Igin-aanod ha Kadagatan han Nagbuburubag-o nga mga Prinsipyo

SUMALA ha usa nga popular nga susmatanon, hi Diogenes naglakat-lakat ha mahayag nga adlaw nga may lampara, ha iya pursigido kondi pakyas nga pagpamiling hin matadong nga tawo. Usa hiya nga pilosopo nga nag-ukoy ha Atenas han ikaupat ka siglo A.K.P.

Kon tinuod man ito nga susmatanon o diri, diri ito mapapamatud-an. Kondi, kon buhi pa yana hi Diogenes, diri urusahon kon mas makurian hiya pagpamiling hin mga tawo nga may prinsipyo. Damu an baga hin diri natoo nga sadang karawaton han mga tawo an diri nagbabag-o nga mag-opay nga prinsipyo. Agsob ipahibaro ha aton han media an mga eskandalo—ha pribado nga kinabuhi, gobyerno, mga propesyon, isport, negosyo, ngan ha iba nga bahin. Damu han ginpapabilhan nga prinsipyo han naglabay nga mga henerasyon an diri na gintatagad yana. An naestablisar na nga mga suruklan gintuturutimbang utro ngan agsob nga diri na kinakarawat. An iba nga mga prinsipyo naruruyagan kondi diri ginbubuhat.

“Naglabay na an panahon han kinakarawat han kadam-an nga mga suruklan ha moral,” siring han sikologo ha relihiyon nga hi Alan Wolfe. Nagsiring liwat hiya: “Waray pa gud mahinabo ha kasaysayan nga an mga tawo diri nakakasarig ha mga tradisyon ngan institusyon nga naggigiya ha ira ha moral.” May kalabotan han naglabay nga 100 ka tuig, an Los Angeles Times nagkomento mahitungod han obserbasyon han pilosopo nga hi Jonathan Glover nga an pagtikaluya han relihiyon ngan han mga balaud ha moral ha kabug-osan daku an bahin ha pagkapukan han kalibotan ngadto ha kamadarahog.

Kondi an sugad nga diri pagsinabtanay ha mga prinsipyo nga kinakarawat han kadam-an, waray makapugong ha pipira nga mamiling hin suruklan ha moral. Pipira ka tuig na an naglabay, hi Federico Mayor, nga direktor heneral hadto han UNESCO, nagsiring nga “labaw kay ha kakan-o pa man, moralidad an nangunguna nga gintatagad han bug-os nga kalibotan.” Kondi an diri pagsunod han mga tawo ha mag-opay nga prinsipyo diri nagpapasabot nga waray mag-opay nga prinsipyo nga mahimo ngan sadang sundon.

Pero mahimo ba magkauruyon an mga tawo ha  kon ano nga suruklan an angay sundon? Matin-aw nga diri. Ngan kon waray ginkakauruyonan nga mga suruklan han husto ngan sayop, paonan-o matuturutimbang han usa an mga prinsipyo? Kalyap yana an ideya nga nadepende ha kada tagsa kon ano an iya gintatagad nga husto ha moral. Kondi, makikita mo nga waray gud ini makapauswag han moralidad ha kabug-osan.

An historyador ha Britanya nga hi Paul Johnson natoo gud nga ini nga ideya usa nga hinungdan ha “pagpaluya . . . han nakultibar na nga pag-abat hin pagin responsable, ngan pagkaada obligasyon ha marig-on ngan makatadunganon nga husto nga surundon ha moral” nga baga hin naeksister na antes pa magtikang an ika-20 ka siglo.

Posible ba, kon sugad, nga makabiling hin “makatadunganon ngan husto nga surundon ha moral” o magkinabuhi uyon ha “mga balaud ha moral ha kabug-osan”? May-ada ba awtoridad nga makakagtagana hin diri nadadaan, diri nagbabag-o nga prinsipyo nga makakadugang hin karig-on ha aton kinabuhi ngan makakahatag ha aton hin paglaom ha tidaraon? Ini nga mga pakiana babatunon ha sunod nga artikulo.