Makakabulig ba an Biblia ha Imo ha Pagbansay han Imo mga Anak?

MAOPAY gud pagkit-on nga bukad an orkid, kondi makuri an pagpatubo hito. Basi maglampos, kinahanglan kontrolon mo an temperatura, kahayag, ngan kadaku han mansitira. An orkid masayon maapektohan han diri-angayan nga tuna ngan abuno ngan masayon madaot han sakit ngan mga insekto. Salit, ordinaryo hinduro an mapakyas ha siyahan nga pagsari ha pagpatubo hin orkid.

An pagpatubo hin mga anak mas makuri gud ngan mas komplikado, ngan nagkikinahanglan liwat ito hin maopay nga atensyon. Salit ordinaryo la nga umabat an mga kag-anak hin pagin diri takos may kalabotan ha pagpatubo han mga anak. Damu an naabat han panginahanglan hin bulig, pariho han tawo nga nagpapatubo hin orkid nga nagkikinahanglan hin sagdon tikang ha usa nga eksperto. Matin-aw, an tagsa nga kag-anak naruruyag nga magkaada han gimaopayi nga giya. Diin mabibilngan ito nga giya?

Bisan kon an Biblia diri libro han mga surundon ha pagpatubo hin bata, giniyahan han Maglalarang an mga parasurat nga iupod dida hito an damu nga praktikal nga sagdon may kalabotan hito. Ginpapabug-atan han Biblia an pangalimbasog nga magpatubo hin makaruruyag nga mga kalidad, nga para ha damu, agsob nga ginbabalewaray ito. (Efeso 4:22-24) May kalabotan hini, an Kasuratanhon nga sagdon nagtatagana han usa nga importante hinduro nga bahin han timbang nga edukasyon. Ito nga sagdon napahimulosan na han damu nga mga tawo nga nag-aplikar hito, anoman nga peryodo han panahon hira nabuhi o anoman nga kultura an ira gintikangan. Kon sugad, an pagsunod ha Kasuratanhon nga sagdon makakabulig ha imo nga maglampos ha pagbansay ha imo mga anak.

Susbaranan han mga Kag-anak—An Gimaopayi nga Edukasyon

“Busa ikaw nga nagtututdo ha imo igkasitawo, diri ka magtutdo ha imo ngahaw? Ikaw nga nagwawali nga diri angay kumawat an tawo, nangawat ka ba? Ikaw nga nasiring, nga an tawo diri angay manlibog, naglilibog ka ba?”—Roma 2:21, 22.

Usa nga tsirman han Seoul Board of Education an nagsiring: “An susbaranan ha pulong ngan ha buhat amo an gimaopayi nga edukasyon ha bata.” Kon an mga kag-anak diri nagpapakita hin maopay nga susbaranan ha ira pagyakan ngan paggawi ngan kon naghahatag hira ha ira anak hin espisipiko nga instruksyon, madagmit hunahunaon han bata nga salingkapaw hira. Makakawang la an mga pulong han mga kag-anak. Pananglitan, kon karuyag han mga kag-anak nga tutdoan an ira mga anak hin pagin tangkod, hira mismo kinahanglan magin tangkod. Ordinaryo hinduro ha pipira nga mga kag-anak nga kon diri nira karuyag batunon an usa nga tawag ha telepono, ira sinusugo an ira anak nga sumiring, “Pasensya na, waray dinhi hi Tatay (o Nanay).” An bata nga ginsusugo hin sugad maabat hin pagin diri komportable ngan kawurok. Maabot an panahon, bangin magtikang hiya ha pagbuwa nga diri naabat hin kaawod kon aada hiya ha makuri nga kahimtang. Salit, kon karuyag gud han mga kag-anak nga magin tangkod nga tawo an ira anak, kinahanglan hira mismo magyakan hin tinuod ngan gumios uyon hito.

