Husto Ngan Sayop—Paonan-o Ka Sadang Magdesisyon?

HIN-O an may-ada awtoridad ha paghimo han mga suruklan ha husto ngan sayop? Iginbangon ito nga pakiana ha tinikangan gud han kasaysayan han tawo. Sumala ha libro han Biblia nga Genesis, ginpili han Dios an usa nga puno nga nagtutubo ha hardin han Eden sugad nga “an kahoy han kinaadman han kaopayan ngan han karaotan.” (Genesis 2:9) Ginsugo han Dios an siyahan nga tawhanon nga mag-asawa nga diri kumaon han bunga hini nga puno. Kondi, an kaaway han Dios, hi Satanas nga Yawa, nagsuhestyon nga kon kumaon hira han bunga hini nga puno, an ira mga mata “mapupukrat” ngan hira “mahinunugad ha Dios, nga mag-inaramon na han kaopayan ngan han karaotan.”—Genesis 2:16, 17; 3:1, 5; Pahayag 12:9.

Hira Adan ngan Eva kinahanglan magdesisyon—kakarawaton ba nira an mga suruklan han Dios ha maopay ngan maraot o susundon nira an ira kalugaringon nga mga suruklan? (Genesis 3:6) Ginpili nira nga talapason an Dios ngan kaunon an bunga han puno. Ano an iginpasabot  hinin simple nga buhat? Pinaagi ha pagdumiri ha pagtahod han mga limitasyon nga iginhatag ha ira han Dios, ira igindeklara nga magigin mas maopay an kahimtang nira ngan han ira mga anak kon hira an maghihimo han ira kalugaringon nga mga suruklan ha husto ngan sayop. Mationan-o na kamalampuson an katawohan ha pagsari nga gumios sugad han Dios pinaagi ha paghimo han ira kalugaringon nga mga suruklan?

Magkaiba nga mga Opinyon

Katapos repasuhon an mga katutdoan han bantogan nga maaramon nga mga tawo ha paglabay han mga siglo, an Encyclopædia Britannica nasiring nga tikang ha panahon han Griego nga pilosopo nga hi Socrates tubtob han ika-20 ka siglo, may-ada “pabalik-balik nga mga debate mahitungod ha kon ano an eksakto nga kahulogan han pagkamaopay ngan han suruklan han husto ngan sayop.”

Pananglitan, an mga Sopista usa nga prominente nga grupo han Griego nga mga magturutdo ha ikalima ka siglo A.K.P. Hira nagtutdo nga an mga suruklan ha husto ngan sayop hinbaroan pinaagi han opinyon han kadam-an nga mga tawo. Usa han sugad nga mga magturutdo an nagsiring: “Anoman nga mga butang an ginhuhunahuna nga husto ngan maopay ha tagsa nga siyudad, husto ngan maopay ito para hito nga siyudad, kon an mga tawo hito nga siyudad naghuhunahuna nga husto ngan maopay ito.” Kon igbasar hini nga suruklan, sadang kuhaon ni Jodie, nga gin-unabi ha nauna nga artikulo, an kwarta tungod kay an kadam-an ha iya komunidad, o “siyudad,” posible nga magbubuhat hito.

Hi Immanuel Kant, usa nga bantogan nga pilosopo han ika-18 ka siglo, nagpahayag hin naiiba nga ideya. An barasahon nga Issues in Ethics nasiring: “Hi Immanuel Kant ngan an iba nga pariho ha iya . . . nakasentro ha katungod han indibiduwal ha pagpili para ha iya kalugaringon.” Sumala ha pilosopiya ni Kant, basta diri la talapason ni Jodie an mga katungod han iba, hiya an magbubuot kon ano man an iya bubuhaton. Diri niya sadang tugotan an opinyon han kadam-an nga makaimpluwensya ha iya mga suruklan.

Salit paonan-o ginsulbad ni Jodie an iya problema? Iya ginpili an ikatulo nga mapipilian. Iya gin-aplikar an katutdoan ni Jesu-Kristo, nga an moral nga mga suruklan gindadayaw han mga Kristiano ngan mga diri-Kristiano. Hi Jesus nagtutdo: “An ngatanan nga mga butang, nga buot niyo ipapagbuhat han mga tawo ha iyo, buhata man niyo ha ira.” (Mateo 7:12) Nahipausa an kliyente ni Jodie han ihatag niya ha iya an $82,000. Han ginpakianhan hiya kon kay ano nga waray niya kuhaa ito, hi Jodie nagsaysay nga usa hiya han mga Saksi ni Jehova ngan nagsiring: “Diri ko ito kwarta.” Inabat ni Jodie nga importante an pagsunod ha mga pulong ni Jesus nga nakarekord ha Biblia ha Mateo 19:18: “Diri ka mangawat.”

Masasarigan ba nga Giya an Opinyon han Kadam-an nga mga Tawo?

Posible nga sumiring an pipira nga mga tawo nga lurong hi Jodie ha pagin tangkod hinduro. Kondi diri masasarigan nga giya an opinyon han kadam-an nga mga tawo. Pananglitan, kon nag-ukoy ka ha usa nga sosiedad diin an kadam-an nga mga tawo natoo nga husto an mga paghalad hin bata, sugad han ginhunahuna han pipira nga mga sosiedad ha naglabay, magigin husto na ba ito nga buhat? (2 Hadi 16:3) Kumusta man kon natawo ka ha usa nga sosiedad nga naghunahuna nga maopay nga buhat an kanibalismo? Nangangahulogan ba ito nga an pagkaon hin unod han tawo diri gud sayop? Diri nangangahulogan nga husto an usa nga binuhatan tungod la kay binubuhat ito han damu nga tawo.  Maiha na nga an Biblia nagpahamangno mahitungod hito nga bitik, nasiring: “Diri ka sumunod han kadam-an pagbuhat hin maraot.”—Eksodo 23:2.

Ginkilala ni Jesu-Kristo an usa pa nga hinungdan ha pagin mabinantayon nga diri kay basta la sundon an opinyon han kadam-an sugad nga giya ha husto ngan sayop. Iya iginbuhayhag hi Satanas sugad nga “an prinsipe han kalibotan.” (Juan 14:30; Lukas 4:6) Ginagamit ni Satanas an iya katungdanan ha paglimbong han “bug-os nga kalibotan.” (Pahayag 12:9) Salit, kon imo iginpapahiuyon an imo mga suruklan ha husto ngan sayop ha kon ano gud la an binubuhat han kadam-an, bangin ginsusubad mo an panhunahuna ni Satanas mahitungod han moralidad, ngan matin-aw nga nakakadaot ito.

Makakasarig Ka ba ha Imo Kalugaringon nga Abilidad ha Pagdesisyon?

Kon sugad, an tagsa ba nga indibiduwal an sadang magdesisyon para ha iya kalugaringon kon ano an husto ngan sayop? An Biblia nasiring: “Ayaw sandig dida ha imo kalugaringon nga pagsabot.” (Proberbios 3:5) Kay ano? Tungod kay an ngatanan nga tawo nakapanunod han usa nga daku hinduro nga depekto nga mahimo makadaot han ira abilidad ha pagdesisyon. Han nagrebelde hira Adan ngan Eva ha Dios, ira ginsunod an mga suruklan han hakugnon nga traydor nga hi Satanas ngan ginpili hiya sugad nga ira espirituwal nga amay. Katapos ira ginpasa ha ira mga anak an usa nga kinaiya han pamilya—usa nga malimbungon nga kasingkasing nga may abilidad ha pagkilala han husto kondi may-ada hilig ha pagbuhat han sayop.—Genesis 6:5; Roma 5:12; 7:21-24.

Ha paghisgot mahitungod han etika, an Encyclopædia Britannica nagkomento: “Baga hin diri urusahon kon an mga tawo maaram kon ano an ira angay buhaton nga husto ha moral kondi katapos hito ginbubuhat lugod nira an ira naruruyagan. Daku gud nga problema ha etika ha Weste kon paonan-o ihahatag ha sugad nga mga tawo an mga hinungdan ha pagbuhat han husto.” An Biblia husto nga nasiring: “An kasingkasing malimbungon labaw han ngatanan nga butang, ngan labi hin kamahugaw [“desperado,” NW]: hin-o in mahibabaro hini?” (Jeremias 17:9) Masarig ka ba ha usa nga kilala ha pagin malimbungon ngan desperado?

Oo, bisan adton diri natoo ha Dios may-ada abilidad nga gumawi ha paagi nga husto ha moral ngan maghimo hin mapulsanon ngan dungganon nga mga surundon ha etika. Kondi, agsob nga an mag-opay hinduro nga mga prinsipyo nga aada ha ira mga surundon nagsusubad la ha mga suruklan han Biblia ha moral. Bisan kon bangin ignigar han sugad nga mga indibiduwal an pag-eksister han Dios, ipinapakita han ira mga ideya nga may-ada hira natural nga potensyal ha pagpakita han personalidad han Dios. Ginpapamatud-an hini nga sugad han iginpapahayag han Biblia, ha tinikangan an katawohan ginlarang “ha ladawan han Dios.” (Genesis 1:27; Buhat 17:26-28) Hi apostol Pablo nagsiring: “Mga nagpahayag hira ha buhat han Kasugoanan nga nanhisurat ha ira mga kasingkasing.”—Roma 2:15.

