Usa ka Tuig ha “Maopay nga Tuna”

HAN 1908 may-ada makapainteres nga nadiskobrehan ha syudad han Geser nga gin-unabi ha Biblia, nga nahimumutang hirani ha kapatagan ha may baybayon ha weste han Jerusalem. Usa ka gutiay nga papan nga bato nga apog an nabilngan didto, nga gintotoohan nga nagtikang pa han ikanapulo ka siglo A.K.P. Nakasurat dida hito ha kadaan nga Hebreo nga alpabeto an ginhuhunahuna nga pinasimple nga bersyon han tuig han pag-uma, o tsart han magkalain-lain nga buruhaton ngan panhitabo ha uma. Ha urhi ini nga papan ginkilala nga an Kalendaryo ha Geser.

An papan may-ada pirma: Abia. Bisan kon diri nagkakauruyon an ngatanan nga arkeologo, damu an naghuhunahuna nga usa ito nga asaynment hin estudyante nga iginsurat ha siday nga paagi. a Karuyag mo ba handurawon an Tuna nga Iginsaad pinaagi ha nakita hin bata nga lalaki nga nabuhi hadto nga panahon? Pinaagi hito mabubuligan ka nga mahibaroan an pipira nga panhitabo ha Biblia.

Duha ka Bulan han Pag-ani

Gintikangan ni Abia pagsurata ini nga kadaan nga kalendaryo ha panahon han kabug-osan nga pag-ani. Bisan kon ito an una nga iginsurat dinhi hini nga kalendaryo, masasabtan mo kon kay ano nga ini nga pag-ani gintagad han mga Israelita sugad nga an pungkay, o kataposan, han importante nga bahin han tuig ha pag-uma. An bulan han Etanim (ha urhi gintawag nga Tisri) katugbang han Septyembre/Oktubre ha aton kalendaryo yana. Tungod kay haros tapos na an pag-ani, marisyo gud ito nga panahon pati na kan Abia. Handurawa la an iya kalipay samtang nabulig hiya ha iya amay ha paghimo han payag nga ira uukyan ha sulod hin usa ka semana diin malipayon nga ira ginpasalamatan hi Jehova tungod han mga bunga han ira uma!—Deuteronomio 16:13-15.

Hito nga panahon, an mga olibo puydi na panguhaon han pamilya ni Abia pinaagi ha pag-uy-og han mga sanga hito. Ito nga trabaho bangin makuri  gud para kan Abia kondi makalilipay ito pagkit-on. (Deuteronomio 24:20) Katapos, ira pamumuruton an mga olibo ngan dadad-on ito ha pinakahirani nga purug-anan nga bato basi himoon nga lana. O an usa nga pamilya mahimo magkaada hin lana ha mas simple nga paagi—an pagbutang han gintudtod nga mga olibo ha tubig ngan pagkuha han ngatanan nga nalutaw nga lana. Inin birilhon nga lana ginagamit diri la ha pagkaon, kondi ha pagpasiga liwat han mga lampara ngan ha pagtambal han mga bun-og ngan samad, nga bangin nagkaada hito an bata nga hi Abia samtang nag-uuyag.

Duha ka Bulan han Pagsabwag

Kon natikang na an pag-inuran, posible nga nalilipay gud hi Abia ha matugnaw nga turo han uran ha iya panit. Bangin ginsumatan hiya han iya Tatay nga importante gud an uran para ha tuna. (Deuteronomio 11:14) An tuna, nga ha sulod hin mga bulan nagtig-a tungod han sirak, maghuhumok ngan mahimo na araduhon. An parag-arado maabtik nga naggigiya ha kahoy nga arado nga bangin metal an kataisan, samtang gindadanas ito han hayop, basi magin tadong an mga tudling ha tuna. Presyoso gud an tuna, salit bisan an gudtiay nga lote, ngan mga bakilid ginpapahimulosan han mga parauma nga Israelita. Kondi ha mga bakilid bangin bulo, o piko an ira ginagamit.

Kon an naghumok nga tuna naarado na, mahimo na isabwag an trigo ngan sebada. Makapainteres nga an sugad nga pagtanom amo an sunod nga nakasurat ha Kalendaryo ha Geser. An mga lugas mahimo ibutang han parasabwag ha pilo han iya bado ngan isasabwag ito pinaagi ha pag-abyog han iya butkon.

 Duha ka Bulan han Urhi nga Pagsabwag

An “maopay nga tuna” waray gud pahuway ha pamunga hin karaunon. (Deuteronomio 3:25) Durante han Disyembre, mauran na hinduro salit marabong na an mga tanom. Ito an panahon han urhi nga pagtanom hin may liso, sugad han mga gisantes, ngan iba pa nga utanon. (Amos 7:1, 2) Ha papan, ini nga panahon gintawag ni Abia nga “panabsaban ha katsaringsing,” o, sumala ha lain nga hubad, an “urhi nga pagtanom,” diin damu hinduro an magrasa nga pagkaon tikang ha damu nga utanon hito nga peryodo.