Karuyag mo ba bansayon an imo anak nga magyakan ha matinalahuron nga paagi? Kon amo, kinahanglan magpakita ka hin maopay nga susbaranan. An imo anak magigin madagmit ha pagsubad ha imo. Hi Sung-sik, nga amay han upat nga anak, nasiring: “Nagdesisyon kami nga mag-asawa nga diri gumamit hin nakakasakit nga mga pulong. Ipinapakita namon an pagtahod ha kada tagsa ngan diri kami nasinggit bisan kon naaaringit na o nasisina. An maopay nga susbaranan mas epektibo gud kay han yinakan la nga instruksyon. Nalilipay kami nga an amon mga anak matinalahuron ngan pino kon nakikiistorya hira ha iba.” An Biblia nasiring ha Galasia  6:7: “Kon ano an igpugas han tawo, amo man an iya pag-aanihon.” An mga kag-anak nga naruruyag nga an ira mga anak magkaada hitaas nga mga suruklan ha moral kinahanglan magpakita anay nga hira mismo nagkikinabuhi uyon hito nga mga suruklan.

Tipigi an Maopay nga Komunikasyon

“Igtutdo mo hira kamainuyatmon ha imo mga anak, ngan maghimangraw ka mahitungod hini kon malingkod ka ha imo balay,ngan kon maglakat ka ha dalan, ngan kon ikaw mahigda, ngan ha imo pagbuhát.”—Deuteronomio 6:7.

Nag-uuswag an tendensya ha pagtrabaho hin sobra ha ginkikinahanglan nga oras. Kon an bana ngan asawa may-ada mga trabaho, daku gud an epekto hito ha mga anak. Nagtitikaguti an panahon nga ginagamit han damu nga mga kag-anak ha ira mga anak. Samtang aada ha balay, kinahanglan trabahoon han mga kag-anak an mga buruhaton ha balay ngan an iba pa nga trabahoón, salit sigurado nga kapoy o guol na hira. Ha sugad hini nga mga kahimtang, paonan-o mo matitipigan an maopay nga komunikasyon ha imo mga anak? Makakahigayon ka ha pakiistorya kon ikaw ngan an imo mga anak magkaupod nga nagbubuhat han mga buruhaton ha balay. Iginbaligya pa ngani han usa nga ulo han pamilya an TV, siyahan basi magkaada dugang nga panahon para ha pag-uruistorya upod han iya mga anak. Iya naobserbahan: “Ha siyahan nauyam an kabataan, kondi samtang nag-uuyag ako hin mga puzzle upod ha ira ngan naghisgot mahitungod han makapainteres nga mga libro, hinay-hinay nga nahiara hira han kawaray telebisyon.”

Importante nga samtang gudtiay pa an kabataan mahiara na hira ha pakigkomunikar ha ira mga kag-anak. Kay kon diri, kon tinedyer na an kabataan ngan posible umatubang hin mga problema, diri nira huhunahunaon an ira mga kag-anak sugad nga mga sangkay nga ira makakaistorya. Paonan-o mo mabubuligan hira nga isumat an ira mga pagbati? An Proberbios 20:5 nasiring: “An sagdon ha kasingkasing han tawo pariho hin hilarom nga tubig. Kondi an tawo nga may sarabotan makakahukad hini.” Pinaagi ha paggamit hin mga pakiana nga mag-aaghat ha ira ha pagsumat han ira mga pagbati, sugad han “Ano ha imo hunahuna?” madadasig han mga kag-anak an ira mga anak nga ipahayag an ira mga ginhuhunahuna ngan mga ginbabati.

Ano an imo bubuhaton kon an imo anak seryoso nga nakasayop? Ito an panahon nga nagkikinahanglan hiya hin mapinairon nga konsiderasyon. Pugngi an imo mga emosyon samtang namamati ka ha imo anak. Ini an ginsiring han usa nga amay mahitungod han iya pag-atubang ha sugad nga kahimtang: “Kon nagsasayop an akon mga anak, nangangalimbasog ako nga diri magin sobra an akon reaksyon. Nalingkod ako ngan namamati ha ira. Nangangalimbasog ako nga sabuton an kahimtang. Kon nakukurian ako pagkontrol han akon kasina, naundang ako hin madaliay ngan nagpapakalma.” Kon ginkukontrol mo an imo mga emosyon ngan namamati, mas masayon nga kakarawaton an imo pagsaway.

