Istorya han Kinabuhi

Nagkinabuhi Kami nga Nadepende ha Kusog ni Jehova

IGINSUMAT NI ERZSÉBET HAFFNER

“Diri ko tutugotan hira nga pabayaon ka,” nagsiring hi Tibor Haffner han hinbaroan niya nga ginsugo na ako nga bumaya ha Czechoslovakia. Katapos, hiya nagdugang: “Kon mauyon ka, pakakasalan ko ikaw, ngan magpapabilin ka nga kaupod ko ha waray kataposan.”

HAN Enero 29, 1938, pipira la ka semana katapos hiton diri-linalaoman nga pangasawa, iginkasal ako kan Tibor, an Kristiano nga bugto nga siyahan nga nakasangyaw ha akon pamilya. Diri adto masayon nga desisyon. Pagdisiotso ko pa la hito nga panahon, ngan sugad nga bug-os-panahon nga ministro han mga Saksi ni Jehova, karuyag ko idedikar hin bug-os an akon kalugaringon ha pag-alagad ha Dios samtang batan-on pa ako. Nagtangis ako. Nag-ampo ako. Dida la han magkalma na ako nga nasantop ko nga an igintanyag ni Tibor ha akon, labaw pa kay ha buotan la nga buhat, ngan inabat ko nga karuyag ko magkinabuhi upod hini nga lalaki nga nahigugma gud ha akon.

Kondi kay ano nga nameligro ako nga paiwason ha nasud? Kon huhunahunaon, naukoy ako ha usa nga nasud nga nagpapasigarbo han demokratiko nga sistema ngan kagawasan ha relihiyon hito. Aw, ha pag-abat ko hini nga punto kinahanglan sumatan ko kamo hin dugang pa mahitungod han akon gintikangan.

Natawo ako han Disyembre 26, 1919, ha Griego-Katoliko nga mga kag-anak ha barangay han Sajószentpéter, Hungarya, mga 160 kilometros ha este han Budapest. Makasurubo nga namatay hi Tatay antes ako matawo. Waray pag-iha nag-asawa hi Nanay hin balo nga may-ada upat nga anak, ngan binalhin kami ngadto ha Lučenec, usa nga maopay nga siyudad ha tinatawag hadto nga Czechoslovakia. Hadto nga panahon, makuri an pag-ukoy upod ha pamilya ha ikaduha nga pag-asawa. Sugad nga an gimanghuri ha lima nga anak, inabat ko nga baga hin diri ako bahin han pamilya. Makuri an kahimtang ha pinansyal han pamilya, ngan diri la  materyal nga mga butang an waray maihatag ha akon kondi pati liwat an normal nga kadaku han atensyon ngan gugma han kag-anak.

May-ada ba Maaram han Baton?

Han 16 anyos ako, nagupong ako ha seryoso nga mga pakiana. Ginbasa ko nga may daku nga interes an kasaysayan han Girra ha Kalibotan I, ngan nahipausa gud ako ha ngatanan nga mga pamatay nga nahitabo butnga han sibilisado nga mga nasud nga nag-aangkon ha pagin Kristiano. Gawas pa, nakikita ko an nag-uuswag nga militarismo ha damu nga mga lugar. Waray hito an nauyon ha hinbaroan ko ha singbahan mahitungod han gugma ha igkasi-tawo.

Salit, kinadto ako ha usa nga Romano Katoliko nga padi ngan nagpakiana ha iya: “Ano nga sugo an sadang sundon naton sugad nga mga Kristiano—makiggirra ngan patayon an aton mga igkasi-tawo o higugmaon hira?” Tungod kay naaringit ha akon pakiana, hiya binaton nga iya igintutdo an ginsiring ha iya han mas hitaas nga mga awtoridad. Ito liwat an nahitabo han ginbisita ko an usa nga Calvinista nga ministro ngan katapos an usa nga Judio nga rabi. Waray ako makakuha hin bisan ano nga baton, nahipausa la lugod hira ha akon talagsahon nga pakiana. Ha kataposan, nakigkita ako ha usa nga Luterano nga ministro. Naaringit hiya, kondi antes ako bumaya, hiya nagsiring: “Kon karuyag mo gud nga may mahibaroan mahitungod hito, pakianhi an mga Saksi ni Jehova.”

