Istorya han Kinabuhi

An Susbaranan han Akon mga Kag-anak Nagparig-on ha Akon

IGINSUMAT NI JANEZ REKELJ

Tuig adto han 1958. Ako ngan an akon asawa, hi Stanka, nakadto ha igbaw han Karawanken Alps ha giutan han Yugoslavia ngan Austria, nangangalimbasog ha pagpalagiw ngadto ha Austria. Peligroso ini, tungod kay an armado nga taga-Yugoslavia nga mga bantay ha giutan determinado nga diri patabukon an bisan hin-o. Samtang nagpapadayon kami ha paglakat, nahingadto kami ha ligid han usa nga pangpang. Waray pa gud namon ni Stanka makita hadto an mga kabukiran ha dapit han Austria. Nagtipa-este kami tubtob nga nahingadto kami ha bakilid nga may-ada dagku ngan gudti nga mga bato. Gin-gamit namon an trapal nga amon dara ngan nagpadalusdos kami ha ligid han bukid nga diri maaram kon ano an mahitatabo ha amon.

SUSUMATAN ko kamo kon paonan-o kami nahinganhi hini nga mga kahimtang ngan kon paonan-o an matinumanon nga susbaranan han akon mga kag-anak nakaaghat ha akon nga magpabilin nga maunungon kan Jehova durante han mga panahon han kakurian.

Nagdaku ako ha Slovenia, nga yana gutiay nga nasud ha Sentro nga Europa. Nahimumutang ito ha European Alps, nga aada an Austria ha norte, Italya ha weste, Croatia ha sur, ngan Hungarya ha este. Kondi, han natawo an akon mga kag-anak, hira Franc ngan Rozalija Rekelj, an Slovenia bahin han Imperyo han Austria-Hungarya. Han natapos an Girra ha Kalibotan I, an Slovenia nagin bahin han usa nga bag-o nga estado nga tinatawag nga Ginhadian han mga Serbiano, Croat, ngan Sloveniano. Han 1929, an ngaran han nasud ginliwanan hin Yugoslavia, ha literal “Sur Slavia.” Natawo ako han Enero 9 hito mismo nga tuig, ha ligid nga mga dapit han sityo han Podhom, hirani ha maopay pagkit-on nga Lake Bled.

Nagtubo hi Nanay ha pamilya nga sarado Katoliko. Padi an usa han iya mga batâ, ngan madre an tulo han iya mga dadâ. May-ada hiya daku nga hingyap  nga magkaada hin Biblia, makabasa hito, ngan makasabot hito. Kondi, waray positibo nga opinyon hi Tatay may kalabotan ha relihiyon. Nangangalas hiya ha bahin han relihiyon ha Bantogan nga Girra han 1914-18.

Paghibaro han Kamatuoran

Mga pipira ka panahon katapos han girra, an patod han akon nanay, hi Janez Brajec, ngan an iya asawa, hi Ančka, nagin mga Estudyante ha Biblia, sugad han pagtawag hadto ha mga Saksi ni Jehova. Hito nga panahon, naukoy hira ha Austria. Tikang han mga 1936 padayon, ginbisita ni Ančka hi Nanay hin damu ka beses. Gintagan niya hi Nanay hin Biblia—nga ginbasa dayon niya—upod han mga kopya han An Barantayan ngan han iba pa nga mga publikasyon may kalabotan ha Biblia ha yinaknan han Slovenia. Ha kataposan, tungod han pagsakopa ni Hitler han Austria han 1938, binalik hira Janez ngan Ančka ha Slovenia. Nahinunumdoman ko hira sugad nga edukado ngan masinabuton nga mag-asawa nga may totoo nga gugma kan Jehova. Agsob hira makiistorya kan Nanay mahitungod han mga kamatuoran ha Biblia, nga nagpagios ha iya ha pagdedikar han iya kinabuhi kan Jehova. Nabawtismohan hiya han 1938.

