An Siyahan nga Biblia ha Portuges—Usa nga Istorya han Pagkamapinadayunon

“HIYA nga nagpapadayon maglalampos.” Ini nga puplunganon mababasa ha pahina han ulohan ha pampleta hin relihiyon han ika-17 ka siglo nga iginsurat ni João Ferreira de Almeida. Waray na mas angayan nga paghulagway ha tawo nga nagdedikar han iya kinabuhi ha paghubad ngan pagpublikar han Biblia ha Portuges nga yinaknan.

Igin-anak hi Almeida han 1628 ha Torre de Tavares, usa nga barangay ha norte han Portugal. Tungod kay bata pa hiya nga nailo, nagdaku hiya ha iya batâ nga monghe ha Lisbon, an kapital han Portugal. Uyon ha nahiaraan na, samtang nangangandam hiya ha pagpadi, nag-eskwela hiya ha maopay nga eskwelahan nga nakabulig ha iya nga magkaada ekselente nga abilidad ha yinaknan bisan kon bata pa hiya.

Kondi, posible nga diri unta magagamit ni Almeida an iya abilidad ha paghubad han Biblia kon nagpabilin la hiya ha Portugal. Samtang nag-uuswag an Repormasyon ha norte ngan sentral nga Europa pinaagi han mga Biblia ha yinaknan didto, an Portugal nagpabilin nga kontrolado han Katoliko nga Inkisisyon. An pagtag-iya la ngani hin Biblia ha lokal nga yinaknan mahimo na magresulta hin pinirit nga pag-imbistigar ha korte han Inkisisyon. a

Posible nga tungod han hingyap ni Almeida nga makapalagiw hinin diktador nga sosiedad, binalhin hiya ha Netherlands han 14 anyos pa la hiya. Waray pag-iha katapos hito, kumadto hiya ha Asia. Inagi hiya ha Batavia (Jakarta yana), Indonesia, nga hito nga panahon amo an sentro han pan-gobyernohan han Portugal, nga ginsakop han Netherlands.

Tinedyer nga Parahubad

Ha ultimo nga bahin han biyahe ha dagat ni Almeida tipakadto ha Asia, may-ada  importante nga nahitabo ha iya. Han nakada hiya ha butnga han Batavia ngan Malacca (Melaka yana), ha weste han Malaysia, nakabiling hiya hin Espanyol nga pampleta han Protestante nga may ulohan nga Diferencias de la Cristiandad (An Diri Pagsinabtanay ha Kakristianohan). Dugang pa han pag-atake ha mga doktrina han palso nga mga relihiyon, may iginpahayag ito nga labi nga nakapainteres ha iya: “An paggamit hin diri hinsasabtan nga pinulongan ha singbahan, bisan kon para ha kadayawan ha Dios, waray kapulsanan ha diri nakakasabot nga mamarati.”—1 Korinto 14:9.

Matin-aw an punto para kan Almeida: An yawi ha pagbuhayhag han sayop han relihiyon amo an paghubad han Biblia ha pinulongan nga masasabtan han ngatanan. Han inabot hiya ha Malacca, nakombirte hiya han Dutch Reformed nga relihiyon ngan nagtikang dayon paghubad han mga bahin han Ebanghelyo tikang ha Espanyol ngadto ha Portuges, ngan ipinanhatag ito ha “mga nagpakita hin sinsero nga hingyap ha paghibaro han kamatuoran.” b

Paglabay hin duha ka tuig, andam na hi Almeida ha mas daku nga buruhaton—an paghubad han bug-os nga Kristiano nga Griego nga Kasuratan tikang ha Latin nga Vulgate. Tungod kay waray pa usa ka tuig nga natapos niya ito, daku gud ito nga buhat para ha 16 anyos! Maisugon nga ginpadad-an niya hin kopya han iya hubad an Dutch nga gobernador-heneral ha Batavia basi ipublikar. Posible gud nga iginpasa ha Amsterdam han Reformed Church ha Batavia an iya hubad, kondi namatay an lagas na nga ministro nga gintaporan hito, ngan ha kaurhian nawara an iya sinurat.