Nangalimbasog ako nga makabiling hin mga Saksi kondi napakyas ako. Paglabay hin pipira ka adlaw samtang tiuli ako tikang ha trabaho, nakita ko nga abrido hin katunga an purtahan. Usa nga guwapo nga batan-on an nagbabasa han Biblia kan Nanay. Tigda nga nahunahuna ko, ‘Sigurado ako nga usa ini nga Saksi ni Jehova!’ Ginpasulod namon ini nga lalaki, hi Tibor Haffner, ngan gin-utro ko an akon mga pakiana. Imbes nga isumat an iya personal nga mga ideya, iya iginpakita ha akon an ginsisiring han Biblia mahitungod han tigaman han totoo nga mga Kristiano, sugad man an mahitungod han mga panahon diin kita nabubuhi.—Juan 13:34, 35; 2 Timoteo 3:1-5.

Ha sulod hin pipira la ka bulan, antes ako mag-17, nabawtismohan ako. Inabat ko nga kinahanglan hibatian han ngatanan inin presyoso nga mga kamatuoran nga nabilngan ko ha makuri gud nga paagi. Nagtikang ako ha bug-os-panahon nga pagsangyaw, nga makuri gud ha Czechoslovakia durante han ikatarapos han dekada 1930. Bisan kon opisyal nga nakarehistro an amon buruhaton, inatubang kami hin duro nga pagkontra nga igin-aghat han mga klero.

Siyahan nga Pakaeksperyensya hin Pagtimaraot

Usa ka adlaw ha ikatarapos han 1937, nagsasangyaw ako upod hin usa pa nga Kristiano nga bugto nga babaye ha barangay nga hirani ha Lučenec. Waray pag-iha gindakop kami ngan ginpriso. “Mamamatay kamo dinhi,” nagsiring an guwardya, ngan makusog nga iginsara an purtahan han amon selda.

Han gab-i na, upat pa nga babaye an nakaupod namon ha amon selda. Ginliaw namon hira ngan ginsangyawan. Nagkalma hira, ngan okupado gud kami ha bug-os nga gab-i ha pagsumat ha ira han kamatuoran han Biblia.

Han alas sais na han aga, ginpagawas ako han guwardya ha akon selda. Nagsiring ako ha akon kaupod: “Magkikita utro kita ha Ginhadian han Dios.” Ginhangyo ko hiya nga sumatan an akon pamilya han nahitabo kon makatalwas hiya. Hilom nga nag-ampo ako ngan inupod ha guwardya. Gindara niya ako ngadto ha iya apartment ha usa nga bahin han prisohan. “May-ada ako pipira nga igpapakiana ha imo, inday,” nagsiring hiya. “Kagab-i nagsiring ka nga Jehova an ngaran han Dios. Maipapakita mo ba ito ha akon ha Biblia?” Usa gud adto nga surprisa ngan katalwasan! Iya gindara an iya Biblia, ngan iginpakita ko ha iya ngan ha iya asawa an ngaran nga Jehova. May-ada hiya iba pa nga mga pakiana mahitungod han amon ginhisgotan upod ha upat nga kababayin-an durante han gab-i. Tungod kay natagbaw ha mga baton, ginpaandam niya an iya asawa hin pamahaw para ha akon ngan ha akon kaupod.

Paglabay hin duha ka adlaw, ginpagawas kami, kondi an huwes nagdesisyon nga tungod kay tuminungnong ako han Hungarya, kinahanglan ako bumaya ha Czechoslovakia. Katapos hini nga panhitabo  nga ginhangyo ako ni Tibor Haffner nga magin iya asawa. Ginkasal kami, ngan binalhin ako ha balay han iya mga kag-anak.

Nagtikaduro an Pagtimaraot

Nagpadayon kami ha pagsangyaw nga buruhaton sugad nga mag-asawa, bisan kon hi Tibor may-ada liwat buruhaton ha organisasyon. Mga pipira la ka adlaw antes magmartsa an mga sundalo han Hungarya ngadto ha amon siyudad han Nobyembre 1938, natawo an amon anak nga lalaki, hi Tibor, Jr. Ha Europa, magtitikang na an Girra ha Kalibotan II. An daku nga bahin han Czechoslovakia ginsakop han Hungarya, ngan tungod hito nagtikaduro an pagtimaraot ha mga Saksi ni Jehova nga naukoy ha mga lugar nga ginsakop han Hungarya.

Han Oktubre 10, 1942, nagbiyahe hi Tibor ngadto ha Debrecen basi makigkita ha pipira nga kabugtoan nga kalalakin-an. Kondi, hini nga panahon, waray hiya umuli. Ha urhi iya ako ginsumatan han nahitabo. Imbes han kabugtoan, may pipira nga mga polis nga nakasul-ot hin pantrabaho nga panapton an nakadto ha tulay diin pagdudumarahon an katirok. Naghuhulat hira kan Pál Nagypál ngan ha akon bana, nga amo an pinakaurhi nga umabot. Gindara hira han mga polis ngadto ha presinto ngan ginbinunalan an ira mga tiil tubtob nga nadismayo hira tungod han kaul-ol.

