Christophe Plantin—Usa han Nagpatikang han Pag-Imprinta han Biblia

HI Johannes Gutenberg (1397-1468) kilala ha paghimo han siyahan nga Biblia nga inimprinta nga gamit an movable type. Kondi diri damu an nakilala kan Christophe Plantin. Usa hiya han nagpatikang ha pag-imprinta nga may importante nga naibulig ha paghimo hin mga libro ngan mga Biblia nga nagamit han mga tawo ha bug-os nga kalibotan durante han mga katuigan han 1500.

Hi Christophe Plantin natawo han mga 1520 ha Saint-Avertin, Fransia. Tungod kay hingyap niya an usa nga lugar diin mas makinarawaton an mga tawo ha magkalain-lain nga relihiyon ngan mas daku an posibilidad nga maglampos ha ekonomiya kay ha Fransia. Han hirani na hiya mag-trenta anyos nag-ukoy hiya ha Antwerp ha Low Countries. a

Nagtikang hi Plantin han iya trabaho sugad nga paratahi hin libro ngan disenyador hin mga produkto nga hinimo ha anit. An iya magarbo nga mga dinisenyo nga hinimo ha anit naruyagan gud han mga riko. Kondi tungod han usa nga hitabo han 1555, nagbag-o hin trabaho hi Plantin. Han nagbibiyahe hiya ha pagdul-ong hin gutiay nga kahon nga himo ha anit ngadto ha magmarando han Low Countries, hi Hadi Philip ll han Espanya, gin-atake hi Plantin hin mga hubog ha kalsada ha Antwerp. Gintigbas hiya nira ha sugbong. Bisan kon naopay na an samad ni Plantin, waray na hiya pakahimo hin mano-mano nga trabaho salit napiritan hiya pagbaya ha iya negosyo. Pinaagi han pinansyal nga bulig ni Hendrik Niclaes, an lider han usa nga grupo han Anabaptist, gintikangan ni Plantin an pag-imprinta.

“Pagtrabaho Ngan Pagkamapinadayunon”

Gintawag ni Plantin an iya imprintahan nga De Gulden Passer (An Bulawan nga Kompas). An simbolo han iya imprintahan duha nga bulawan nga kompas ha drafting nga may nakasurat nga “Labore et Constantia,” nga nangangahulogan, “Pagtrabaho ngan Pagkamapinadayunon.” Ini nga simbolo baga hin naangay hinin maduruto nga tawo.

Tungod kay nabubuhi hiya ha panahon han duro nga kasamok ha relihiyon ngan politika ha Europa, nangalimbasog hi Plantin ha paglikay han samok. An pag-imprinta amo an mas importante ha iya. Bisan kon may simpatiya hiya ha Protestant Reformation, “nagpakita hiya hin diri marig-on nga disposisyon ha isyu han relihiyon,” siring han awtor nga hi Maurits Sabbe. Tungod hini, naglarab an akusasyon ha iya nga nag-imprinta hiya hin irehes nga mga libro. Pananglitan, han 1562 ginpwersa hiya ha pagpalagiw ngadto ha Paris hin sobra usa ka tuig.

Han inuli hi Plantin ha Antwerp han 1563, nakigsosyo hiya ha riko nga mga negosyante, nga damu ha ira an kilala nga natoo ha mga katutdoan ni Calvin. Durante han lima ka tuig nga pagsosyo, 260 nga magkalain-lain nga publikasyon an gin-imprinta ha imprintahan ni Plantin. Upod na hini an Hebreo, Griego, ngan Latin nga edisyon han Biblia sugad man an magarbo nga mga edisyon han Dutch Catholic Louvain Bible.

