Usa nga Maisugon nga “Biyahero Para ha Pagpasarang han Ebanghelyo”

IGINREPORT nga ha edad nga 18, hi George Borrow maaram hin 12 nga yinaknan. Paglabay hin duha ka tuig “ha masayon ngan elegante nga paagi” nga nahubad niya an 20 kalain nga yinaknan.

Han 1833 inin maabilidad hinduro nga tawo gindapit basi interbyuhon han British and Foreign Bible Society ha Londres, Inglatera. Tungod kay waray ibarayad para han iya transportasyon kondi determinado nga salingabuton inin maopay nga higayon, ginbaktas han 30-anyos nga hi Borrow an 180 kilometros tikang ha iya balay ha Norwich ha sulod hin 28 ka oras la.

Iginpresenta ha iya han Bible Society an usa nga makuri nga buruhaton—adman an Manchu nga yinaknan, nga ginagamit ha mga bahin han Tsina, ha sulod hin unom ka bulan. Nangaro hiya hin usa nga libro mahitungod han gramatika, kondi an ira naihatag la amo an usa nga kopya han Ebanghelyo ni Mateo ha Manchu ngan usa nga diksyonaryo ha Manchu-Franses. Kondi, antes matapos an 19 ka semana hiya nagsurat ngadto ha Londres, “maabtik na gud ako ha Manchu” pinaagi han “bulig han Dios,” sugad han iya siring. Mas makatirigamnan pa gud ini nga iya nahimo tungod kay ha pariho nga panahon, sumala ha report iya gintatadong an mga sayop ha Ebanghelyo ni Lukas ha Nahuatl, usa han nitibo nga mga yinaknan han Mexico.

An Biblia ha Manchu

Han ika-17 ka siglo, han siyahan nga makita an Manchu ha sinurat nga porma, nga nagamit han paagi han pagkasurat nga ginhuram ha Mongolian Uighur nga alpabeto, ito an nagin yinaknan han gobyerno han Tsina. Bisan kon inabot an panahon nga nagtikaguti an nagamit hito, an mga membro han British and Foreign Bible Society naikag ha pag-imprinta ngan pagpanaltag han mga Biblia ha Manchu nga yinaknan. Pag-abot han 1822 nakagasto na hira para ha usa nga edisyon nga may 550 nga kopya han Ebanghelyo ni Mateo, nga ginhubad ni Stepan V. Lipoftsoff. Membro hiya han Russian Foreign Office nga nag-ukoy ha Tsina ha sulod hin 20 ka tuig na. Gin-imprinta ini ha St. Petersburg, kondi katapos maipanaltag an pipira la nga mga kopya, an mga nahibilin nadaot hin baha.

Waray pag-iha sumunod an usa nga hubad han bug-os nga Kristiano nga Griego nga Kasuratan. Han 1834, nag-uswag an interes ha Biblia han madiskobrehan an usa nga kadaan nga manuskrito nga bersyon han kadak-an han Hebreo nga Kasuratan. Hin-o an makakag-organisa han rebisyon han naeksister nga Manchu nga Biblia ngan makakatapos han nahibibilin pa nga mga libro nga ighuhubad? Ginsugo han British and Foreign Bible Society hi George Borrow nga buhaton ini para ha ira.

Pagkadto ha Russia

Han inabot hiya ha St. Petersburg, naggamit hi Borrow hin daku nga panahon ha mas hilarom nga pag-aram han Manchu basi mas husto nga maursa ngan mapaopay niya an Biblia. Bisan pa hito, an toka nagkinahanglan hin duro nga pangalimbasog, ngan nagtrabaho hiya hin tubtob 13 ka oras  kada adlaw ha pagbulig basi makomposo an plate para han The New Testament, nga ha urhi iginhulagway sugad nga “maopay hinduro nga edisyon han usa nga sinurat ha oriente.” Usa ka yukot nga kopya an gin-imprinta han 1835. Kondi napakyas an maiha na nga ungara ni Borrow nga dad-on ito ha Tsina ngan ipanaltag ito didto. Tungod kay nahadlok nga mahimo hunahunaon ini sugad nga usa nga pagmisyonero nga buhat nga posible nga magbutang ha peligro han pagkamagsangkay nira han ira amyaw nga nasud, an gobyerno han Russia waray tumugot kan Borrow nga magbiyahe ngadto ha giutan han Tsina kon magdadara hiya hin “usa nga Manchu nga Biblia.”