Importante an Disiplina nga Iginbasar ha Gugma

“Kamo mga amay, diri niyo pag-aghaton ha kasina an iyo mga anak: kondi aghata hira ha pagturon-an [“disiplina,” NW] ngan paglaygay han Ginoo.”—Efeso 6:4.

Basi magkaada maopay nga mga resulta, importante an imo paagi han paghatag hin mahigugmaon nga disiplina. San-o an mga kag-anak ‘makakaaghat ha kasina han ira mga anak’? Kon an disiplina diri naangay ha pagkaseryoso han sayop o kon iginhahatag ito ha sobra kakritiko nga paagi, maato an kabataan. An disiplina pirme sadang ihatag nga may-ada gugma. (Proberbios 13:24) Kon imo iginsusumat ha imo mga anak an hinungdan han imo pagsaway, masasantop nira nga imo hira gindidisiplina tungod kay hinigugma mo hira.—Proberbios 22:15; 29:19.

Ha luyo nga bahin, maopay nga maeksperyensyahan han kabataan an maraot nga mga resulta han sayop nga paggawi. Pananglitan, kon nakasayop an bata ha iba nga tawo, mahimo mo hiya piriton nga  mangaro hin pasaylo. Kon nakatalapas hiya ha mga surundon han pamilya, mahimo mo hiya tagan hin mga limitasyon ha pipira nga makalilipay nga mga buruhaton basi pabug-atan an pagkaimportante han pagsunod ha mga surundon.

Maopay nga ipadapat an disiplina ha husto nga panahon. An Eklesiastes 8:11 nasiring: “Tungod kay an sirot patok ha maraot nga buhat waray igpatuman ha kadagmitan, busa an kasingkasing han mga anak han mga tawo ginpahanunong ha ira ha hingpit ha pagbuhat han maraot.” Ha pariho nga paagi, damu nga kabataan an magsasari kon malilikyan ba nira an sirot katapos makasayop. Salit kon nagpahamangno ka na nga sisirotan an pagbuhat hin espisipiko nga sayop, siguroha nga buhaton ito.

An Maopay nga Kaliawan May-ada Bili

“May panahon ha pagtawa . . . ngan may panahon ha pagsayaw.”—Eklesiastes 3:1, 4.

An panahon han pagpahayahay ngan kaliawan nga angayan an kahilawig importante basi mag-uswag an hunahuna han bata ngan magtubo an iya lawas. Kon naapi an mga kag-anak ha kaliawan han ira mga anak, napaparig-on an mga bugkos han pamilya ngan an mga anak naabat hin seguridad. Ano nga mga klase hin kaliawan an urosa nga maruruyagan han pamilya? Kon mangalimbasog ka ha paghunahuna mahitungod hito, hibabaroan mo nga damu an mahihimo. May-ada mga isport nga gin-uuyag ha gawas, sugad han pagbisikleta, ngan mga uyag nga nagamit hin bola, sugad han tenis, badminton, ngan volleyball. Ngan handurawa an makalilipay nga mga panahon kon urosa nga nagpapatokar an pamilya hin musikal nga mga instrumento. Mahimo magresulta hin makalilipay nga mga handumanan an pagbiyahe ngadto ha kahirani nga mga lugar basi magpahimulos han maopay pagkit-on nga palibot.

Ha sugad nga mga kahimtang, maipapasilsil han mga kag-anak ha ira mga anak an timbang nga panhunahuna ha kaliawan. Usa nga Kristiano nga lalaki nga may-ada tulo nga anak nga kalalakin-an an nagsiring: “Naapi ako ha kaliawan han akon mga anak kon posible. Pananglitan, kon nag-uuyag hira ha kompyuter, nagpapatutdo ako ha pag-uyag hito. Kon nalilipay hira ha pagsaysay mahitungod hito, ginagamit ko an higayon ha pag-istorya mahitungod han peligro han maraot nga kaliawan. Naobserbahan ko nga linilikyan nira an diri angayan nga kaliawan.” Oo, an kabataan nga nalilipay ha kaliawan han bug-os nga pamilya mas diri maruyagon ha mga programa ha telebisyon, mga video, mga sine, ngan mga uyag ha Internet nga nagpapakita hin kamadarahog, imoralidad, ngan pag-abuso ha droga.

Buligi an Imo mga Anak nga Magkaada Mag-opay nga Kasangkayan

“Lakat kaupod han mga tawo nga makinaadmananon, ngan ikaw makikinaadmananon; kondi an kaupod-upod han mga lurong mag-aantos tungod hini.”—Proberbios 13:20.

Usa nga Kristiano nga amay nga malampuson ha pagpadaku hin upat nga anak an nagsiring: “Importante hinduro an ira pagpili hin kasangkayan. An usa nga maraot nga sangkay makakadaot han ngatanan nga imo nahimo.” Basi buligan an iya mga anak nga magkaada mag-opay nga kasangkayan, maaramon nga nagbangon hiya hin mga pakiana sugad han: Hin-o an imo pinakaduok nga sangkay? Kay ano nga karuyag mo hiya? Ano an karuyag mo subaron ha iya? Usa pa nga kag-anak an naghihikay nga imbitaron han iya mga anak an ira duok nga kasangkayan ha ira balay. Hito nga paagi iya maoobserbahan hira ngan mahahatagan an iya mga anak hin angayan nga giya.

Importante liwat nga tutdoan an kabataan nga mahimo hira makisangkay ha edaran na nga mga tawo sugad man ha ira mga kaedad. Hi Bum-sun, nga amay han tulo nga anak nga kalalakin-an, nasiring: “Binubuligan ko an akon mga anak nga makasantop nga diri kinahanglan nga an ira la kaedad an  ira kasangkayan, sugad han ha kahimtang nira David ngan Jonathan dida ha Biblia. Ha pagkamatuod, nagdadapit ako hin mga Kristiano nga iba-iba an pangidaron basi makaupod han akon mga anak. Sugad nga resulta, an kabataan nakikig-upod ha damu nga mga tawo nga diri nira kaedad.” Mapulsanon ha kabataan an pakig-upod ha susbaranan nga mga adulto tungod kay damu an ira hinbabaroan.

Mahimo Ka Maglampos ha Pagbansay ha Bata

Sumala ha usa nga surbey nga gindumara ha Estados Unidos, limitado la an nagin kalamposan han damu nga mga kag-anak nga nangalimbasog ha pagpasilsil ha ira mga anak han mga kalidad sugad han pagpugong ha kalugaringon, disiplina ha kalugaringon, ngan pagin tangkod. Kay ano nga makuri hinduro ito? An usa nga iroy nga nagbaton han surbey nagsiring: ‘An makasurubo nga butang amo nga an uusa la nga paagi nga mapapanalipdan an aton mga anak amo an pagtrangka ha ira ha sulod han balay ngan diri gud pagpagawas ha ira.’ Iya nahunahuna nga an palibot diin nagtutubo an kabataan yana maraot gud kay han ha naglabay. Hini nga kahimtang, posible gud ba nga maglampos ha pagpatubo ha kabataan?

Kon karuyag mo magpatubo hin orkid kondi nababaraka ka nga bangin malaya ito, bangin mahulop ka. Kon may umabot nga eksperto ha pagpatubo hin orkid ngan tagan ka hin pipira nga mag-opay nga mga ideya ngan may pagsarig nga sumiring, “Maglalampos ka kon buhaton mo ito hini nga paagi,” mawawara gud an imo kabaraka! Hi Jehova, an Supremo nga Awtoridad may kalabotan ha kinaiya han tawo, nagtatagana hin sagdon mahitungod han gimaopayi nga paagi han pagpadaku ha kabataan. Hiya nasiring: “Pahiaraa an bata ha dalan nga iya paglalaktan, ngan bisan ha iya katigurang diri hiya mabaya hito.” (Proberbios 22:6) Kon bansayon mo an kabataan sumala ha sagdon han Biblia, posible nga magkaada ka han kalipay han pagkita ha imo mga anak nga magtubo ha pagin responsable nga mga adulto, mapinairon ha iba, nga may-ada maopay nga pagtagad ha moralidad. Tungod hito hihigugmaon hira han katawohan kondi labaw ha ngatanan hi Jehova, an aton langitnon nga Amay.