“An Pinakaimportante nga Pag-imprinta nga Nahimo”

Han 1567, durante han panahon nga nag-uuswag an pagkontra ha pagmando han Espanya ha Low Countries, ginpakadto ni Hadi Philip ll han Espanya an Duke han Alba basi magin gobernador  didto. Pinaagi han bug-os nga pagtugot han hadi, nangalimbasog an duke ha pagpaundang han nag-uuswag nga pagkontra han Protestante. Salit gintikangan ni Plantin an daku hinduro nga proyekto nga ginlalaoman niya nga magpapara han ngatanan nga suspetsa nga irehes kuno hiya. Hingyap gud niya nga makaimprinta hin impormatibo nga edisyon han Biblia ha orihinal nga mga pinulongan hito. Para hinin bag-o nga edisyon, nakuha ni Plantin an suporta ni Philip ll. Nagsaad an hadi hin pinansyal nga bulig ngan ginsugo an bantogan nga humanist nga hi Arias Montano nga magin superbisor han proyekto.

Hi Montano may-ada mga kaabtik ha yinaknan, ngan nagtatrabaho hiya hin 11 ka oras kada adlaw. Ginbuligan hiya hin Espanyol, Belgian, ngan Franses nga may mga kaabtik ha yinaknan. An ira tumong amo an paghimo hin bag-o nga bersyon han kilala nga Complutensian Polyglot. b Dugang pa ha Latin nga Vulgate, ha Griego nga Septuagint, ngan orihinal nga Hebreo nga kasuratan, iginlakip ni Plantin ha iya bag-o nga Polyglot Bible an Aramaiko nga Targum ngan an Syriac nga Peshitta, upod han tagsa nga literal nga mga hubad hito ha Latin.

An pag-imprinta nagtikang han 1568. Natapos inin daku hinduro nga proyekto han 1573. Kon huhunahunaon an panahon nga ginkikinahanglan ha sugad nga proyekto hadto nga panahon, ini nga trabaho natapos hin madagmit gud. Ha surat ni Montano kan Hadi Philip ll, hiya nagsiring: “Mas damu an nahihimo dinhi ha usa ka bulan kay ha usa ka tuig ha Roma.” Nakaimprinta hi Plantin hin 1,213 nga kopya han bag-o nga Polyglot Bible, nga an tagsa may-ada usa ka grupo han walo nga dagku nga tomo. An pahina han ulohan may-ada dibuho nga leon, lobo, ngan nati nga karnero nga mamurayawon nga nangangaon ha usa nga tubungan, nga naghuhulagway han Isaias 65:25. An presyo han usa ka grupo han tomo nga waray pa tahia  70 ka guilder—daku nga kantidad ito tungod kay an aberids nga pamilya hito nga panahon nakita hin mga 50 ka guilder la ha usa ka tuig. Ha urhi an kompleto nga grupo nakilala sugad nga Antwerp Polyglot. Gintawag liwat ito nga Biblia Regia (Hadianon nga Biblia) tungod kay hi Hadi Philip ll an naggasto para hito.

Bisan kon gin-aprobahan ni Papa Gregorio Xlll ito nga Biblia, ginpakaraot hinduro hi Arias Montano ha iya ginhimo. An usa nga rason kay gintatagad ni Montano an orihinal nga Hebreo nga kasuratan sugad nga mas labaw kay ha Latin nga Vulgate. An iya nangunguna nga parakontra amo hi León de Castro, usa nga Espanyol nga teologo nga naghunahuna han Latin nga Vulgate nga amo la an may awtoridad. Gin-akusahan ni de Castro hi Montano hin pagdaot han kasuratan pinaagi han pilosopiya nga nakontra ha Trinidad. Pananglitan, partikular nga natigamnan ni de Castro nga waray ig-api han Syriac nga Peshitta ha 1 Juan 5:7 an sayop nga igindugang nga, “ha langit, an Amay, an Pulong, ngan an Espiritu Santo: ngan ini nga tulo uusa.” (King James Version) Kondi, an Inkisisyon han Espanya nagpara han ngatanan nga suspetsa kan Montano may kalabotan ha erehiya. An Antwerp Polyglot gintatagad han iba nga “an pinakaimportante nga pag-imprinta nga nahimo han usa la nga paraimprinta durante han ika-16 nga siglo.”

Nagpapadayon nga Kapulsanan

Kadam-an han mga paraimprinta hito nga panahon may-ada duha o tulo la nga makina ha pag-imprinta. Kondi ha pungkay han produksyon ni Plantin, ha pinakaminos may-ada hiya 22 nga makina ngan 160 nga trabahador. Ha ngatanan nga lugar nga Kinatsila an pinulongan, nakilala hiya ha pagin nangunguna nga paraimprinta.