Nagin hinungdan hi Nanay han mga uruistorya ha amon lugar han umundang hiya pagsaurog han diri-Kasuratanhon nga mga kustomre, sugad han pagsaurog han Pasko; han diri na hiya nakaon hin suriso nga may dugo; ngan labi na han ginkuha niya an ngatanan namon nga mga rebulto ngan ginsunog ito. Waray pag-iha nagkaada pagkontra. An madre nga mga dadâ ni Nanay nangalimbasog ha pagsurat ha iya basi kombinsihon hiya nga bumalik kan Maria ngan ha pagin Katoliko. Kondi, han bumalos hi Nanay ngan naghangyo ha ira hin mga baton ha partikular nga mga pakiana ha Biblia, waray hiya balusi. Ginkontra gud liwat hi Nanay han akon apoy nga lalaki. Diri hiya maraot nga tawo, kondi gin-iipit gud hiya han amon mga paryente ngan han komunidad. Sugad nga resulta, damu ka beses nga iya ginbungkag an kan Nanay mga literatura ha Biblia, kondi waray gud niya labti an iya Biblia. Linuhod hi Apoy kan Nanay ngan nanginyupo nga bumalik hiya ha pagin Katoliko. An pinakamaraot pa gud, iya gintarhog hi Nanay pinaagi hin kutsilyo. Kondi, marig-on nga ginsidngan ni Tatay hi Apoy nga an sugad nga panggawi diri niya babalewarayon.

Padayon nga ginsuportahan ni Tatay an katungod ni Nanay ha pagbasa han Biblia ngan ha paghimo han iya kalugaringon nga mga pagpili may kalabotan ha iya mga gintotoohan. Han 1946 nabawtismohan liwat hiya. An pagkita kon paonan-o ginparig-on ni Jehova hi Nanay nga waray-kahadlok nga dumapig ha kamatuoran bisan pa han pagkontra ngan kon paonan-o ginbalosan hiya ni Jehova tungod han iya pagtoo nagpagios ha akon nga patuboon an akon relasyon ha Dios. Nabatasan ni Nanay nga basahan ako ha daku nga tingog han Biblia  ngan han iba nga mga publikasyon nga iginbasar ha Biblia, ngan nagpahimulos gud liwat ako hito.

Nagkaada liwat hilawig nga mga pakighisgot hi Nanay ha iya manghod nga babaye, hi Marija Repe, ngan ha urhi, magkadungan nga nabawtismohan kami ni Dadâ Marija ha kabutngaan han Hulyo 1942. Usa nga bugto nga lalaki an inabot ha paghatag hin halipot nga pahayag, ngan ginbawtismohan kami ha daku nga karigoan nga hinimo ha kahoy didto ha amon balay.

Pinirit nga Pagtrabaho Durante han Girra ha Kalibotan II

Han 1942, ha kabutngaan han Girra ha Kalibotan II, ginsulong han Alemanya ngan Italya an Slovenia ngan upod han Hungarya ginbarahin ito. Nagdumiri an akon mga kag-anak ha pag-api ha Volksbund, an organisasyon han mga Nazi. Nagdumiri ako ha pagsiring hin “Heil Hitler” ha eskwelahan. Klaro nga ginsumatan han akon magturutdo an mga awtoridad mahitungod han kahimtang.

Ginpasakay kami ha tren nga tikadto ha usa nga kastilyo nga hirani ha baryo han Hüttenbach, Bavaria, nga gin-gamit sugad nga kampo para han pinirit nga pagtrabaho. Ginhikay ni Tatay nga makatrabaho ako ngan makalungon ha panadero hito nga lugar ngan ha iya pamilya. Durante hini nga panahon, nahibaro ako ha pagluto hin tinapay, nga ha urhi nakabulig gud ha akon. Inabot an panahon, an iba nga mga membro han amon pamilya (upod na hi Dadâ Marija ngan an iya pamilya), ngatanan ginbalhin ha kampo ha Gunzenhausen.

Han matapos an girra, naghunahuna ako ha pag-upod ha usa nga grupo basi magbiyahe ngadto ha lugar diin aadto an akon mga kag-anak. Han gab-i antes ako lumakat unta, inabot hi Tatay. Diri ako maaram kon ano an posible nga nahitabo ha akon kon inupod ako ha grupo, tungod kay diri hira masasarigan. Makausa pa, inabat ko an mahigugmaon nga pag-ataman ni Jehova samtang iya ginagamit an akon mga kag-anak ha pagpanalipod ngan pagbansay ha akon. Tulo ka adlaw nga nagbinaktas kami ni Tatay basi makaupod an amon pamilya. Han Hunyo 1945, nakauli kami ngatanan.

