Kay Ano nga Waray Pagkaurosa ha Kalibotan?

“Ha siyahan nga higayon tikang han Girra ha Kalibotan II, nagkakaurosa an internasyonal nga komunidad. . . . Salit masasalingabot han kalibotan ini nga higayon ha pagtuman han maiha na nga ginhihinulat nga saad mahitungod han bag-o nga sosiedad ha kalibotan.”

ITO an siring han usa nga presidente han Estados Unidos ha ultimo nga dekada han ika-20 ka siglo. Hito nga panahon, baga hin ipinapakita han mga hitabo ha magkalainlain nga mga nasud nga hirani na magkaurosa an kalibotan. An diktadorya nga mga gobyerno usa-usa nga nabungkag. Napukan an Berlin nga Pader, nga nagtigaman han tinikangan han bag-o nga kahimtang para ha Europa. An Unyon Sobyet, nga gintagad han damu nga mga tawo ha Weste nga paraaghat hin mga araway ha kalibotan, waray na mag-eksister, nga nakapakalas han mga tawo ha kalibotan. Natapos an Hilom nga Girra, ngan nagkaada positibo nga pag-uruistorya mahitungod han pag-iban hin mga armas, pati na han mga armas nuklear. Oo, nagkaada girra ha Gulpo han Persia, kondi baga hin temporaryo la adto nga problema nga nag-aghat ha kadak-an han kalibotan nga magin mas determinado nga mangalimbasog ha pagkaada mamurayawon nga kalibotan.

An positibo nga mga tigaman nakikita diri la ha politika kondi ha iba liwat nga mga bahin han kinabuhi. Nag-uuswag an sukol han kahimyang ha kinabuhi ha damu nga mga bahin han kalibotan. Tungod han mga kauswagan ha kanataran han medisina nagin posible ha mga doktor nga buhaton an mga butang nga baga hin imposible han naglabay nga pipira la ka dekada. An kalaksi han pag-uswag han ekonomiya han damu nga mga nasud baga hin magriresulta na ha kauswagan han bug-os nga kalibotan. Baga hin an mga kahimtang tikadto ha husto nga direksyon.

Yana, paglabay hin pipira pa la ka mga tuig, diri naton malikyan an pagpakiana: ‘Ano an nahitabo? Hain na an iginsaad nga pagkaurosa ha kalibotan?’ Ha kabaliktaran, an kalibotan baga hin tikadto ha iba nga direksyon. An mga suicide bombing, pag-atake han mga terorista, an iginreport nga pagdamu han mga armas para ha pamatay hin damu hinduro nga tawo, ngan iba pa nga nakakapabaraka nga mga panhitabo nagin regular na nga sumat han mga peryodiko. An sugad nga mga panhitabo baga hin dugang nga nagduduso han kalibotan tipahirayo ha  pagkaurosa. Usa nga bantogan nga kapitalista an bag-o pa la nga nagsiring: “Nag-aantos kita tungod han mga buhat han kamadarahog nga padayon nga nagigin hinungdan han mas duro pa nga mga buhat hin kamadarahog.”

Pagkaurosa han Kalibotan o Pagkabahin-bahin Hini?

Han gin-establisar an Nagkakaurosa nga mga Nasud, usa han gindeklara nga mga katuyoan hito amo an “pagkultibar hin makisangkayon nga mga relasyon ha butnga han mga nasud nga basado ha pagtahod ha prinsipyo han parapriho nga mga katungod ngan katungod ha pagpili han kalugaringon nga gobyerno han mga katawohan.” Katapos han haros 60 ka tuig, natuman na ba iton maopay hinduro nga katuyoan? Waray gud! Imbes nga mangalimbasog ha pagkaada “makisangkayon nga mga relasyon,” an mga nasud baga hin mas interesado ha “katungod ha pagpili han kalugaringon nga gobyerno.” Mas nababahin an kalibotan tungod han mga katawohan ngan etniko nga mga grupo nga nangangalimbasog hinduro ha pag-establisar han ira kalugaringon nga pangirilal-an ngan kagawasan. Han gin-establisar an Nagkakaurosa nga mga Nasud, 51 nga nasud an membro hito. Yana, may-ada na 191.

Sugad han aton nakita, ha ikatarapos han ika-20 ka siglo, damu nga mga tawo an naglalaom para hin nagkakaurosa nga kalibotan. Tikang hito nga panahon, ito nga paglaom nasaliwnan hin kapakyasan tungod kay nakikita han mga tawo an nagtitikaduro nga pagkabahin-bahin han kalibotan. An pagkabungkag han Yugoslavia ha madarahog nga paagi, an mga araway butnga han Chechnya ngan Rusya, an girra ha Iraq, ngan an padayon nga kalyap nga pamatay hin mga tawo ha Butnga Sinirangan—ini ngatanan ebidensya han mas daku gud nga kawaray-pagkaurosa.

Waray ruhaduha nga damu han mga pangalimbasog para hin kamurayawan an sinsero ngan maopay an intensyon. Bisan pa hini, an pagkaurosa han kalibotan baga hin diri makakab-ot. Damu an naghuhunahuna: ‘Kay ano nga an pagkaurosa ha kalibotan nagpapabilin nga makuri makab-ot? Ano an tidaraon han kalibotan?’

[Ginkuhaan han mga Retrato ha pahina 3]

AP Photo/Lionel Cironneau

Arlo K. Abrahamson/AFP/Getty Images