Samtang nagtitikapaso an mahagkot nga panahon, an puno han almendras nagkakaada busag ngan rosas nga mga bukad, nagtitigaman ito nga katsaringsing na. Mahimo ini magtikang kon magpaso na an panahon hin bisan gutiay la, ha Enero pa la.—Jeremias 1:11, 12.

Usa ka Bulan han Pag-ani han mga Lino nga Tanom

An sunod nga gin-unabi ni Abia amo an lino nga tanom. Bangin magpahinumdom ini ha imo han usa nga hitabo mga siglo antes pa ha panahon ni Abia ha este nga dapit han kabungtoran han Judea. Ha syudad han Jeriko, igintago ni Rahab an duha nga espiya ha mga “dagami han lino” nga iya ginpauga ha atop. (Josue 2:6) Daku an gamit han lino ha mga Israelita. Basi gumawas an mga lanot han lino, kinahanglan madunot anay ito. Hinay-hinay nga madudunot ito kon patutun-ogan o ha mas madagmit nga paagi, ibubutang ha danaw o sapa. Kon maibulag na an mga lanot han lino, ginagamit ito ha paghimo hin lino nga tela nga ginhihimo nga mga layag, tolda, ngan bado. Ginagamit liwat an lino sugad nga pabilo han lampara.

An iba diri nauyon nga an lino ginkultibar ha Geser, diin limitado an tubig. An iba nasiring nga an lino iginpananom la ha ikatarapos na han tuig. Ito an hinungdan kon kay ano nga ha Kalendaryo ha Geser, an pulong nga “lino” pariho an kahulogan ha ipasarabsab nga “banwa.”

Usa ka Bulan han Pag-ani han Sebada

Kada tuig, katapos han bulan ha pan-gabot hin mga lino, nakikita ni Abia an berde nga mga uhay han sebada, an sunod nga iya gin-unabi ha iya kalendaryo. An katugbang hito nga bulan ha Hebreo amo an Abib, nga nangangahulogan hin “Berde nga mga Uhay.” Posible nga hito nga bulan an mga uhay hinog na kondi mahumok pa. Hi Jehova nagsugo: “Bantayan mo an bulan ha Abib, ngan sauroga an pesach kan Jehova nga imo Dios.” (Deuteronomio 16:1) An Abib (ha urhi gintawag nga Nisan) katugbang ha mga bahin han Marso ngan Abril yana. An panahon han kahinog han sebada bangin amo an pangirilal-an han pagtikang hini nga bulan. Bisan yana, ginagamit han Karaite nga mga Judio ini nga kahinog han sebada ha pagsiguro kon san-o magtitikang an  ira bag-o nga tuig. Sugad han sugo nga gin-unabi na, an siyahan nga mga bunga han sebada kinahanglan iabyog ha atubangan ni Jehova ha ika-16 han Abib.—Lebitiko 23:10, 11.

Importante hinduro an sebada ha adlaw-adlaw nga kinabuhi han kadam-an nga Israelita. Tungod kay an sebada mas barato kay han trigo, ito an agsob gamiton ha paghimo hin tinapay, labi na han mga pobre.—Esekiel 4:12.

Usa ka Bulan han Pag-ani Ngan Pagbahin-bahin

Kon imo huhunahunaon an panahon ni Abia, mahahanduraw mo nga ha usa nga kaagahon bangin nakita niya nga nagtitikawara an madakmol nga dampog—waray na uran ha sulod hin pipira ka panahon. An mga tanom ha maopay nga tuna nadepende na la yana ha tun-og. (Genesis 27:28; Sakarias 8:12) Maaram an mga parauma nga Israelita nga an damu nga inani nga tanom durante han pinakamasirak nga mga bulan han tuig nagkikinahanglan hin balanse nga hangin tubtob ha Pentekostes. An mahagkot ngan mahulos-hulos nga hangin tikang ha norte bangin nakabulig ha nagtutubo nga mga lugas, kondi nakakadaot ito kon namumukad na an namumunga nga mga puno. An mapaso ngan mamara nga hangin tikang ha sur nakabulig nga bumuklad an mga bukad ngan magsarang an mga binhi.—Proberbios 25:23; Kanta ni Salomon 4:16.

Igintagana ni Jehova, an nagkukontrol han kahimtang han panahon, an balanse hinduro nga sistema han ekolohiya. Ha panahon ni Abia, an Israel usa gud nga “tuna han trigo ngan han sebada, ngan han mga ubas, ngan han mga igera, ngan han mga granada; tuna han mga olibo, ngan han dugos.” (Deuteronomio 8:8) Bangin ginsumatan hi Abia han iya apoy nga lalaki mahitungod han waray kapariho nga panahon han kahuraan durante han pagmando han maaramon nga hi Hadi Salomon—matin-aw ini nga ebidensya han bendisyon ni Jehova.—1 Hadi 4:20.

