugi mahitungod ha politika ha sulod han siyudad butnga han mga Magbaralaud ngan han mga Organisasyon han Siyudad.” Dugang pa, nasina an mga umurukoy ha panggawi han mga klero. Ginsuportahan han Münster an Repormasyon ngan han 1533 nagbag-o ito tikang ha pagin Katoliko ngadto ha pagin Luterano nga siyudad.

Usa han nangunguna nga repormador nga mga magsarangyaw ha Münster amo hi Bernhard Rothmann, usa nga indibiduwal nga patigda-tigda magdesisyon. An awtor nga hi Friedrich Oehninger nagsaysay nga an kan Rothmann “mga ideya nagin matin-aw nga kanan Anabaptist; hiya ngan an iya iba nga mga kadungandungan nagdumiri ha pagbawtismo ha mga minasus-an.” Damu nga mga tawo an nagsuporta ha iya ha Münster, bisan kon an iya radikal nga mga ideya baga hin sobra gud para ha iba. “Nagtikadamu hadton nahigugma han daan nga relihiyoso nga kahimtang an binaya ha siyudad, nga puno hin kabaraka ngan pag-abat nga may-ada maraot nga mahitatabo. Damu hinduro nga mga Anabaptist an kinadto ha Münster tikang ha Netherlands ngan iba pa nga mga bahin han Imperyo, naglalaom nga mabilngan an katumanan han ira mga ginhihingyap.” Ini nga pagdamu han mga Anabaptist ha Münster nagresulta ha makangingirhat nga panhitabo.

Ginlikosan an Bag-o nga Jerusalem

Duha nga Olandes nga dinayo ngadto ha Münster—hi Jan Mathys, usa nga panadero nga taga-Haarlem, ngan hi Jan Beuckelson, nga kilala sugad nga John han Leiden—an ha urhi nagkaada importante nga bahin ha mga panhitabo didto. Nag-angkon hi Mathys nga usa hiya nga propeta ngan nagpasamwak nga ha Abril 1534 an ikaduha nga pag-abot ni Kristo. Igindeklara an siyudad sugad nga an Bag-o nga Jerusalem nga gin-unabi ha Biblia, ngan an disposisyon han mga tawo nagin pariho han ginhisgotan ha libro nga Pahayag. Nagdesisyon hi Rothmann nga an ngatanan nga propriedad sadang pagtag-iyahon han ngatanan. An adulto nga mga residente kinahanglan magdesisyon: Magpabawtismo o bumaya ha siyudad. Kaupod ha mga durungan nga ginbawtismohan amo adton nagpabawtismo basi la diri pabayaon ha ira balay ngan mga panag-iya.

Nangirhat an iba nga mga komunidad samtang an Münster nagin an siyahan nga siyudad diin an mga Anabaptist amo an pinakamakusog nga puwersa ha relihiyon ngan politika. Sumala ha libro nga Die Täufer zu Münster, ini nga kahimtang nagresulta hin “kasina ha Münster han bug-os nga Baraan nga Romano nga Imperyo han Aleman nga Nasud.” An usa nga kilala nga opisyal hito nga lugar, hi Prinsipe-Obispo Konde Franz von Waldeck, nagtirok hin kasundalohan basi likosan an Münster. Ito nga kasundalohan ginkompuwesto hin mga Luterano ngan mga Katoliko. Ini nga  duha nga relihiyon, nga hadto nakada ha magkakontra nga bahin han Repormasyon ngan ha diri na mag-iiha mag-aaraway ha Trenta ka Tuig nga Girra, nag-usa han ira mga puwersa kontra ha mga Anabaptist.

Kapukan han Ginhadian han mga Anabaptist

An kusog han naglilikos nga kasundalohan waray makatarhog hadton napanalipdan han mga kuta han siyudad. Han Abril 1534, an ginhuhunahuna nga panahon han ikaduha nga pag-abot ni Kristo, hi Mathys ginawas ha siyudad nga sakay ha busag nga kabayo, naglalaom han panalipod han Dios. Handurawa an kangirhat han mga nasuporta kan Mathys samtang nahiling hira ha igbaw han pader han siyudad ngan ira nakita an naglilikos nga kasundalohan nga nag-utod-utod kan Mathys ngan nag-alsa han iya ulo ha poste.

Hi John han Leiden nagin manurunod ni Mathys ngan ginngaranan nga Hadi Jan han mga Anabaptist ha Münster. Nangalimbasog hiya nga tadungon an pagkadiri-balanse butnga han mga sekso—mas damu an kababayin-an kay han kalalakin-an ha siyudad—pinaagi han pag-aghat ha kalalakin-an nga magkaada damu nga asawa tubtob han ira karuyag. Ha pag-ilustrar han sobra nga mga buhat ha sulod han Anabaptist nga ginhadian ha Münster, an adulteryo ngan pornikasyon ginsisirotan hin kamatayon, kondi igintutugot an poligamya, igindadasig pa ngani. Hi Hadi Jan mismo nagkaada 16 nga asawa. Han an usa ha ira, hi Elisabeth Wandscherer, nagsarit ha iya nga mabaya ha siyudad, ginpugotan hiya ha publiko.

An paglikos inabot hin 14 ka bulan, tubtob han Hunyo 1535 han ha kataposan nasakop an siyudad. Nag-antos an Münster hin waray kapariho nga kabungkagan tubtob han Girra ha Kalibotan II. Nakapalagiw hi Rothmann, kondi hi Hadi Jan ngan an duha nga nangunguna nga mga Anabaptist gindakop, ginpakurian, ngan ginpatay. An ira mga lawas iginbutang ha mga hawla ngan ginbitay ha kampanaryo han Singbahan ni St. Lambert. Ginbuhat ito basi “magin makangingirhat nga pahamangno ha ngatanan nga posible magin mga magburuhat hin kasamok,” nagsaysay hi Seifert. Oo, maraot an nagin mga resulta han kahidabi ha politika.

Ano an nahitabo ha iba pa nga Anabaptist nga mga komunidad? Nagpadayon an pagtimaraot ha sulod hin pipira ka tuig ha bug-os nga Europa. An kadam-an han mga Anabaptist nagpabilin ha ira mga prinsipyo nga diri makigbahin ha militar, bisan kon may-ada masamok nga gutiay nga grupo. Inabot an panahon, an padi hadto nga hi Menno Simons sinaliwan ha pagin lider han mga Anabaptist, ngan an grupo ha urhi nakilala sugad nga an mga Mennonite o gintawag hira ha iba nga mga ngaran.

An Tulo nga Hawla

Ha kabug-osan, an mga Anabaptist relihiyoso nga mga tawo nga nangalimbasog ha pagtuman han mga prinsipyo ha Biblia. Kondi an radikal nga mga tawo ha Münster nagtugway ha mga Anabaptist nga diri sundon an prinsipyo ha Biblia ngan makigbahin ha politika. Han nahitabo ito, an grupo nagin usa nga rebolusyonaryo nga puwersa. Nangahulogan ini hin kataragman para ha Anabaptist nga grupo ngan ha siyudad han Münster han Edad Medya.

An mga bisita ha sentro han siyudad napapahinumdoman pa gihapon hinin makangingirhat nga mga hitabo haros 500 ka tuig na an naglabay. Paonan-o? Pinaagi han tulo nga puthaw nga hawla nga nakabitay ha kampanaryo han singbahan.

[Footnote]