Han gin-aroan hi Almeida hin kopya han iya hubad para ha Reformed Church ha Ceylon (Sri Lanka yana) han 1651, iya nadiskobrehan nga nawara an orihinal ha burutangan han mga dokumento han singbahan. Tungod kay waray hiya mawad-i hin paglaom, nakabiling hiya hin kopya—bangin an iya siyahan nga ginsurat—ngan han sumunod nga tuig iya natapos an ginrebisa nga bersyon han mga Ebanghelyo ngan han libro han Mga Buhat. Ginpremyohan hiya han nagmamando nga grupo han Reformed Church han Batavia hin 30 ka guilder. “Gutiay [ito] nga premyo para ha daku nga iya nabuhat,” nagsurat an usa han katrabaho ni Almeida.

Bisan kon kulang an pagkilala ha iya nahimo, nagpadayon hiya ha paghubad, ngan iya iginpasa an usa nga rebisyon han iya bug-os nga Bag-o nga Testamento han 1654. Iginbangon utro an posibilidad han pagpublikar, kondi waray espisipiko nga ginhimo gawas han pipira nga kinamot nga pagkopya hito basi magamit han pipira nga relihiyon.

Ginkondenar han Inkisisyon

Han sumunod nga dekada, nasagipo hi Almeida ha iya pagin pastor ngan misyonero han Reformed Church. Gin-ordinahan hiya han 1656 ngan nagserbisyo anay ha Ceylon, diin haros mamatay hiya han harapit na hiya matamakan hin elepante, ngan ha urhi ha India, sugad nga usa han siyahan nga Protestante nga misyonero nga binisita hito nga syudad.

Kombirte nga Protestante hi Almeida nga nagsiserbisyo ha langyaw nga nasud. Tungod hito, gintagad hiya nga apostata ngan traydor han damu han iya ginbisita nga Portuges nga komunidad. An iya prangka nga pagkondenar han karaot ha moral han mga klero ngan an iya kahibaro ha doktrina han singbahan nagresulta liwat hin  agsob nga pakiglantugi ha Katoliko nga mga misyonero. Nagtikaraot gud an nagin resulta hini nga paglantugi han 1661 han ginsentensyahan hiya han korte han Inkisisyon ha Goa, India, hin kamatayon tungod han erehiya. Tungod kay waray hiya didto, usa nga imahen niya an ginsunog. Waray pag-iha katapos hito, bangin naalarma han pagin agresibo ni Almeida, ginpabalik hiya han Dutch nga gobernador-heneral ha Batavia.

Madasigon nga misyonero hi Almeida, kondi waray gud hiya hingalimot han panginahanglan hin Portuges nga Biblia. Ha pagkamatuod, an mga resulta han kawaray kahibaro ha Biblia—nga nakikita gud ha mga klero ngan ha nasasakopan hito—mas nagparig-on han iya determinasyon. Ha introduksyon ha usa nga relihiyoso nga barasahon han 1668, hiya nagsiring ha iya magbarasa: “Naglalaom ako . . . nga ha diri maiha mapapasidunggan ko kamo pinaagi han bug-os nga Biblia ha iyo pinulongan, an gimaopayi nga regalo ngan pinakapresyoso nga bahandi nga maihahatag ha iyo.”

Almeida Kontra han Komite han Pagrebisa

Han 1676, iginpresenta ni Almeida an iya ultimo nga sinurat han Bag-o nga Testamento ha nagmamando han singbahan ha Batavia para ha pagrebisa. Tikang ha tinikangan, diri nagkakasinabot hira Almeida ngan an mga paragrebisa. An biograpo nga hi J. L. Swellengrebel nagsaysay nga an Dutch nga mga katrabaho ni Almeida bangin nakurian ha pagsabot han mga pulong ngan estilo nga gin-gamit niya. May-ada liwat diri pagkasinabot ha pagpili han pinulongan. Sadang ba gamiton han Biblia an Portuges nga ginagamit hito nga lugar o an mas pormal nga Portuges nga damu an makukurian ha pagsabot? Ha kaurhian, an kadasig ni Almeida ha pagsiguro nga matapos an paghubad nagpadayon nga hinungdan han samok.