Syempre, an paghibaro kon ano an husto diri nangangahulogan nga masayon an pagkaada karig-on ha moral ha pagbuhat han husto. Paonan-o mapapatubo han usa an kinahanglanon nga karig-on ha moral? Tungod kay an kasingkasing an nag-aaghat han aton mga gios, an pagkultibar hin gugma para ha Awtor han Biblia, hi Jehova nga Dios, makakabulig ha usa nga tawo nga mapatubo ito nga karig-on.—Salmo 25:4, 5.

Pakabiling han Karig-on ha Pagbuhat han Maopay

An siyahan nga pitad ha paghibaro ha paghigugma ha Dios amo an paghibaro kon mationan-o kamakatadunganon ngan praktikal an iya mga sugo. “Amo ini an gugma han Dios,” siring ni apostol Juan, “nga pagtumanon ta an iya mga sugo; ngan an iya mga sugo diri magbug-at.” (1 Juan 5:3) Pananglitan, an Biblia nagsusulod hin praktikal nga sagdon nga makakabulig ha mga batan-on ha paghibaro han husto ngan sayop kon nagdidesisyon kon mainom ba hira hin de-alkohol nga mga irinmon, magamit hin mga droga, o makighilawas antes han kasal. Makakabulig an Biblia ha mga mag-asawa nga hibaroan kon paonan-o susulbaron an mga problema, ngan makakahatag ito ha mga kag-anak hin  mga giya ha pagpatubo hin mga anak. a Kon iaplikar, an mga suruklan han Biblia ha moral mapapahimulsan han kabataan ngan mga lagas, anoman an ira kahimtang ha sosiedad, edukasyon, o kultura.

An pagkaon hin masustansya nga pagkaon naghahatag ha imo hin kusog ha pagtrabaho, sugad man an pagbasa han Pulong han Dios naghahatag ha imo hin kusog nga magkinabuhi uyon ha iya mga suruklan. Iginpariho ni Jesus an mga pulong han Dios ha tinapay nga nagsusustini han kinabuhi. (Mateo 4:4) Hiya nagsiring liwat: “An akon karan-on amo an pagbuhat han kaburut-on han nagpakanhi ha akon.” (Juan 4:34) An pagkarawat hin espirituwal nga pagkaon tikang ha pulong han Dios nakabulig ha pagsangkap kan Jesus nga makaato ha mga pagsulay ngan makadesisyon ha maaramon nga paagi.—Lukas 4:1-13.

Ha tinikangan, bangin makurian ka ha pagpakaon han imo hunahuna ha Pulong han Dios ngan ha pagtuman han iya mga suruklan. Kondi hinumdumi nga han bata ka pa, bangin nadiri ka han rasa han pagkaon nga maopay para ha imo. Basi magtubo nga makusog, kinahanglan ka mahibaro ha pagkaruyag han sugad nga mag-opay nga mga pagkaon. Ha pariho nga paagi, bangin magkinahanglan hin panahon antes ka maruyag ha mga suruklan han Dios. Kon magpadayon ka, magtutubo an imo gugma hito ngan magigin makusog ka ha espirituwal. (Salmo 34:8; 2 Timoteo 3:15-17) Mahibabaro ka ha pagsarig kan Jehova ngan mapapagios ha ‘pagbuhat hin maopay.’—Salmo 37:3.

Bangin diri ka gud umatubang hin kahimtang nga pariho han inatubang ni Jodie. Kondi, kada adlaw naghihimo ka hin gudti ngan dagku nga mga desisyon nga may kalabotan ha etika. Salit, an Biblia nagsasagda ha imo: “Sarig kan Jehova ha bug-os mo nga kasingkasing, ngan ayaw sandig dida ha imo kalugaringon nga pagsabot: ha ngatanan mo nga dalan kilalaha hiya, ngan hiya magtututdo han imo mga agianan.” (Proberbios 3:5, 6) Diri la kay magpapahimulos ka ha paghibaro ha pagsarig kan Jehova kondi mag-aabri liwat ito ha imo han higayon nga magkinabuhi ha waray kataposan, tungod kay an dalan han pagsugot kan Jehova nga Dios nagtutugway ngadto ha kinabuhi.—Mateo 7:13, 14.

[Footnote]

[Blurb ha pahina 6]

An opinyon han kadam-an nga mga tawo bangin impluwensyado han diri nakikita nga mga pwersa

[Mga Retrato ha pahina 5]

Ha bug-os nga kasaysayan, an maaramon nga mga tawo nagdidebate han isyu mahitungod han husto ngan sayop

SOCRATES

KANT

CONFUCIUS

[Ginkuhaan han mga Retrato]

Kant: Tikang ha libro nga The Historian’s History of the World; Socrates: Tikang ha libro nga A General History for Colleges and High Schools; Confucius: Sung Kyun Kwan University, Seoul, Korea

[Mga Retrato ha pahina 7]

An Biblia diri la kay nabulig ha aton nga hisabtan an husto ngan sayop kondi nagpapagios liwat ha aton nga buhaton an husto