An Aton Waray-Kapariho nga Sistema Solar—Kon Paonan-o Ito Iniksister

AN LOKASYON han aton sistema solar ha uniberso waray-kapariho. Nahimumutang ito ha butnga han duha nga sanga han Milky Way ha haluag nga lugar nga diri damu an bitoon. Haros ngatanan nga bitoon nga makikita naton ha gab-i hirayo hinduro ha aton salit pariho la ito hin mga tuldok nga malamrag kon kikitaon ha pinakadaku nga teleskopyo. Ito gud ba an angayan nga lokasyon han aton sistema solar?

Kon an aton sistema solar hirani ha butnga han Milky Way, mag-aantos kita han nakakadaot nga mga epekto han pagin kaupod han nagsusuruok nga mga bitoon. Pananglitan, posible gud nga maulang an paglibot han Tuna ha orbit hito, ngan makakaapekto gud ito ha kinabuhi han tawo. Kondi, an sistema solar aada ha husto gud nga lokasyon ha galaksi basi malikyan ini ngan an iba nga peligro, sugad han sobra nga kapaso kon naagi ito ha butnga han magdakmol nga dampog nga gas ngan ha nagbuburubto nga mga bitoon ngan iba nga gintitikangan han makamaratay nga radyasyon.

An adlaw usa nga pinakamaopay nga klase han bitoon para ha aton panginahanglan. Permanente an paglinaga hito, nagpapadayon, ngan diri ura-ura kadaku o kapaso. An kadam-an han damu hinduro nga bitoon ha aton galaksi mas gudtiay gud kay ha aton adlaw ngan diri naghahatag han husto nga klase han lamrag ngan kapaso ha pagsustinir han kinabuhi ha planeta nga sugad han tuna. Dugang pa, kadam-an han mga bitoon nagkakasaragpit ha usa o iba pa nga bitoon tungod han grabidad ngan natuyok ha usa kag usa. Ha kabaliktaran, an aton adlaw independente. Imposible gud nga an aton sistema solar magpabilin ha hinmumutangan hito kon apektado ito han pwersa han grabidad han duha o sobra pa nga adlaw.

An usa pa nga hinungdan nga nakakahimo han aton sistema solar nga waray kapariho amo an lokasyon han dagku hinduro nga planeta nga higrayo ha adlaw nga haros sirkular an mga orbit ngan an grabidad hito diri peligroso ha mga planeta nga pariho han tuna. * Lugod, an mga planeta nga hirayo ha adlaw nagpapanalipod pinaagi ha paghigop ngan pagtabog han peligroso nga mga butang. “Tungod han dagku hinduro nga planeta nga ginkukompwesto hin gas sugad han Jupiter nga hirayo ha aton, diri gud damu nga asteriod ngan kometa an nakakaigo ha aton,” nagsaysay an mga syentista nga hira Peter D. Ward ngan Donald Brownlee ha ira libro nga Rare Earth—Why Complex Life Is Uncommon in the Universe. May nadiskobrehan nga iba pa nga sistema solar nga may-ada dagku hinduro nga planeta, kondi kadam-an hito an may-ada mga orbit nga peligroso ha gudtiay nga planeta nga pariho han tuna.

An Nahihimo han Bulan

Tikang pa ha kadaan nga panahon, an aton bulan urusahon gud ha katawohan. Nagin inspirasyon ito han mga parasiday ngan musikero. Pananglitan, usa nga Hebreohanon nga parasiday ha kadaan nga panahon an naghulagway han bulan nga ‘magpapadayon ha waray kataposan, ngan sugad nga matinumanon nga saksi ha langit.’—Salmo 89:37.

An usa nga importante nga paagi nga an bulan nakakaapekto ha kinabuhi ha tuna amo an pwersa han grabidad hito nga nagpapahinabo han mga pagtaob ngan paghubas. An direksyon han mga balud ginhuhunahuna nga importante gud ha mga agos han kadagatan—nga importante ha pagbarobag-o han aton klima.

 An usa pa nga importante nga nahihimo han aton bulan amo nga an pwersa han grabidad hito nakakahimo nga magpabilin nga nakiling an tuna dida ha gintutuyokan hito samtang nalibot ha adlaw. Sumala ha barasahon mahitungod ha syensya nga Nature, kon waray bulan, an pagkiling han tuna magbabag-o durante han maiha nga peryodo han panahon tikang ha “haros 0 [digri] tubtob ha 85 [digri].” Handurawa la kon an tuna diri nakiling! Diri naton maieksperyensyahan an makaruruyag nga pagbarobag-o han klima ngan mag-aantos kita han kakulang hin uran. An pagkiling han tuna nagpupugong liwat han temperatura nga diri magin sobra kapaso o katugnaw basi kita mabuhi. “An pagkapermanente han pagbarobag-o han aton klima nadepende ha makatirigamnan nga kahimtang: an pag-eksister han Bulan,” siring han astronomo nga hi Jacques Laskar. Basi makahatag hin pagparig-on an bulan, mas daku gud ito kay ha mga bulan han dagku nga planeta.