Samtang hito nga panahon, an pagkontra ha pagmando han Espanyol nag-uuswag ha Low Countries. Nahidabi an Antwerp ha samok. Han 1576, nagrebelde ngan nangawat ha syudad an Espanyol nga mga mersenaryo nga waray na suholi. Sobra 600 nga balay an ginsunog, ngan yinukot han umurukoy han Antwerp an ginpamatay. An mga negosyante binaya ha syudad. Tungod hini, nalugi gud ha pinansyal hi Plantin. Dugang pa, ginpwersa hiya ha pagbayad ha mga mersenaryo hin daku hinduro nga suhol.

Han 1583, binalhin hi Plantin ha syudad han Leiden nga mga 100 kilometro ha norte han Antwerp. Didto nag-establisar hiya hin imprintahan ngan ginpili nga paraimprinta han Leiden University, usa nga institusyon nga gin-organisa han Calvinista nga mga Protestante. Binangon utro an mga akusasyon hadto nga diri hiya maunungon ha Katoliko nga Relihiyon. Salit binalik hi Plantin ha Antwerp ha kataposan han 1585, waray pag-iha katapos nga mahibalik ito ha pagmando han mga Espanyol. Hito nga panahon sobra na hiya 60, ngan an iya imprintahan nga An Bulawan nga Kompas upat na la an trabahador ha usa nga makina. Nangalimbasog utro hi Plantin nga pakusgon an imprintahan. Kondi waray na gud ito mahibalik ha kahimtang hito hadto, ngan namatay hiya han Hulyo 1, 1589.

Durante han 34 ka tuig, hi Christophe Plantin nakaimprinta hin 1,863 nga magkalain-lain nga edisyon han libro, ha aberids nga haros 55 kada tuig. Bisan yana, ini nga nahimo makatirigamnan gud para ha nagsusolo nga paraimprinta! Bisan kon hi Plantin mismo naglikay ha pagin marig-on ha relihiyon, an iya proyekto nag-aghat diri la ha pag-imprinta ngan typography kondi ha pag-aram liwat han giniyahan nga Kasuratan. (2 Timoteo 3:16) Oo, hi Plantin ngan an iya kadurungan nga mga paraimprinta daku gud an naibulig nga nagin masayon makakuha hin mga Biblia an bisan hin-o.

[Mga footnote]

[Kahon/Retrato ha pahina 15]

AN PLANTIN-MORETUS NGA MUSEO

An balay ha syudad han Antwerp diin nag-ukoy ngan nagtrabaho hi Plantin ngan an iya mga tulin gin-abrihan han 1877 para ha publiko sugad nga museo. Waray iba nga imprintahan hito nga peryodo an nagpapabilin pa. Lima nga makina ha pag-imprinta tikang pa han ika-17 ngan ika-18 nga siglo an makikita didto. May-ada duha pa—an pinakadaan ha kalibotan— nga haros nagtikang pa ha panahon ni Plantin. An museo may-ada mga 15,000 nga hurmaan han mga letra, 15,000 ka bloke nga tabla, ngan 3,000 nga may ukit nga tumbaga nga plate. An librarya han museo may-ada 638 nga manuskrito nga tikang pa han ika-9 tubtob ika-16 nga siglo ngan hin 154 nga libro nga gin-imprinta antes han tuig 1501. Upod hini an usa nga orihinal nga Gutenberg Bible nga an petsa antes pa han 1461 sugad man an usa han bantogan nga Antwerp Polyglot Bibles ni Plantin.

[Retrato ha pahina 15]

Arias Montano

[Retrato ha pahina 16]

An Antwerp Polyglot may-ada Hebreo nga kasuratan, Latin nga “Vulgate,” Griego nga “Septuagint,” Syriac nga “Peshitta” ngan Aramaiko nga Targum upod na an Latin nga mga hubad hito

[Ginkuhaan han Retrato]

Ha pagtugot han Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen

[Ginkuhaan han Retrato ha pahina 15]

An duha nga retrato: Ha pagtugot han Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen