Sunda an Gin-agian ni Pablo Tipakadto ha Berea

Han mga 50 K.P., an buruhaton nira Pablo ngan Silas malampuson hinduro, ngan damu gud an nagin tumuroo. Katapos nagkaada nasisina nga grupo nga kinontra ha ira. Salit nagdesisyon dayon hira. Para ha kaopayan han bag-o nga kongregasyon ngan ha ira katalwasan, kinahanglan lumakat dayon hira ha katutnga han gab-i. Tungod hito, pinalagiw hira tikang ha pantalan ha syudad han Tesalonika ha Masedonia. Nagbiyahe hira ngadto ha ira sunod nga teritoryo—ha Berea.

KON kikitaon ha hirayo han mga nabisita ha Berea (Véroia), hadto man o yana, makikita nira nga nahimumutang ito ha ubos han este nga bahin han maberde nga Bukid Bermeo. Mga 65 kilometro an kahirayo hito ha sur-weste han Tesalonika ngan mga 40 kilometro pairaya tikang ha baybayon han Dagat Aegean. An Bukid Olimpus, nga gin-uukyan kuno han nangunguna nga mga dios han kadaan nga Gresya, nahimumutang ha sur nga bahin.

Interesado an mga estudyante han Biblia ha Berea tungod kay usa ini han ginsangyawan ni Pablo ngan damu an nakombirte nga magin Kristiano. (Buhat 17:10-15) Aton subayon an gin-agian ni Pablo ngan usisahon an kasaysayan han syudad.

An Kasaysayan

Waray maaram kon kakan-o nadiskobrehan an Berea. An siyahan nga mga umurukoy hito, bangin an mga tribo han Prigia, ginpaiwas han mga taga-Masedonia han mga ikapito ka siglo A.K.P. Paglabay hin tulo ka siglo nag-uswag an Masedonia katapos han mga pagdaog ni Alejandro nga Bantogan. Dagku nga istraktura ngan mga pader an ginpantukod pati mga santuaryo nira Zeus, Artemis, Apolo, Atena, ngan iba pa nga Griego nga dios.

Usa nga libro han kasaysayan an nasiring nga ha paglabay han mga siglo, an Berea “nagin importante ha mga kahirani hito sugad man ha iba nga bahin han norte nga Gresya.” An syudad nagin mas prominente durante han pagmando han kataposan nga dinastiya ha Masedonia, an mga Αntigonids (306-168 A.K.P.), nga ha urhi ginpukan han Roma.

Han napirde han mga Romano hi Hadi Philip V han 197 A.K.P., “nadaot an kadaan nga pagkaorganisa han pagmando, ngan an Roma nagin gamhanan ha este nga bahin han Mediteranyo,” siring han Encyclopædia Britannica. Han 168 A.K.P., ha Pydna, pipira ka kilometro ha sur han Berea, may Romano nga heneral nga nakadaog han kataposan nga kadaan nga magmarando han Masedonia nga hi Persues. Sugad han igintagna ha Biblia, an Gresya nga gahum ha kalibotan  ginsaliwnan han Roma. (Daniel 7:6, 7, 23) Katapos hito nga girra, an Berea usa han siyahan nga syudad han Masedonia nga nagsurender ha Roma.

Ha siyahan nga siglo A.K.P., an Masedonia nagin patag-awayan han nag-away hira Pompey ngan Julius Cesar. Ha pagkamatuod, ginbutang ni Pompey an iya sentro nga opisina ngan kasundalohan ha hirani ha Berea.

Nag-uswag Ilarom ha Pagdumara han mga Romano

Durante han Pax Romana, o Kamurayawan han Roma, kinita an mga bisita ha Berea hin mga kalsada nga bato, ngan may-ada ito nagrurumbay nga harigi ha ligid. An syudad may-ada mga panpubliko nga karigoan, sinehan, librarya ngan pasilidad para ha paglupigay han mga gladyador. An irinmon nga tubig naagos ha mga tubo, ngan may-ada mga imburnal an bug-os nga syudad. Nagin bantogan an Berea sugad nga sentro han komersyo nga gindadayo han mga negosyante, artista, ngan atleta, samtang an magkirita nagkakaabot basi tumambong han mga mulay ngan iba pa nga kiritaon. An mga langyawanon nakakita dinhi hin mga lugar han pagsingba diin mahimo nira buhaton an mga rituwal han ira mga relihiyon. Oo, nakada hito nga syudad an ngatanan nga relihiyon han bug-os nga Roma.

An Romano nga mga emperador nga ginhimo nga mga dios han namatay hira kaupod han ginsisingba nga mga dios ha Berea. Diri ito urusahon para ha mga taga-Berea tungod kay an usa nga hinungdan han pagsingba han emperador, amo an pagsingba kan Alejandro nga Bantogan, nga ginsingba sugad nga dios. Usa nga Griego nga  reperensya an nasiring: “Tungod kay kustomre na nira an pagpasidungog ha hadi sugad nga dios durante han iya kinabuhi, an mga Griego ha este nga Imperyo nalipay liwat ha pagpasidungog ha Romano nga mga emperador . . . Ha ira sinselyo an emperador nakikita sugad nga dios, nga nakasul-ot hin nagraranggat nga korona. Ira gindadayaw hiya pinaagi hin mga pag-ampo nga pariho han ira igin-aampo ha usa nga dios ngan ira ginduduyugan ito hin mga himno ngan kanta.” Nagtukod liwat hira hin mga altar ngan mga templo, ngan naghalad para ha iya. Bisan an mga emperador nagkakaabot basi tumambong ha relihiyoso nga kapyestahan dida ha imperyo, nga nag-uupod han mga paglupigay han mga atleta, artistiko nga mga tawo, ngan ha literatura.