An usa pa nga nahihimo han bulan, sumala ha parasurat han Genesis ha Biblia, nakakahatag ito hin lamrag ha gab-i.—Genesis 1:16.

Basta na La ba nga Iniksister o Tinuyo?

Paonan-o isasaysay han usa an durungan nga pag-eksister han damu hinduro nga elemento nga pinaagi hito diri la nagigin posible kondi makalilipay liwat an kinabuhi ha tuna? Baga hin may-ada duha la nga esplikasyon. An siyahan, ini ngatanan nga aktuwal nga kahimtang basta la nga iniksister. An ikaduha, may-ada usa nga intelihente nga nagpahinabo hito.

Yinukot ka tuig na an naglabay, an Baraan nga Kasuratan nagsiring nga an aton uniberso ginhunahuna ngan ginhimo han Maglalarang—an Dios nga Makagarahum-ha-ngatanan. Kon totoo ito, nangangahulogan ito nga an mga kahimtang nga naeksister ha aton sistema solar resulta han tinuyo nga paghimo, diri kay basta la nga iniksister. An Maglalarang naghatag ha aton hin report mahitungod han iya mga ginbuhat ha paghimo nga posible an kinabuhi ha tuna. Bangin mahipausa ka nga bisan kon mga 3,500 ka tuig na an kaihaon hini nga report, an mga hitabo ha kasaysayan han uniberso nga iginhulagway hito nauyon gud ha gintotoohan han mga syentista nga posible nga amo an nahitabo. Ini nga report aada ha Genesis han Biblia. Tagda an ginsisiring hito.

An Asoy han Genesis Mahitungod ha Paglarang

“Ha tinikangan an Dios naghimo han mga langit ngan han tuna.” (Genesis 1:1) An mga pulong ha tinikangan han Biblia naghihisgot han paghimoa han aton sistema solar, upod na an aton planeta, ngan an mga bitoon ha binilyon nga galaksi ha aton uniberso. Sumala ha Biblia, an tuna hadto “waray pamayhon ngan waray sulod.” Waray hagluag nga kontinente ngan produktibo nga katunaan. Kondi pinabubug-atan han sunod nga mga pulong an ginsiring han mga syentista nga amo an pinakaimportante ha planeta nga may-ada kinabuhi—an abunda nga tubig.  An espiritu han Dios nagbinalik-balik ha ‘bawbaw han mga katubigan.’—Genesis 1:2.

Basi magpabilin nga likido an tubig han usa nga planeta, kinahanglan nga husto an distansya hito ha adlaw. “An Mars sobra katugnaw, an Venus ura-ura kapaso, an Tuna igo la,” siring han usa nga syentista han mga planeta nga hi Andrew Ingersoll. Sugad man, basi magtubo an mga tanom, kinahanglan an igo nga kalamrag. Ngan makatirigamnan nga an Biblia nag-aasoy nga durante han nagtitikang pa la an peryodo han paglarang, ginpahinabo han Dios nga an lamrag han adlaw makasulhog ha magdakmol nga dampog nga alisngaw nga nagtatabon han kadagatan pariho hin lampin nga nakakaputos hin minasus-an.—Job 38:4, 9; Genesis 1:3-5.

Ha sunod nga mga bersikulo han Genesis, aton mababasa nga an Maglalarang naghimo han tinatawag ha Biblia nga “panganuron.” (Genesis 1:6-8) Puno ini hin mga gas nga nagsasangkap ha atmospera han tuna.

Katapos an Biblia nagsasaysay nga ginbag-o han Dios an waray porma nga tuna basi magkaada mamara nga katunaan. (Genesis 1:9, 10) Posible gud nga iya ginpahinabo nga gumutak an tuna ngan kumiwa. Sugad nga resulta, posible nga naporma an higlarom nga kanal ngan nagkaada hagluag nga katunaan tikang ha kadagatan.—Salmo 104:6-8.

Ha diri hinbabaroan nga panahon ha naglabay, an Dios naghimo hin mga lumot ha kadagatan nga makikita la pinaagi hin mikroskopyo. Pinaagi han enerhiya tikang ha adlaw, nahihimo hinin usa la an selyula nga mga organismo nga nakakapadamu ha kalugaringon, nga an carbon dioxide himoon nga pagkaon samtang nagbubuga hin oksihina ha atmospera. Inin urusahon nga proseso mas nagin madagmit durante han ikatulo nga peryodo han paglarang han mga tanom nga ha kamaihaan naglukop han tuna. Hito nga paagi nagdadamu an oksihina ha atmospera, salit nagin posible nga mabuhi an tawo ngan mga hayop pinaagi han pagginhawa.—Genesis 1:11, 12.