Ginpanaltag an pipira nga mga kopya paglabay hin mga napulo ka tuig, ngan han 1959 nagkaada mga hubad han mga Ebanghelyo nira Mateo ngan Markos, nga may kasapit nga mga rumbay ha Manchu ngan Tsino. Kondi, hito nga panahon, an kadam-an nga mga tawo nga nakakabasa han Manchu mas naruyag ha pagbasa han Tsino, ngan nagtikawara an mga posibilidad nga magkaada kompleto nga Biblia ha Manchu nga yinaknan. Ha pagkamatuod, hito nga panahon an Manchu usa nga nagtitikawara na nga yinaknan, nga diri na maiha liliwanan han Tsino nga yinaknan. Kompleto na an pagbag-o pag-abot han 1912 han nagin republika an Tsina.

An Peninsula han Iberia

Tungod kay naaghat han iya mga eksperyensya, binalik hi George Borrow ha Londres. Han 1835, igintoka utro hiya ha Portugal ngan Espanya, “basi siguruhon kon mationan-o kaandam an hunahuna han mga tawo ha pagkarawat han mga kamatuoran han Kristianidad,” sugad han siring niya ha urhi. Hito nga panahon an duha nga nasud ha kadak-an diri apektado han British and Foreign Bible Society tungod han kaylap nga kasamok ha politika ngan ha komunidad. Kalipay ni Borrow an pakig-istorya mahitungod han Biblia ha mga tawo han mga komunidad ha kabukiran han Portugal, kondi ha sulod hin halipot nga panahon, an kawaray-interes ngan kawaray-pagtagad ha relihiyon nga iya naeksperyensyahan didto nag-aghat ha iya nga magbiyahe ngadto ha Espanya.

Nagkaada iba nga problema ha Espanya, labi na ha Gypsy nga mga tawo nga waray pag-iha nagin duok kan Borrow, tungod kay nakakayakan hiya han ira yinaknan. Waray pag-iha tikang han iya pag-abot, nagtikang hiya paghubad han “Bag-o nga Testamento” ngadto ha yinaknan han Espanyol nga mga Gypsy, nga Gitano. Para ha bahin hini nga buruhaton, naghangyo hiya hin duha nga Gypsy nga kababayin-an ha pagbulig ha iya. Iya ginbabasa ha ira an Espanyol nga bersyon ngan katapos ginhahangyo hira nga ihubad ito para ha iya. Hini nga paagi nahibaro hiya han husto nga paggamit han mga idioma nga Gypsy. Tungod hini nga pangalimbasog, naipublikar an Ebanghelyo ni Lukas han katsaringsing han 1838, nga nakaaghat ha usa nga obispo nga sumiring: “Makukombirte niya an bug-os nga Espanya pinaagi han Gypsy nga yinaknan.”

Gintagan hin awtorisasyon hi George Borrow nga mamiling hin “usa nga tawo nga takos ha paghubad han Kasuratan ngadto ha Basque.” Ito nga buruhaton iginhatag kan Dr. Oteiza, usa nga doktor nga “maaram gud hito nga dialekto, nga ako mismo may kahibaro hito,” nagsurat hi Borrow. Han 1838, an Ebanghelyo ni Lukas nagin an siyahan nga libro han Biblia nga makita ha Espanyol nga Basque.

Tungod kay naaghat han iya hingyap ha paghatag hin kahayag ha ordinaryo nga mga tawo, hi  Borrow naghimo hin maiha ngan agsob nga peligroso nga mga pagbiyahe basi manaltag hin mga libro han Biblia ha mga kablas ha mga komunidad ha kabukiran. Hiya naghunahuna ha paghatag ha ira hin kagawasan tikang ha kawaray-kahibaro ha relihiyon ngan patootoo. Ha pagbuhayhag han kawaray pulos han mga indulohensya nga ira ginpapalit, hiya nangangatadongan hin sugad hini: “Posible ba nga an Dios, nga maopay, mauyon ha pagbaligya han sala?” Kondi an Bible Society, nga nahahadlok nga an sugad nga pag-atake ha establisado na nga mga gintotoohan mahimo magresulta ha pagpaundang han ira mga buruhaton, nagsugo ha iya nga isentro la an iya buruhaton ha pagpanaltag han Kasuratan.

Kinarawat hi Borrow hin yinakan nga pagtugot nga iimprinta an El Nuevo Testamento, usa nga Espanyol nga New Testament, nga waray mga pagsaysay mahitungod han mga doktrina han Romano Katoliko. Gintugotan hiya bisan pa han pagkontra han primero ministro ha tinikangan, nga naghulagway ha hubad sugad nga peligroso ngan “diri-angayan nga libro.” Katapos, nag-abri hi Borrow hin tindahan ha Madrid basi ibaligya ini nga Espanyol nga New Testament, usa nga pitad nga nagresulta ha pagkontraha ha iya han relihiyoso nga mga lider ngan han sekular nga mga awtoridad. Napriso hiya ha sulod hin 12 ka adlaw. Han nagprotesta hiya, ginhangyo hi Borrow nga bumaya hin hilom. Tungod kay maaram gud hiya nga ilegal an iya pagkapriso, iya gin-unabi an ehemplo ni apostol Pablo ngan pinili nga magpabilin tubtob nga pagawason hiya ha husto nga paagi, nga waray kaarawdan nga nakakaw-ing ha iya ngaran.—Buhat 16:37.

Ha panahon nga an ira madasigon nga gintokahan binaya ha Espanya han 1840, an Bible Society nakagreport: “Haros 14,000 nga kopya han Kasuratan an naipanaltag na ha Espanya ha sulod han naglabay nga lima ka tuig.” Tungod kay daku an iya bahin hini, ginsumaryo ni Borrow an iya eksperyensya ha Espanya sugad nga “an pinakamalipayon nga mga tuig han akon kinabuhi.”

An The Bible in Spain, nga siyahan nga iginpublikar han 1842—ngan gin-iimprinta pa gihapon yana—amo an kan George Borrow mismo matin-aw ngan personal nga asoy mahitungod han iya mga pagbiyahe ngan talagsahon nga mga eksperyensya. Dinhi hini nga libro, nga naglampos dayon, iya gintawag an iya kalugaringon nga “biyahero para ha pagpasarang han Ebanghelyo.” Hiya nagsurat: “Ginhingyap ko nga bisitahon an sekreto ngan nakatago nga mga lugar ha batuhon ngan makuri biyahion nga kabungtoran ngan kabukiran, ngan makiistorya ha mga tawo, ha akon paagi, mahitungod han Kristo.”

Ha pagpanaltag ngan paghubad han Kasuratan nga may-ada daku nga kadasig, gintikangan ni George Borrow an pundasyon para ha iba—usa gud nga presyoso nga pribilehiyo.

[Mapa ha pahina 29]

(Para ha aktuwal nga format, kitaa an publikasyon)

An mga pangalimbasog ni George Borrow ha paghubad ngan pagpanaltag han Biblia nagdara ha iya tikang ha (1) Inglatera ngadto ha (2) Russia, (3) Portugal, ngan (4) Espanya

[Ginkuhaan han Retrato]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Retrato ha pahina 28]

An tinikangan nga mga pulong han Ebanghelyo ni Juan ha Manchu nga yinaknan, nga inimprinta han 1835, tipaubos nga binabasa tikang ha wala tipatoo

[Ginkuhaan han Retrato]

Tikang ha libro nga The Bible of Every Land, 1860

[Ginkuhaan han Retrato ha pahina 27]

Tikang ha libro nga The Life of George Borrow ni Clement K. Shorter, 1919