Kay ano nga nagin sentro han pagano nga pagsingba an Berea? Tungod kay ito an lokasyon han Koinon han Masedonia. Usa ini nga pagkatirok han mga delegado tikang ha mga syudad han Masedonia. Ini nga mga delegado regular nga nagkakatirok ha Berea basi hisgotan an may kalabotan han syudad ngan han probinsya ngan asikasuhon ini ilarom han pagdumara han Roma. Usa han importante nga katuyoan han Koinon an panginano han relihiyoso nga mga seremonya ha imperyo.

Salit sugad hito an kahimtang han syudad nga ginkadtoan nira Pablo ngan Silas katapos nira pumalagiw ha Tesalonika. Hito nga panahon, an Berea ilarom han pagmando han mga Romano ha sulod na hin duha ka siglo.

An Maopay nga Sumat Nakaabot ha Berea

Gintikangan ni Pablo an pagsangyaw ha Berea ha sinagoga han syudad. May-ada ba namati ha iya? An giniyahan nga asoy nagsaysay nga an mga Judio didto mas maopay an panhunahuna kay “ha mga taga-Tesalonika, kay hira nagkarawat han pulong hin bug-os nga kaabtik, ngan ha adlaw-adlaw ira gin-usisa an Santos nga Surat, kon ini nga mga bagay amo an kamatuoran.” (Buhat 17:10, 11) Tungod kay maopay an ira panhunahuna waray hira magpabilin ha ira tradisyon. Bisan pa kon bag-o an ira hinbabatian, waray hira magtahap o masina. Imbes nga igsalikway an mensahe ni Pablo, nagin atentibo hira, ngan namati nga abrido an panhunahuna.

Paonan-o nasantop han mga Judio nga an gintutdo ni Pablo amo an kamatuoran? Ira gin-usisa an ira hinbatian pinaagi han pinakamasasarigan nga suruklan. Gin-adman nira hin maopay an Kasuratan ngan mauyatom nga gin-usisa ito. An eskolar han Biblia nga hi Matthew Henry nagsiring: “Tungod kay nangatadongan hi Pablo pinaagi han Kasuratan, ngan nagkotar han Daan nga Testamento sugad nga pamatuod han iya ginsiring, ira ginkita an ira Biblia, ginpakli ito ha mga teksto nga iya gin-unabi, ginbasa an konteksto, ginsabot an punto, gintanding ito ha iba nga bersikulo,  gin-usisa kon an kan Pablo ginkotar makatadunganon ngan tinuod, ngan kon husto ba an iya argumento, ngan naghimo hira hin konklusyon uyon hito.”

Diri ito pahapyaw la nga pag-aram. An mga taga-Berea padayon nga maduruto nga nag-aram, diri la ha adlaw han Sabbath, kondi ha kada adlaw.

Hunahunaa an resulta. Damu nga Judio ha Berea an nagkarawat han mensahe ngan nagin tumuroo. May mga Griego, bangin upod an iba nga Judio nga proselita, an nagin tumuroo liwat. Kondi waray ini maitago. Han an mga Judio ha Tesalonika nakabati mahitungod hini, nagdagmit hira pagkadto ha Berea basi aghaton ngan samukon an mga tawo.—Buhat 17:4, 12, 13.

Napiritan pagbaya hi Pablo ha Berea, kondi nagpadayon hiya ha pagsangyaw ha iba nga lugar. Hito nga higayon sinakay hiya hin barko nga tipakadto ha Atenas. (Buhat 17:14, 15) Bisan pa hito, nalipay hiya nga tungod han iya pagsangyaw didto naestablisar an Kristianidad didto. Ngan namumunga ito yana.

Oo, may-ada pa gihapon mga tawo ha Berea nga nag-uusisa hin maopay han Kasuratan basi ‘proybahan an ngatanan nga mga butang’ ngan ‘tipigan’ kon ano an husto ngan tinuod. (1 Tesalonika 5:21) Duha nga nag-uuswag nga kongregasyon han mga Saksi ni Jehova an nakikigbahin ha pagsangyaw, sugad han ginbuhat ni Pablo, ngan nagsusumat han mensahe han Biblia ngadto ha iba. Ira ginbibiling an mga tangkod an kasingkasing ngan nangangatadongan ha ira tikang ha Kasuratan, ngan ira gintutugotan an nagpapagios nga pwersa han Biblia nga buligan an ngatanan nga naruruyag mahibaro mahitungod kan Jehova, an matuod nga Dios.—Hebreo 4:12.

[Mapa ha pahina 13]

(Para ha aktuwal nga pormat, kitaa an publikasyon)

Bahin han ikaduha nga biyahe ni Pablo sugad nga misyonero

MISIA

Troas

Neapolis

Filipos

MASEDONIA

Ampipolis

Tesalonika

Berea

GRESYA

Atenas

Korinto

AKAYA

ASIA

Efeso

RODAS

[Retrato ha pahina 13]

Plata nga sinselyo nga nagpapakita kan Alejandro nga Bantogan sugad nga dios han mga Griego

[Ginkuhaan han Retrato]

Sinselyo: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Retrato ha pahina 14]

Usa nga ganghaan ngadto ha distrito han mga Judio ha Berea

[Retrato ha pahina 15]

Kadaan nga sinagoga ha moderno nga Berea