Ano an Nagkukontrol han Imo Tidaraon?

“PARIHO ha mga hayop, an mga tawo waray abilidad nga pangunahan an ira kapalaran,” nagsurat an ebolusyonista nga hi John Gray. Kabaliktaran gud hito an iginpapahayag han awtor nga hi Shmuley Boteach ha iya libro nga An Intelligent Person’s Guide to Judaism. Hiya nasiring: “Diri hayop an tawo, ngan salit kontrolado niya pirme an iya kalugaringon nga kapalaran.”

Damu nga mga tawo an nauyon kan Gray ngan natoo nga an diri-makontrol nga mga pwersa nagkukontrol han tidaraon han katawohan. Ginhuhunahuna han iba nga an tawo usa nga linarang han Dios nga gintagan han abilidad ha pagkontrol han iya kalugaringon nga tidaraon.

Inaabat han pipira nga an ira tidaraon kontrolado han gamhanan nga mga pwersa han tawo. Sumala ha parasurat nga hi Roy Weatherford, “an kadam-an han mga tawo ha kalibotan—ngan labi na an kadam-an han kababayin-an ha kasaysayan—waray gahum o kontrol ha ira kalugaringon nga kinabuhi tungod han matin-aw nga mga hinungdan, an panalumpigos ngan pan-abuso han mga tawo.” (The Implications of Determinism) An mga hingyap han damu nga magkaada hin malipayon nga tidaraon nadaot tungod han nagkukompetensyahay nga mga awtoridad ha politika o militar.

Inabat han iba ha bug-os nga kasaysayan nga waray hira mahihimo tungod kay ha ira panhunahuna an labaw-ha-tawo nga mga pwersa nagkukontrol han ira tidaraon. “An kadaan nga mga Griego,” siring ni Boteach, “impluwensyado gud han ideya nga waray pulos an ngatanan nga mga paglaom tungod kay diri malamposan han tawo an itinanda na nga daan nga kapalaran.” Inaabat nira nga an tidaraon han tagsa nga tawo gindidesisyonan han mga diosa nga pabag-o-bag-o an panhunahuna. Natoo hira nga ini nga mga diosa nagdesisyon kon san-o  mapatay an usa ka tawo ngan kon mationan-o gud kadamu nga kagol-anan ngan kasakitan an kinahanglan niya antuson ha iya bug-os nga kinabuhi.

Kalyap yana nga panahon an tinotoohan nga an tidaraon han usa ka tawo kontrolado han labaw-ha-tawo nga gahum. Pananglitan, damu nga tawo an natoo ha Kismet, o kapalaran. Nasiring hira nga itinanda na nga daan han Dios an resulta han ngatanan nga mga buhat han tawo ngan an takna han kamatayon han usa. Aada liwat an doktrina nga predestinasyon, nga nag-aaghat han ideya nga “an ultimo nga kaluwasan o sirot han tagsa nga indibiduwal abanse nga itinanda na” han Makagarahum-ha-ngatanan nga Dios. Damu nga nag-aangkon nga mga Kristiano an natoo hini nga katutdoan.

Ano an imo panhunahuna mahitungod hini? Itinanda na ba nga daan an imo tidaraon han mga pwersa nga bug-os nga diri mo makukontrol? O may-ada ba kamatuoran ha mga pulong han Ingles nga parasurat hin drama nga hi William Shakespeare, nga nagsurat: “An katawohan ha usa ka panahon mga agaron han ira mga kapalaran”? Tagda an ginsisiring han Biblia mahitungod hini.