Ginsugo hira nga isul-ot an ira mga bota ngan tumindog. Bisan pa han kaul-ol, ginpuwersa hira nga kumadto ha estasyon han tren. Nagdara liwat an mga polis hin usa pa nga lalaki nga ginbendahan gud an ulo salit haros diri na hiya makakita. Hiya hi Bugto András Pilling, nga inabot liwat basi makigkita ha kabugtoan. An akon bana ginpasakay ha tren tipakadto ha prisohan ha Alag, nga hirani ha Budapest. Usa han mga guwardya nga nakakita han nadaot nga mga tiil ni Tibor an nakatamay nga nagsiring: “Mabangis gud hinduro an pipira nga mga tawo! Ayaw kabaraka, tatambalon ka namon.” Gintikangan pagbunali han duha pa nga guwardya an mga tiil ni Tibor, nga tungod hito nagtatalsik an iya dugo ha palibot. Paglabay hin pipira ka minuto, nadismayo hiya.

Han sunod nga bulan, ginbista hi Tibor ngan an sobra 60 nga iba pa nga kabugtoan. Hira Bugto András Bartha, Dénes Faluvégi, ngan János Konrád ginsentensyahan hin kamatayon pinaagi han pagbitay. Hi Bugto András Pilling ginsentensyahan hin bug-os-kinabuhi nga kaprisohan, ngan an akon bana hin 12 ka tuig. Ano nga krimen an ira nahimo? Gin-akusahan hira han nagkikiha hin pangalimbasog ha pagpukan han gobyerno, pagdumiri ha pagserbisyo ha militar, pag-espiya, ngan pagpakaraot ha pinakabaraan nga iglesia. Ha urhi, an mga sentensya nga kamatayon ginsaliwnan hin kaprisohan ha bug-os nga kinabuhi.

Sumunod Ako ha Akon Bana

Duha ka adlaw katapos kumadto hi Tibor ha katirok ha Debrecen, nagpaplantsa na ako han amon mga bado antes pa mag-alas sais ha aga. Tigda nga may-ada makusog nga pagtuktok ha purtahan. ‘Aanhi hira,’ naghunahuna ako. Unom nga polis an sinulod ngan ginsidngan ako nga may-ada hira permiso ha pag-usisa han amon balay. Gindakop an ngatanan dida ha amon balay ngan gindara ngadto ha presinto han polis, upod na an amon tres-anyos nga anak. Hito mismo nga adlaw iginbalhin kami ngadto ha prisohan ha Pétervására, Hungarya.

Han umabot kami didto, ginhirantan ako ngan iginbulag ako ha iba nga mga priso. Han nag-opáy ako, duha nga sundalo an nakadto ha akon selda, nag-aaway mahitungod ha akon. “Kinahanglan naton pusilon hiya! Pupusilon ko hiya!” nagsiring an usa. Kondi karuyag usisahon han usa an akon kahimsog antes nira ako pusilon. Nakimalooy ako ha ira nga tugotan ako nga mabuhi. Ha urhi bumaya hira ha akon selda, ngan nagpasalamat ako kan Jehova ha pagbulig ha akon.

An mga guwardya may-ada espesyal nga paagi han pag-imbistigar. Ginsugo nira ako nga kumulob ha salog, ginbutangan an akon baba hin medyas, gin-gapos an akon mga kamot ngan mga tiil, ngan ginkastigo ako tubtob nga nagdurugo an akon samad. Inundang la hira han sumiring an usa han mga sundalo nga kapoy na hiya. Ira ako ginpakianhan kon hin-o an pakikigkitaan han akon bana han  adlaw nga gindakop hiya. Waray ko hira sumati, salit padayon nga ginkastigo ako ha sulod hin tulo ka adlaw. Han ikaupat ka adlaw, gintugotan ako nga dad-on an akon anak ngadto kan Nanay. Ha mahagkot hinduro nga panahon, iginbaba ko an akon gutiay nga anak ha akon likod nga damu an samad ngan naglakat hin mga trese kilometros ngadto ha estasyon han tren. Tikang didto, nagtren ako tipauli, kondi kinahanglan ko makabalik ha kampo hito mismo nga adlaw.

Ginsentensyahan ako hin unom ka tuig nga kaprisohan ha Budapest. Ha akon pag-abot, hinbaroan ko nga nakadto liwat hi Tibor. Nalipay gud kami han gintugotan kami nga mag-istorya, bisan ha sulod hin pipira ka minuto la ha puthaw nga rehas! Inabat namon nga duha an gugma ni Jehova ngan napakusog kami hinin presyoso nga mga takna. Antes kami magkita utro, kami nga duha makakaeksperyensya hin makangingirhat nga mga pagsari, damu ka beses nga haros diri na kami makatalwas ha kamatayon.

Tikang ha Usa nga Prisohan Ngadto ha Iba

Haros 80 nga kabugtoan nga kababayin-an an nagsusuruok ha usa nga selda. Naghingyap kami hin espirituwal nga pagkaon, kondi an pagpasulod hin bisan ano ngadto ha prisohan baga hin imposible. May-ada ba kami makukuha tikang ha sulod han prisohan? Susumatan ko kamo kon ano an amon ginbuhat. Nagboluntaryo ako pag-ayad han mga medyas han mga klerk ha prisohan. Ha usa han mga medyas, iginbutang ko an usa nga papel nga akon ginsuratan han akon hangyo nga hibaroan an numero han Biblia ha librarya han prisohan. Basi malikyan an bisan ano nga pagsuspetsa, gindugangan ko hin duha pa nga titulo han iba nga mga libro.

Kinabuwasan, kinarawat ako hin iba pa nga mga medyas tikang ha mga klerk. Ha usa han mga medyas nakadto an baton. Katapos iginhatag ko ha usa nga guwardya ini nga mga numero ngan naghangyo para han mga libro. Nalipay gud kami han makuha namon an mga libro, upod na an Biblia! Kada semana, amon sinasaliwnan an iba nga mga libro, kondi gintipigan namon an Biblia. Kon napakiana an guwardya mahitungod hito, pirme kami nasiring: “Madakmol ito nga libro, ngan naruruyag an ngatanan ha pagbasa hito.” Hito nga paagi nabasa namon an Biblia.

Usa ka adlaw, gindapit ako han usa nga opisyal ngadto ha iya opisina. Baga hin talagsahon an iya pagkabuotan.

“Mrs. Haffner, may-ada ako maopay nga sumat para ha imo,” hiya nagsiring. “Makakauli ka na. Bangin buwas. Kon may-ada tren, bisan yana.”

“Maopay gud unta ito,” binaton ako.

“Syempre, maopay gud,” hiya nagsiring. “May-ada ka anak, ngan natoo ako nga karuyag mo hiya padakuon.” Katapos hiya nagdugang, “Pirmahi la ini nga surat.”

“Ano ito?” nagpakiana ako.

“Ayaw kabaraka mahitungod hito,” hiya nagpirit. “Pirmahi la, ngan makakagawas ka na.” Katapos hiya nagsiring ha akon: “Kon makauli ka na, buhata an bisan ano nga imo karuyag. Kondi yana kinahanglan mo pirmahan nga naundang ka na ha pagin usa han mga Saksi ni Jehova.”

Inatras ako ngan marig-on nga nagdumiri.

“Kon amo, mamamatay ka dinhi!” nag-iisog nga sininggit hiya ngan ginpaiwas ako.

Han Mayo 1943, iginbalhin ako ngadto ha usa pa nga prisohan ha Budapest ngan ha urhi ngadto ha barangay han Márianosztra, diin nag-ukoy kami ha usa nga monasteryo upod han mga 70 nga madre. Bisan pa han gutom ngan iba pa nga mga kakurian, naiikag gud kami nga isumat an amon paglaom ha ira. An usa han mga madre nagpakita hin totoo nga interes ha amon mensahe ngan nagsiring: “Maopay ini nga mga katutdoan. Waray pa gud ako makabati hin bisan ano nga pariho hito. Alayon, sumati pa ako.” Ginsumatan namon hiya mahitungod han bag-o nga kalibotan ngan han maopay hinduro nga kinabuhi didto. Samtang nag-iistorya kami, inabot an madre superyora. An interesado nga madre gindara dayon, ginhukasan han iya bado, ngan duro nga ginkastigo. Han nakita namon hiya utro, hiya nanginyupo: “Alayon, pag-ampo  kan Jehova basi iya ako luwason ngan kuhaon niya ako tikang dinhi. Karuyag ko magin usa ha iyo.”