Katapos han girra, nagin gamhanan an mga Komunista ha Yugoslavia, ilarom han pagdumara ni Presidente Josip Broz Tito. Tungod hito, nagpabilin nga makuri an mga kahimtang para ha mga Saksi ni Jehova.

Han 1948 usa nga bugto nga lalaki nga tikang ha Austria an inabot ngan kinarawat han amon imbitasyon nga kumaon upod ha amon. Bisan hiya kumain, ginsusundan hiya han mga polis ngan gindadakop an kabugtoan nga iya binibisita. Gindakop liwat hi Tatay tungod ha pagin maabiabihon ha iya ngan tungod kay waray hiya ireport ha mga polis, ngan napriso hi Tatay ha sulod hin duha ka tuig tungod hito. Makuri hinduro ini nga panahon kan Nanay diri la tungod kay diri namon kaupod hi Tatay kondi tungod liwat kay maaram hiya nga ako ngan an akon manghod nga lalaki maatubang na hin pagsari may kalabotan han neutralidad.

Kaprisohan ha Masedonia

Han Nobyembre 1949, ginpareport ako para ha pagserbisyo ha militar. Kinadto ako basi magpakita ngan magsaysay han akon pagdumiri ha pagserbi uyon ha akon konsensya. Waray mamati ha akon an mga awtoridad ngan ginpasakay ako ha tren upod han mga nahilista na nga tipakadto ha Macedonia, nga aadto ha kaluyo nga bahin han Yugoslavia.

Ha sulod hin tulo ka tuig waray ako komunikasyon ha akon pamilya ngan ha kabugtoan ngan waray ako bisan ano nga literatura o bisan usa nga Biblia. Makuri hinduro ito nga kahimtang. Napakusog ako pinaagi ha pagpamalandong kan Jehova ngan han susbaranan han iya Anak, hi Jesu-Kristo. Naparig-on liwat ako han susbaranan han akon mga kag-anak. Dugang pa, an permanente nga pag-ampo para hin kusog nakabulig ha akon nga malikyan an kawad-i hin paglaom.

Inabot an panahon, iginpadara ako ha prisohan ha Idrizovo, nga hirani ha Skopje. Dinhi hini nga  prisohan, an mga priso nakatoka ha magkalain-lain nga mga trabaho ngan mga kaabtik. Ha tinikangan, nagtrabaho ako sugad nga paralimpyo ngan sugad nga mensahero ha mga opisina. Bisan kon agsob ako daog-daugon han usa nga priso nga membro hadto han mga sekreta, maopay an akon relasyon ha ngatanan—mga gwardya, mga priso, bisan ha nagdudumara han pabrika han prisohan.

Ha urhi, hinbaroan ko nga nagkikinahanglan hin panadero ha panaderya han prisohan. Mga pipira ka adlaw katapos hito, inabot an nagdudumara han pabrika han nakalinya kami ngan ginpapanawag an amon mga ngaran. Kinadto hiya ha amon linya, inundang ha akon atubangan, ngan nagpakiana, “Panadero ka ba?” “Oo, sir,” siniring ako. “Report buwas nga aga ha panaderya,” binaton hiya. An priso nga nagmaltrato ha akon agsob lumabay ha panaderya kondi waray nahimo mahitungod hito. Nagtrabaho ako didto tikang han Pebrero tubtob han Hulyo han 1950.

Katapos hito, iginbalhin ako ha baraks nga gintawag nga Volkoderi, ha sur han Masedonia, nga hirani ha Lake Prespa. Tikang ha kahirani nga Otešovo nakahimo ako pagsurat ngadto ha balay. Kaapi ako han grupo han mga priso nga nagtatrabaho ha konstruksyon han kalsada, kondi agsob nga nagtatrabaho ako ha panaderya, nga nakahimo nga magin masayon para ha akon an mga butang. Ginpagowa ako han Nobyembre han 1952.

Durante han panahon nga waray ako ha Podhom, naorganisa an usa nga kongregasyon didto. Ha tinikangan, nagkakatirok an kongregasyon ha usa nga gutiay nga hotel ha Spodnje Gorje. Ha urhi, iginpagamit ni Tatay an usa nga kwarto ha amon balay basi pagkatirokan han kongregasyon. Nalipay ako ha pag-api ha ira han binalik ako tikang ha Masedonia. Iginpadayon ko liwat an akon pakigkomunikar kan Stanka, nga akon nakilala antes ako mapriso. Han Abril 24, 1954, ginkasal kami. Kondi, tikatarapos na an akon temporaryo nga maopay nga kahimtang.

Kaprisohan ha Maribor

Han Septyembre 1954, iginpatawag na liwat ako. Hito nga panahon, ginsentensyahan ako hin sobra tulo ka tuig ngan tunga nga kaprisohan ha Maribor, nga nahimumutang ha este nga durho han Slovenia. Han nagin posible na para ha akon, pumalit ako hin mga papel ngan mga lapis. Nagtikang ako pagsurat han ngatanan nga akon nahinunumdoman—mga teksto, mga kotasyon tikang ha An Barantayan, ngan mga punto tikang ha iba nga Kristiano nga mga publikasyon. Ginbasa ko an akon mga nota ngan nagsurat hin dugang pa ha libro nga akon ginhimo pinaagi hito nga mga papel samtang may nahinunumdoman pa ako. Napuno ko an bug-os nga libro han matapos an akon kaprisohan, ngan nakabulig ini ha akon nga magpabilin nga nakasentro ha kamatuoran ngan marig-on ha espirituwal. Birilhon liwat hinduro nga mga bulig ha akon espirituwal nga kusog an pag-ampo ngan pagpamalandong, nga tungod hito nabuligan ako nga magin mas maisugon ha pagsumat han kamatuoran ha iba.

Hito nga panahon, ha usa ka bulan gintutugotan ako nga kumarawat hin usa nga surat ngan bisitahon ha sulod hin 15 minutos. Bug-os nga gab-i nga nagtitren hi Stanka basi makaabot ha prisohan temprano ha aga ha pagbisita ha akon, ngan katapos nauli hiya hito mismo nga adlaw. Nadasig gud ako hini nga mga pagbisita. Katapos, nagplano ako basi magkaada ako Biblia. Magkaatbang nga nalingkod kami ni Stanka ha usa nga lamesa, diin may-ada gwardya nga nakatoka ha pagbantay ha amon. Han diri nagkikita an gwardya, nagbutang ako hin surat ha iya bag, nga naghahangyo ha iya nga magdara hin Biblia ha iya bag ha sunod nga iya pagbisita.

Ginhunahuna ni Stanka ngan han akon mga kag-anak nga peligroso ini hinduro, salit ginburublag nira an usa nga kopya han Kristiano Griego nga Kasuratan ngan iginbutang ito ha mga tinapay. Hini nga paagi, kinarawat ako han Biblia nga akon ginkikinahanglan. Ha pariho nga paagi, kinarawat liwat ako hin mga kopya han An Barantayan, nga ginsurat ni Stanka. Akon dayon kinukopya ito ngan  gin-gigisi-gisi an orihinal nga kopya basi waray usa nga nakakakita hito an mahibabaro kon diin ko ito kuhaa.

Tungod han akon padayon nga pagsinangyaw, an akon mga igkasi-priso nasiring nga sigurado nga magkakaproblema ako. Ha usa nga okasyon, nagkaada ako madasigon hinduro nga pakighisgot ha Biblia ha usa nga igkasi-priso. Hinbatian namon nga ginyayawihan an kandado, ngan sinulod an usa nga gwardya. Nahunahuna ko dayon nga babartolinahon ako. Kondi diri ito an motibo han gwardya. Hinbatian niya an amon paghisgot ngan naruyag hiya ha pag-api. Han natagbaw hiya ha mga baton ha iya mga pakiana, binaya hiya ngan iya iginbalik pagkandado an purtahan han selda.

Durante han kataposan nga bulan han akon sentensya, ginkumendasyonan ako han komisyoner nga nagdudumara han pagreporma han mga priso tungod han akon determinasyon ha pagin marig-on ha kamatuoran. Inabat ko nga maopay ini nga balos ha akon mga pangalimbasog nga ipasamwak an ngaran ni Jehova. Han Mayo 1958, ginpagowa na liwat ako ha prisohan.

Pagpalagiw Ngadto ha Austria, Katapos Ngadto ha Australia

Han Agosto 1958 namatay hi Nanay. May sakit hiya ha sulod hin maiha-iha na nga panahon. Katapos, han Septyembre han 1958, iginpatawag na liwat ako ha ikatulo nga higayon. Hito nga gab-i, ginhimo namon ni Stanka an makuri hinduro nga desisyon nga nagtugway ha amon ha makakurulba nga pagtabok nga gin-unabi ha tinikangan. Waray kami ginsumatan nga bisan hin-o, kondi nag-impaki kami han amon mga gamit ngan iginbutang ito ha duha nga bakpak ngan nagdara hin usa nga trapal ngan binaya pinaagi ha bintana, tikadto ha giutan han Austria ha weste han Bukid Stol. Baga hin ginhimo ni Jehova an paagi basi kami makagawas, han hibaroan niya nga nagkikinahanglan kami hin bulig.

Ginpakadto kami han mga awtoridad han Austria ha usa nga kampo han mga pinalagiw nga hirani ha Salzburg. Durante han unom ka bulan nga pag-ukoy namon didto, pirme namon kaupod an mga Saksi hito nga lugar, salit gutiay la hinduro an amon panahon ha kampo. An iba didto ha kampo nahipausa ha kadagmit han amon pagkaada hin kasangkayan. Durante hini nga panahon nakatambong kami hin asembleya ha siyahan nga higayon. Siyahan nga higayon liwat namon nga makasangyaw nga may kagawasan ha mga kabalayan. Nagin makuri hinduro para ha amon nga bayaan inin hinigugma nga kasangkayan han kinahanglan na namon bumaya.

An mga awtoridad ha Austria nagtanyag ha amon han higayon ha pagbalhin ngadto ha Australia. Waray gud ngani namon handurawa nga sugad kahirayo an amon mahingangadtoan. Nagtren kami pakadto ha Genoa, Italya, ngan katapos nagbarko pakadto ha Australia. Ha kataposan, inukoy kami ha syudad han Wollongong, New South Wales. Dinhi natawo an amon anak, hi Philip, han Marso 30, 1965.

An pag-ukoy ha Australia nag-abri ha amon hin damu nga mga pribilehiyo han pag-alagad, upod na an higayon ha pagsangyaw ha iba nga binalhin tikang ha mga lugar nga tinatawag hadto nga Yugoslavia. Mapasalamaton kami han mga bendisyon ni Jehova, upod na han amon pakag-alagad ha iya sugad nga nagkakaurosa nga pamilya. Pribilehiyo ni Philip ngan han iya asawa, hi Susie, an pag-alagad ha sanga nga opisina han mga Saksi ni Jehova ha Australia, ngan nakahigayon pa ngani hiya ha paggasto hin duha ka tuig ha sanga nga opisina ha Slovenia.

Bisan pa han mga kakurian tungod han pagtikalagas ngan mga problema ha kahimsog, kami nga mag-asawa padayon nga nalilipay ha amon pag-alagad kan Jehova. Mapasalamaton hinduro ako ha maopay nga susbaranan han akon mga kag-anak! Padayon ito nga nagpaparig-on ha akon, binubuligan ako nga buhaton an ginsiring ni apostol Pablo: “Magmalipayon kamo ha paglaom; magmainantuson kamo ha kagol-anan; magpadayon gud kamo ha pag-ampo.”—Roma 12:12.

[Retrato ha pahina 16, 17]

An akon mga kag-anak han ikatarapos han dekada han 1920

[Retrato ha pahina 17]

Hi Nanay, ha too, upod hi Ančka, an nagtutdo ha iya han kamatuoran

[Retrato ha pahina 18]

Upod an akon asawa, hi Stanka, waray pag-iha katapos han amon kasal

[Retrato ha pahina 19]

An kongregasyon nga nagkatirok ha amon balay han 1955

[Retrato ha pahina 20]

Upod an akon asawa, an amon anak nga hi Philip, ngan an iya asawa, hi Susie