Katapos unabihon ha kalendaryo an pag-ani, may-ada ito pulong nga para ha iba nangangahulogan hin “pagbahin-bahin.” Bangin nagtutudlok ito ha pagbahin-bahin han abot para ha mga tag-iya han tuna ngan ha mga parauma o ha buhis pa ngani. Kondi ha pagsabot han iba nga eskolar, ito nga Hebreo nga pulong nangangahulogan hin “kapyestahan” ngan naghuhunahuna hira nga diri-direkta nga pag-unabi ini han Pyesta han mga Semana ha bulan han Siban (Mayo/Hunyo).—Eksodo 34:22.

Duha ka Bulan han Pangutod han mga Dahon

An sunod nga iginsurat ni Abia amo an mahitungod han duha ka bulan nga pag-ataman han mga ubas. Posible ba nga binulig hiya ha pangutod han marabong nga dahon hito basi masirakan an mga ubas? (Isaias 18:5) Katapos hito, panahon na ha pamuro han mga ubas. Makalilipay ito nga takna para ha usa nga bata hito nga panahon. Matam-is gud an siyahan nga mga ubas nga nahinog! Posible nga nakabati hi Abia mahitungod han 12 nga espiya nga ginpakadto ni Moises ha Tuna nga Iginsaad.  Han pagkadto nira basi kitaon kon mationan-o kaopay an tuna, panahon adto han kahinog han siyahan nga mga bunga. Hito nga panahon, an usa ka urapong han ubas daku hinduro salit kinahanglan duha ka tawo an magpas-an hito!—Numeros 13:20, 23.

Usa ka Bulan han mga Prutas ha Katpaso

An ultimo nga nakasurat ha kalendaryo ni Abia nag-uunabi han mga prutas ha katpaso. Ha kadaan nga Butnga Sinirangan, an katpaso amo an bahin han tuig ha pag-uma nga nakasentro ha mga prutas. Paglabay han panahon ni Abia, ginamit ni Jehova an mga pulong nga usa ka basket han ‘bunga ha panahon han katpaso’ basi ipakita nga ‘an kataposan inabot na ha iya katawohan nga Israel.’ Gumamit hiya hin Hebreo nga mga pulong ha epektibo nga paagi sugad han ‘bunga ha panahon han katpaso’ ngan “kataposan.” (Amos 8:2) Nagpahinumdom unta ini ha diri-magtinumanon nga Israelita nga an ira kataposan ngan an panahon ha paghukom ni Jehova inabot na. Sigurado nga an mga igera kaupod han mga prutas ha katpaso nga gin-unabi ni Abia. Mahimo dikdikon ito basi himoon nga karan-on o gamiton sugad nga itarampos ha hubag.—2 Hadi 20:7.

Ikaw Ngan an Kalendaryo ha Geser

Hi Abia posible nga nakaeksperyensya gud han buruhaton ha uma ha ira nasud han bata pa hiya. Kadam-an han mga Israelita hito nga panahon maaram han buruhaton ha uma. Bisan kon waray ka eksperyensya hito, an mga gin-unabi hini nga papan tikang ha Geser makakabulig ha imo pagbasa han Biblia nga magin mas matin-aw, mas masayon masabtan ngan mapulsanon.

[Footnote]

[Kahon/Retrato ha pahina 11]

POSIBLE NGA HUBAD HAN NAKASURAT HA KALENDARYO HA GESER:

“Mga bulan ha pag-ani han mga ubas ngan olibo; mga bulan han pagsabwag;

mga bulan han pagrabong han pasabsaban ha katsaringsing;

bulan ha pag-ani han lino nga tanom;

bulan ha pag-ani han sebada;

bulan ha pag-ani han trigo ngan pagbahin-bahin;

mga bulan ha pangutod han mga sanga;

bulan han mga prutas ha katpaso.”

[pinirmahan:] Abia b

[Footnote]

[Ginkuhaan han Retrato]

Arkeolohikal nga Museo han Istanbul

[Tsart/Mga Retrato ha pahina 9]

(Para ha aktuwal nga pormat, kitaa an publikasyon)

NISAN (ABIB)

Marso—Abril

IYYAR (ZIV)

Abril—Mayo

SIBAN

Mayo—Hunyo

TAMUS

Hunyo—Hulyo

AB

Hulyo—Agosto

ELUL

Agosto—Septyembre

TISRI (ETANIM)

Septyembre—Oktubre

HESBAN (BUL)

Oktubre—Nobyembre

KISLEB

Nobyembre—Disyembre

TEBET

Disyembre—Enero

SEBAT

Enero—Pebrero

ADAR

Pebrero—Marso

VEADAR

Marso

[Ginkuhaan han Retrato]

Parauma: Garo Nalbandian

[Retrato ha pahina 8]

Naukab ha Geser

[Ginkuhaan han Retrato]

© 2003 BiblePlaces.com

[Mga Retrato ha pahina 10]

Puno han Almendras

[Retrato ha pahina 10]

Lino nga tanom

[Ginkuhaan han Retrato]

Dr. David Darom

[Retrato ha pahina 10]

Sebada

[Ginkuhaan han Retrato]

U.S. Department of Agriculture