Basi magmabungahon an tuna, ginpahinabo han Maglalarang nga mabuhi ha tuna an magkalain-lain nga gudtiay hinduro nga organismo. (Jeremias 51:15) Ito an nagdudunot han patay nga mga hayop ngan mga tanom, ngan ginpapahimulosan hito utro an mga elemento nga ginagamit han mga tanom ha pagtubo. May espesyal nga klase hin mga bakterya ha tuna nga nakuha hin nitrohina tikang ha hangin ngan nagpuproseso hinin importante nga elemento basi tumubo an mga tanom. Urusahon gud nga an aberids nga usa ka kumkom han matambok nga tuna mahimo magkaada unom ka bilyon nga gudtiay hinduro nga organismo!

An Genesis 1:14-19 naghuhulagway han kaporma han adlaw, bulan, ngan mga bitoon ha ikaupat nga peryodo han paglarang. Ha siyahan, baga hin nakontra ini ha gin-unabi pa la nga pagsaysay han Kasuratan. Kondi, hinumdumi nga hi Moises, an parasurat han Genesis, nagsurat han asoy han paglarang sumala ha panhunahuna han usa nga baga hin presente dinhi ha tuna. Posible gud nga an adlaw, bulan, ngan mga bitoon nakita ha atmospera han tuna hito nga panahon.

Igin-aasoy han Genesis nga iniksister an mga linarang ha dagat ha ikalima nga peryodo han paglarang ngan an mga hayop ha tuna ngan an tawo ha ikaunom nga peryodo.—Genesis 1:20-31.

 Ginhimo an Tuna Basi Magkaada Kalipay an Tawo

Diri mo ba nahuhunahuna nga an kinabuhi ha tuna, nga iniksister sumala ha igin-asoy ha Genesis, ginpahinabo basi magkaada kalipay? Nakamata ka na ba nga maopay an panahon, presko an hangin, ngan nalilipay nga buhi ka? Bangin naglakat-lakat ka ha hardin ngan nalipay ha magpakaruruyag ngan mahamot nga mga bukad. O bangin naglakat-lakat ka ha taranman han namumunga nga puno ngan namuro ka hin magrasa nga prutas. An sugad nga kalipay imposible kon diri tungod han masunod: (1) abunda nga tubig ha tuna, (2) igo nga kapaso ngan kalamrag tikang ha adlaw, (3) an aton atmospera nga may-ada husto nga sukol han ginsaralakot nga gas, ngan (4) matambok nga tuna.

Ini ngatanan—waray ha Mars, Venus, ngan ha iba nga planeta ha aton sistema solar—diri kay basta na la nga iniksister. Iginpahiuyon ito hin maopay basi magin makalilipay an kinabuhi ha tuna. Sugad han isasaysay ha sunod nga artikulo, an Biblia nasiring liwat nga gindisenyo han Maglalarang an aton maopay hinduro nga planeta basi magpabilin ha waray kataposan.

[Footnote]

[Kahon ha pahina 6]

“Sugad nga heologo, kon hangyoon ako nga isaysay hin halipot an aton moderno nga mga ideya mahitungod han tinikangan han tuna ngan han pagkaada hin kinabuhi dida hito ha mga tawo nga ubos ngan parauma, sugad han mga tribo nga ginpapahinunguran han Libro han Genesis, an gimaopayi nga akon mahihimo amo an pagsunod ha kadak-an han ginsisiring ha siyahan nga kapitulo han Genesis.”—Wallace Pratt, heologo.

[Kahon/Retrato ha pahina 7]

PINAKAMAOPAY NGA LOKASYON HA PAG-ARAM HAN UNIBERSO

Kon an adlaw nahimumutang ha iba nga dapit ha aton galaksi, diri naton makikita hin klaro an mga bitoon. “An aton Sistema Solar,” siring han libro nga The Privileged Planet, “nahimumutang . . . hirayo ha mga lugar nga matapotapo ngan sobra an kapawa, salit nakikita naton hin maopay an hirani nga mga bitoon ngan an higrayo nga bahin han uniberso.”

Dugang pa, igo gud an kadaku han bulan ngan an distansya hito ha tuna nga makatabon ha adlaw durante han eklipse. Tungod hinin talagsahon, makatarag-ob nga mga kahimtang nagin posible para ha mga astronomo nga pag-adman an adlaw. An sugad nga mga pag-aram nakabulig ha ira nga mahibaro hin damu pa kon paonan-o nagraranggat an mga bitoon.

[Retrato ha pahina 5]

An bulan igo gud an kadaku basi magmarig-on an pagkiling han tuna ha gintutuyokan hito

[Retrato ha pahina 7]

Nagin posible an kinabuhi ha tuna tungod han ano? An abunda nga tubig hito, igo nga kalamrag ngan kapaso, atmospera, ngan matambok nga tuna

[Ginkuhaan han mga Retrato]

Globo: Basado ha NASA Photo; trigo: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.