An Nakakadaot nga Epekto han Kamatayon

“SAIS-ANYOS NGA BATA NAG-UNAY.” An gintutudlok hinin makangingirhat nga ulohan nga sumat amo an makabibido nga kamatay han babayihay nga hi Jackie. Kamamatay pa la han iya nanay tungod han makamaratay nga sakit. Antes hi Jackie magpaligis ha tren, ginsidngan niya an iya kabugtoan nga karuyag niya ‘magin anghel ngan makaupod an iya nanay.’

Disiotso anyos hi Ian han nanginyupo hiya ha padi nga isaysay kon kay ano nga namatay an iya tatay tungod han kanser. An padi nagsiring nga tungod kay maopay nga tawo an tatay ni Ian, karuyag han Dios nga mahingadto hiya ha langit. Katapos hibatian ito, nagdesisyon hi Ian nga diri niya karuyag makilala an sugad nga mapintas nga Dios. Tungod kay baga hin waray gud pulos an kinabuhi, nagdesisyon hi Ian nga magkinabuhi ha kalipayan. Tungod hito nagin parainom hiya, giyan ha droga, ngan imoral. Diri na niya makontrol an iya kinabuhi.

“An mga Buhi Maaram nga Hira Mapatay”

Inin duha nga nakakapanluya nga mga hitabo nagpapakita kon paonan-o an kamatayon nakakadaot ha kinabuhi han mga tawo, labi na kon diri linalaoman nga nahitatabo ito. Ha pagkatinuod, maaram an ngatanan hini nga kamatuoran nga ginsisiring ha Biblia: “An mga buhi maaram nga hira mapatay.” (Eklesiastes 9:5) Kondi, mas karuyag han damu nga igbalewaray iton mapait nga reyalidad. Kumusta ka man? Ha aton kinabuhi, damu hinduro an nagkukuha han aton panahon ngan atensyon salit bangin likyan naton an paghunahuna mahitungod han aton kamatayon, nga bangin sugad hin hirayo pa mahitabo.

“Kadam-an nga mga tawo an nahahadlok ha kamatayon ngan nangangalimbasog nga diri maghunahuna mahitungod hito,” siring han The World Book Encyclopedia. Kondi, bangin tigda nga mapiritan kita nga atubangon an reyalidad han kamatayon kon mahitabo an grabe nga aksidente o sakit. O bangin an lubong han usa nga sangkay o paryente mapait nga nagpapahinumdom ha aton han dadangatan han ngatanan nga katawohan.

Ha gihapon, ha mga lubong, an mga nagmiminatay agsob nga nasiring hin pariho hini, “Kinahanglan magpadayon an kinabuhi.” Ngan nagpapadayon gud ito. Ha pagkamatuod, an kinabuhi baga hin madagmit gud lumabay nga ha diri maiha naieksperyensyahan na naton an mga problema han kalagas. Hito nga panahon, hirani na an kamatayon. Damu hinduro an lubong nga tatambongan, ngan an kamatay han damu hinduro nga mag-iha na nga kasangkayan nga aantuson. Para ha damu nga mga lagas, an nakakaguol nga pakiana, “San-o ako masunod?” amo an agsob hunahunaon.

An Daku nga Misteryo

Bisan kon waray nagninigar han pagkasigurado han kamatayon, an nahitatabo katapos han kamatayon mahimo magin pariho hin usa nga misteryo. An damu nga nagkakasumpaki nga mga esplikasyon mahimo magtugway ha maruhaduhaon nga tagdon ito ngatanan sugad nga waray pulos nga debate mahitungod han diri hinbabaroan. An praktikal nga tawo mahimo maghunahuna nga tungod kay “makausa ka la mabuhi,” sadang pahimulosan mo gud an maopay nga mga butang ha kinabuhi.

Ha kabaliktaran, nadiri an iba pagtoo nga an kamatayon an kataposan han ngatanan. Kondi, waray hira matin-aw nga ideya mahitungod ha kon ano an mahitatabo katapos. An iba naghuhunahuna nga magpapadayon an kinabuhi ha usa nga lugar han  waray kataposan nga kahimayaan, samtang an iba naghuhunahuna nga mabubuhi hira utro ha usa nga tidaraon nga panahon, bangin sugad nga iba nga tawo.

An namatayan nga mga paryente pirme nagpapakiana ha ira kalugaringon, “Hain an mga patay?” Pipira ka tuig an naglabay, an mga membro han usa nga grupo han mga parag-uyag han football an tikadto ha usa nga uyag han ginbunggo hin trak an ira sinasakyan nga gutiay nga bus, ngan nabaliskad ito ha gawas han kalsada. Lima nga membro han grupo an namatay. Tikang han mamatay an iya anak nga lalaki dida hito nga aksidente, usa nga iroy an haros inundang ha pagkinabuhi ha normal nga paagi. Nangangalimbasog hiya nga mahibaro kon hain an iya anak. Regular nga binibisita niya an iya lubnganan ngan nakikiistorya ha iya ha sulod hin mga oras. “Diri gud la ako makatoo nga waray na bisan ano katapos han kamatayon,” nasusubo nga nagsiring hiya, “kondi diri ako sigurado.”

Matin-aw, an aton disposisyon mahitungod han kamatayon makakaapekto han aton kinabuhi yana. Tungod han mga reaksyon han mga tawo ha trahedya han kamatayon, nabangon an pipira nga mga pakiana. Tagda kon paonan-o mo babatunon ito. Sadang ba naton ibalewaray la an mahitungod han kamatayon ngan isentro an aton atensyon ha pagkinabuhi? Sadang ba naton tugotan an maraot nga presensya han kamatayon nga dauton an aton kinabuhi? Waray na gud ba mahihimo an nasusubo nga paryente kondi padayon na la nga maghinunahuna han hinmumutangan han usa nga patay nga hinigugma? Sadang ba an kamatayon magpabilin nga misteryo?