Mahinay hinduro nga nag-uswag an paghubad, posible nga tungod ito han diri pagkasinabot o han kawaray interes han mga nagrebisa. Paglabay hin upat ka tuig, an mga nagrebisa diri pa gihapon nagkakasinabot may kalabotan ha siyahan nga mga kapitulo han Lukas. Tungod kay nauyam hini nga kadelatar, nagpadara hi Almeida hin kopya han iya hubad ha Netherlands basi ipublikar, nga diri hinbabaroan han mga nagrebisa.

Bisan pa han pangalimbasog han nagmamando nga diri maipublikar an iya Bag-o nga Testamento, naimprinta ito ha Amsterdam han 1681, ngan an siyahan nga mga kopya inabot ha Batavia han sumunod nga tuig. Handurawa la an kasubo ni Almeida han makita nga may-ada ginbag-o ha iya hubad an mga nagrebisa ha Netherlands! Tungod kay an mga nagrebisa diri pamilyar han Portuges, nakita niya nga nagbutang hira hin “diri natural ngan nagkakasumpaki nga mga hubad nga nakakawara han iginpapasabot han Baraan nga Espiritu.”

Waray liwat matagbaw an gobyerno han Netherlands, salit nagsugo hira nga wad-on an ngatanan hito nga edisyon. Bisan pa hito, nakombinse ni Almeida an mga awtoridad nga magbilin hin pipira nga kopya ha kondisyon nga kinamot nga tatadungon an pinakaseryoso nga mga sayop. Gagamiton ini nga mga kopya tubtob nga makahimo hin rebisyon hito.

Nagtirok utro an mga nagrebisa ha Batavia basi ipadayon an ira buruhaton ha Kristiano Griego nga Kasuratan, ngan nagtikang ha pag-andam han mga libro han Hebreo nga Kasuratan han natapos ito ni Almeida. Tungod kay nahadlok an konseho nga mawarayan pasensya hi Almeida, nagdesisyon hira nga tipigan ha burutangan han singbahan an napirmahan na nga mga pahina han ultimo nga kopya. Syempre inuyon hi Almeida han ira desisyon.

Hini nga panahon, an mga dekada han duro nga pangalimbasog ngan kakurian han kinabuhi ha mapaso nga klima nakadaot han iya kahimsog. Han 1689, tungod han iya nagtitikaluya nga kahimsog, nagretiro hiya ha iya mga buruhaton ha singbahan basi mahatagan hin panahon an paghubad han Hebreo nga Kasuratan. Makasurubo nga namatay hiya han 1691, samtang naghuhubad han ultimo nga kapitulo han Esekiel.

Naipublikar han 1693 an ikaduha nga edisyon han Bag-o nga Testamento, nga natapos antes hiya mamatay. Kondi, baga hin gindaot na liwat an iya hubad han waray kapas nga mga nagrebisa. Ha iya libro nga A Biblia em Portugal (An Biblia ha Portugal), hi G. L. Santos Ferreira nasiring: “An  mga nagrebisa . . . damu an ginbag-o ha ekselente nga hubad ni Almeida, gindaot ngan ginbaliko an pagkamaopay han orihinal nga bersyon nga waray bag-oha han mga nagrebisa han siyahan nga edisyon.”

Natapos an Portuges nga Biblia

Han mamatay hi Almeida, waray na nag-aaghat han pagrebisa ngan pagpublikar han Portuges nga Biblia ha Batavia. An Society for Promoting Christian Knowledge nga nakabase ha Londres amo an naggasto para han ikatulo nga edisyon han Bag-o nga Testamento ni Almeida han 1711 tungod ha hangyo han mga misyonero nga taga-Denmark nga nagsiserbisyo ha Tranquebar, ha sur han India.

