Tikang ha Linukot nga Basahon Ngadto ha “Codex”—Kon Paonan-o Nagin Libro an Biblia

HA BUG-OS nga kasaysayan, an mga tawo nagtitipig hin impormasyon ha damu nga paagi. Ha naglabay nga mga panahon, iginrekord han mga parasurat an ira mga pulong ha mga monumento, papan nga bato o kahoy, anit hin hayop, ngan iba pa nga materyales. Han siyahan nga siglo, ha Butnga Sinirangan, an komon ngan naestablisar na nga pormat para han sinurat nga mga pulong amo an linukot nga basahon. Inabot an panahon, nagkamay-ada codex, nga ha kaurhian sinaliwan ha linukot nga basahon ngan nagin komon nga paagi han pagtipig han mga sinurat. Daku liwat an naibulig hito ha pagsarang han Biblia. Ano an codex, ngan paonan-o nagkaada hito?

An codex amo an siyahan nga klase han libro yana. Ginkukompwesto ito hin mga pahina nga ginpilo, gintarampo, ngan gintahi ha may piniloan hito. An mga pahina may surat ha magkaluyo nga bahin ngan ginparig-on hin kobre. An siyahan nga codex diri pariho pagkit-on ha mga libro yana, kondi sugad han kadam-an nga naimbento, ginbag-o ngan ginpaopay ito sumala ha panginahanglan ngan karuyag han mga nagamit.

Kahoy, Taro, Ngan Anit hin Hayop

Ha tinikangan, an mga codex agsob nga hinimo tikang ha tabla nga pinutos hin taro han buyog. An papan nga nakaputos hin taro nga polyptychs, o mga tabla nga ginbisagrahan ha kahilab-an nga bahin, an hin-agian ha Herculaneum, usa nga bungto nga nabungkag upod han Pompeii han bumuto an Bukid Vesuvius han 79 K.P. Inabot an panahon, an matig-a nga mga tabla ginsaliwnan hin mahumok nga mga pahina. Ha Latin, ini nga mga codex, o mga libro, gintawag nga membranae, o anit hin hayop, tungod kay anit an kasagaran nga gin-gamit ha mga pahina hito.

An pipira nga codex nga naeksister pa yana hinimo tikang ha papiro. Mga papiro an pinakadaan nga mga codex han mga Kristiano nga natipigan ha mapaso nga klima han pipira nga lugar ha Ehipto. a

Linukot nga Basahon o “Codex”?

An mga Kristiano baga hin ha kadak-an nga bahin naggamit han renulyo, o linukot nga basahon,  tubtob ha mga kataposan han siyahan nga siglo K.P. Tikang ha kataposan han siyahan nga siglo tubtob ha ikatulo ka siglo K.P., nagkaada diri pagkasinabot han mga nasuporta han codex ngan han nasuporta han linukot nga basahon. An mga konserbatibo, nga nahiara na ha paggamit han linukot nga basahon, diri naruruyag pagbaya han naestablisar na nga pamaagi ngan kustomre. Kondi, tagda kon ano an nahiuupod ha pagbasa han linukot nga basahon. An linukot nga basahon kasagaran nga ginkukompwesto hin pipira ka pahina han papiro o anit hin hayop nga gindurugtong basi humalaba, katapos ginlulukot. An mga pulong hito iginsurat ha mga rumbay, ha atubangan la nga bahin han linukot. Basi mabasa ito, bubuklaron ito han magbarasa basi mabilngan an iya karuyag basahon. Kahuman hito, iya lulukuton utro. (Lukas 4:16-20) Sobra usa nga linukot an agsob pagkinahanglanon para ha usa nga sinurat, salit mas makuri ito gamiton. Bisan kon an mga Kristiano han ikaduha nga siglo matin-aw nga mas naruruyag pagkopya han Kasuratan ha codex, an paggamit han linukot nga basahon nagpadayon hin mga siglo pa. Ha gihapon, natoo an mga eksperto nga an paggamit han mga Kristiano han codex daku an nahimo basi karawaton ito han damu nga tawo.

Matin-aw an mga bentaha han codex—an kapasidad hito, an pagin kombinyente hito, ngan an pagin masayon dad-on hito. Bisan kon nakita han iba hito nga panahon ini nga mga bentaha, an kadam-an nag-aalang ha pag-undang ha paggamit han linukot nga basahon. Kondi, ha paglabay hin pipira ka siglo, an magkalain-lain nga hinungdan nagresulta nga masantop han mga tawo an pagin mas maopay han codex.

Kon itatanding ha linukot nga basahon, mas gutiay an gasto ha paghimo hin codex. An mga pahina hito magkaluyo nga masusuratan, ngan puydi magkaada pipira nga libro ha uusa ka tomo. Sumala ha pipira, an pagin masayon mabilngan han espisipiko nga mga kotasyon ha codex an nangunguna nga rason nga naruyagan ito han mga Kristiano ngan mga propesyonal sugad han mga abogado. Para ha mga Kristiano, an gudti nga mga codex—o masayon dad-on nga lista han mga kotasyon han Biblia—mapulsanon gud ha pag-ebanghelyo. Dugang pa, an codex may-ada kobre, nga kasagaran hinimo tikang ha kahoy, salit mas marig-on ito kay han linukot nga basahon.

Praktikal liwat an codex para ha personal nga pagbasa. Ha kataposan han ikatulo ka siglo, kalyap ha nag-aangkon nga Kristiano an gudti nga mga Ebanghelyo nga hinimo tikang ha anit. Tikang hito nga panahon, binilyon nga kopya han bug-os o mga bahin han Biblia an ginhimo ha porma nga codex.

Yana, damu nga garamiton an nakabulig basi magin madali ngan masayon mabasa an kinaadman han Dios nga aada ha Biblia. Mabibilngan ito ha mga kompyuter, mga recording, ngan mga barasahon. Anoman nga pormat han Biblia an imo karuyag, kultibara an gugma ha Pulong han Dios, ngan buhata ito kada adlaw.—Salmo 119:97, 167.

[Footnote]

[Retrato ha pahina 15]

Daku gud an naibulig han “codex” ha pagsarang han Biblia