An amon sunod nga destinasyon amo an usa nga daan nga prisohan ha Komárom, usa nga siyudad ha Salog Danube, mga 80 kilometros ha weste han Budapest. Makuri hinduro an kahimtang han pagkinabuhi. Pariho ha iba nga kabugtoan nga kababayin-an, nasakit ako hin grabe nga tipos, tungod hito nagsusuka ako hin dugo ngan nagluya hinduro. Waray kami medisina, ngan naghunahuna ako nga mamamatay na ako. Kondi an mga opisyal namimiling hin usa nga makakagtrabaho ha opisina. Iginrekomenda ako han kabugtoan. Salit, gintagan ako hin medisina, ngan naopáy ako.

Nakaupod Ko Utro an Akon Pamilya

Samtang an kasundalohan han Unyon Sobyet naabot tikang ha este, napiritan kami nga bumalhin ngadto ha weste. Hilaba nga istorya kon akon isusumat an ngatanan nga makangingirhat nga mga panhitabo nga amon naeksperyensyahan. Makadamu ka beses nga gutiay na gud la ako mamatay, kondi tungod han pagpanalipod ni Jehova, nakatalwas ako. Han matapos an girra, nakadto kami ha Czech nga siyudad han Tábor, mga 80 kilometros tikang ha Prague. Inabot hin tulo pa ka semana antes kami han akon hipag nga hi Magdalena makauli ha amon balay ha Lučenec, han Mayo 30, 1945.

Hirayo pa nakikita ko na an akon ugangan nga babaye ngan an akon hinigugma nga anak nga hi Tibor, ha bungsaran. Napuno hin luha an akon mga mata, ngan sininggit ako, “Tibike!” Dinalagan hiya ngan hinangkop ha akon. “Diri ka na mabaya, Nay, diri ba?” Ito an iya siyahan nga mga pulong ha akon, ngan diri ko gud hingangalimtan ito.

Maloloy-on liwat hi Jehova ha akon bana, hi Tibor. Tikang ha prisohan ha Budapest, iginbalhin hiya ngadto ha kampo han pinirit nga pagtrabaho ha Bor, upod an mga 160 nga iba pa nga kabugtoan nga kalalakin-an. Damu ka beses nga gutiay na gud hira mamatay, kondi sugad nga grupo, natipigan hira nga buhi. Inuli hi Tibor han Abril 8, 1945, nauna hiya ha akon hin mga usa ka bulan.

Katapos han girra, ginkinahanglan pa gihapon namon an kusog ni Jehova basi malamposan an ngatanan nga mga kakurian han sunod nga 40 ka tuig ilarom han pagmando han mga Komunista ha Czechoslovakia. Ginsentensyahan utro hi Tibor hin maiha nga kaprisohan, ngan kinahanglan atamanon ko an amon anak nga waray hiya. Han makagawas hi Tibor, nag-alagad hiya sugad nga nagbibiyahe nga paramangno. Durante han 40 ka tuig han Komunismo, ginamit namon an ngatanan nga higayon basi isumat an amon pagtoo. Damu an amon nabuligan nga mahibaro han kamatuoran. Sugad nga resulta, hira nagin espirituwal nga mga anak namon.

Daku gud nga kalipay han nakarawat namon an kagawasan ha relihiyon han 1989! Han sunod nga tuig, tinambong kami ha siyahan nga kombensyon ha amon nasud katapos han maiha hinduro nga panahon. Han nakita namon an yinukot han amon kabugtoan nga ha sulod hin mga dekada nagtipig han ira integridad, maaram kami nga hi Jehova daku gud nga surok han kusog para ha ira ngatanan.

An akon hinigugma nga bana, hi Tibor, namatay nga matinumanon ha Dios, han Oktubre 14, 1993, ngan nag-uukoy ako yana nga hirani ha akon anak ha Žilina, Slovakia. Maluya na ako ha pisikal, kondi makusog an akon espiritu tungod han gahum ni Jehova. Waray pagruhaduha nga natoo gud ako nga pinaagi han iya kusog maiilob ko an bisan ano nga kakurian dinhi hinin daan nga sistema. Dugang pa, naghahandom ako ha panahon nga, tungod han diri-takos nga pagkabuotan ni Jehova, mabubuhi ako ha waray kataposan.

[Retrato ha pahina 20]

An akon anak nga hi Tibor, Jr., (ha edad nga 4) nga kinahanglan ko bayaan

[Retrato ha pahina 21]

Hi Tibor, Sr., upod han iba nga kabugtoan ha Bor

[Retrato ha pahina 22]

Kaupod nira Tibor ngan Magdalena, an akon hipag, han 1947, ha Brno

[Mga Retrato ha pahina 23]

Makadamu ka beses nga gutiay na gud la ako mamatay, kondi tungod han pagpanalipod ni Jehova, nakatalwas ako