Nagdesisyon ito nga mag-establisar hin imprintahan ha Tranquebar. Kondi, samtang tikadto ha India an barko nga nagdadara han materyales ha pag-imprinta ngan Portuges nga mga Biblia, gintikasan ito han Franses nga mga pirata ngan ha kataposan gin-abandona ha pantalan han Rio de Janeiro, Brazil. Hi Santos Ferreira nagsurat: “Tungod han diri masabtan nga hinungdan ngan ha mga kahimtang nga ginhuhunahuna han damu nga milagroso, an mga kahon han materyales ha pag-imprinta nabilngan nga waray madaot ha ilarom han burutangan han kargamento ngan nagpadayon ito ha pagbiyahe hito mismo nga barko tipakadto ha Tranquebar.” Ginrebisa hin maopay ngan iginpublikar han mga misyonero nga taga-Denmark an bersyon ni Almeida han nabibilin pa nga mga libro han Biblia. An ultimo nga tomo han Portuges nga Biblia naipublikar han 1751, haros 110 ka tuig katapos tikangan ni Almeida an iya karera sugad nga parahubad han Biblia.

Usa nga Nagpapabilin nga Panurundon

Tikang han tinedyer pa hi Almeida, hinsabtan na niya an panginahanglan hin Portuges nga Biblia basi hisabtan han ordinaryo nga mga tawo an kamatuoran ha ira kalugaringon nga yinaknan. Determinado nga ginpangalimbasogan niya ito nga tumong ha iya bug-os nga kinabuhi, bisan pa han pagkontra han Iglesia Katolika, kawaray interes han iya mga kaupod, han baga hin diri natatapos nga problema ha pagrebisa, ngan han iya nagtitikaluya nga kahimsog. Ginbalosan an iya pagkamapinadayunon.

Damu han nasangyawan ni Almeida nga Portuges nga komunidad an nagluya ngan nawara, kondi nagpabilin an iya Biblia. Durante han ika-19 ka siglo, an British and Foreign Bible Society ngan an American Bible Society nanaltag hin yinukot nga kopya han bersyon ni Almeida ha Portugal ngan ha mga syudad hirani ha baybayon han Brazil. Sugad nga resulta, tubtob yana an mga Biblia nga tikang han iya orihinal nga sinurat usa han pinakapopular ngan pinakakalyap nga naipanaltag ha Portuges nga mga nasud.

Waray ruhaduha, damu an may utang nga kaburut-on ha nauna nga mga parahubad han Biblia pariho kan Almeida. Kondi sadang pasalamatan gud naton hi Jehova, an Dios nga nakikigkomunikar, ngan “buot [niya], nga an ngatanan nga mga tawo maluwas, ngan . . . makadangat ha pagkilala han kamatuoran.” (1 Timoteo 2:3, 4) Labaw ha ngatanan, hiya an Dios nga nagtitipig nga diri mawara an iya Pulong ngan nagpapahinabo nga mapahimulosan naton ito. Hinaot pirme naton pahimulosan ngan maduruto nga adman inin “pinakapresyoso nga bahandi” tikang ha aton langitnon nga Amay.

[Mga footnote]

[Kahon/Retrato ha pahina 21]

AN NGARAN HAN DIOS

Usa nga makatirigamnan nga ehemplo han katangkod ni Almeida sugad nga parahubad amo an iya paggamit han ngaran han Dios ha paghubad han Hebreo nga Tetragrammaton.

[Ginkuhaan han Retrato]

Cortesia da Biblioteca da Igreja de Santa Catarina (Igreja dos Paulistas)

[Mapa ha pahina 18]

(Para ha aktuwal nga format,  kitaa an publikasyon)

ATLANTIKO NGA KADAGATAN

PORTUGAL

Lisbon

Torre de Tavares

[Retrato ha pahina 18]

Batavia durante han ika-17 ka siglo

[Ginkuhaan han Retrato]

Tikang ha Oud en Nieuw Oost-Indiën, Franciscus Valentijn, 1724

[Retrato ha pahina 18, 19]

Ulohan nga pahina han siyahan nga Portuges nga Bag-o nga Testamento, iginpublikar han 1681

[Ginkuhaan han Retrato]

Ha pagtugot han Biblioteca Nacional, Portugal