An Kristianidad Nakasulod ha Asia Minor
An Kristianidad Nakasulod ha Asia Minor
HA SIYAHAN nga siglo K.P., damu nga Kristiano nga kongregasyon an naorganisa ha Asia Minor (kadak-an Turkey na yana). Damu hinduro nga Judio ngan Hentil an kinarawat han mensahe mahitungod kan Kristo. Usa nga diksyonaryo ha Biblia an nasiring: “Labot la ha Sirya ngan Palestina, dinhi ha Asia Minor nagkaada siyahan ngan pinakakalyap nga pag-uswag an mga Kristiano.”
Mas mahahanduraw naton an pagsarang han Kristianidad hini nga rehiyon pinaagi ha pagtirok hin impormasyon tikang ha magkalain-lain nga surok. Aton usisahon kon ano an aton mapapahimulosan kon tatagdon naton ini.
An Siyahan nga mga Kristiano ha Asia Minor
An siyahan nga importante nga panhitabo ha pagsarang han Kristianidad ha Asia Minor nahitabo han Pentekostes 33 K.P., han an katawohan nga iba-iba an yinaknan upod na an Diaspora nga mga Judio (mga Judio nga naukoy ha gawas han Palestina) ngan Judio nga mga proselita nagkatirok ha Jerusalem. Ginsangyawan hira han maopay nga sumat han mga apostol ni Jesus. An rekord ha kasaysayan nasiring nga an iba ha ira tikang ha Kapadosia, Ponto, distrito han Asia, a Prigia, ngan Pampilia—mga lugar nga nagkompwesto han daku nga bahin han Asia Minor. Mga 3,000 an kinarawat han mensahe ngan nabawtismohan. Han nanguli hira, gindara nira an ira bag-o nga gintotoohan.—Buhat 2:5-11, 41.
An sunod nga impormasyon makikita naton ha rekord han Biblia mahitungod han mga pagbiyahe ni apostol Pablo ha Asia Minor sugad nga misyonero. Durante han iya siyahan nga pagbiyahe han mga 47/48 K.P., naglayag hiya ngan an iya mga kaupod tikang ha Kipre tipakadto ha Asia Minor, ngan dinunggo ha Perga ha Pampilia. Ha hirayo-ha-baybayon nga syudad han Antiokia ha Pisidia, an kalamposan han ira pagsangyaw nakaaghat hin pangabugho ngan pagkontra han mga Judio. Han nagtipasur-este hi Pablo ngadto ha Ikonio, an iba nga Judio naghimo hin maraot nga plano. Ha tinikangan, an emosyonal nga mga tuminungnong ha kahirani nga Listra nagproklama kan Pablo sugad nga dios. Kondi han inabot an nakontra nga mga Judio tikang ha Antiokia ngan Ikonio, ginbato hiya han mga tawo hito nga lugar ngan ginbayaan hiya han kahuna nira nga patay na hiya! Katapos hito, iginpadayon nira Pablo ngan Bernabe an pagbiyahe tipakadto ha Derbe ha probinsya nga sakop han Roma—an Galasia—usa nga lugar nga Likaonia an yinaknan. Nagporma hin mga kongregasyon, ngan nagpili hin mga tigurang. Salit, makikita mo nga paglabay hin 15 ka tuig katapos han Pentekostes 33 K.P., establisado na gud an Kristianidad ha Asia Minor.—Buhat 13:13–14:26.
Durante han ikaduha nga pagbiyahe ni Pablo, han mga 49 tubtob han 52 K.P., an iya grupo naglakaton anay tipakadto ha Listra, posible nga inagi ha iya natawohan nga teritoryo han Tarso ha Silisia. Katapos bisitahon utro an kabugtoan ha Listra nagtipanorte hira, nagsari hi Pablo “pagyakan han pulong” ha mga probinsya han Bitinia ngan Asia. Kondi, waray ito tuguti han baraan nga espiritu. Ito nga mga lugar sasangyawan ha urhi. Lugod, gin-giyahan hiya han Dios ngadto ha bug-os nga norte ngan weste nga bahin han Asia Minor tubtob ha Troas ha baybayon. Katapos, pinaagi hin bisyon ginsugo hiya nga ipasamwak an maopay nga sumat ha Europa.—Buhat 16:1-12; 22:3.
Durante han ikatulo nga pagbiyahe ni Pablo, han mga 52 tubtob han 56 K.P., binalik na liwat hiya ha Asia Minor, ngan inabot hiya ha Efeso, usa nga importante nga syudad ha Asia nga may pantalan. Humapit na hiya didto han binalik hiya tikang ha iya ikaduha nga pagbiyahe. Usa nga grupo han mga Kristiano an aktibo dida hito nga syudad, ngan ha sulod hin tulo ka tuig nakig-upod ha ira hi Pablo ngan an iya mga kaupod. Damu nga kakurian ngan peligro an ira naeksperyensyahan hito nga panahon, usa hito an kasamok nga gin-aghat han mga platero nga taga-Efeso ha pagdepensa han ira daku nga relihiyoso nga negosyo.—Buhat 18:19-26; 19:1, 8-41; 20:31.
Matin-aw nga haluag an naabot han mga misyonero nga nakabase ha Efeso. An Buhat 19:10 nasiring: “An ngatanan nga mga Judio ngan mga Gresyahanon nga naukoy ha Asia, [nakabati] han pulong han Ginoo.”
Mga Pag-uswag ha Asia Minor
Han hirani na hi Pablo bumaya ha Efeso, nagsurat hiya ha mga taga-Korinto: “Nangumusta ha iyo an mga singbahan [“kongregasyon,” NW] didto ha Asia.” (1 Korinto 16:19) Ano nga mga kongregasyon an iya ginhuhunahuna? Bangin adton ha Kolosas, Laodisea, ngan Hierapolis. (Kolosas 4:12-16) An libro nga Paul—His Story nagsiring: “Baga hin praktikal hunahunaon nga naporma an mga komunidad ha Smirna, Pergamo, Sardis, ngan Piladelpia tungod han mga misyonero ha Efeso. . . . An ngatanan aada ha sulod han 120-milya (192 km) nga distansya han Efeso ngan ginsumpay hin mag-opay nga kalsada.”
Salit paglabay hin mga 20 ka tuig katapos han Pentekostes 33 K.P., may mga kongregasyon na ha sur ngan weste nga bahin han Asia Minor. Kumusta man an iba nga bahin han rehiyon?
Mga Nakakarawat han mga Surat ni Pedro
Ginsurat ni apostol Pedro an iya siyahan nga giniyahan nga surat paglabay hin pipira ka tuig, mga 62 tubtob 64 K.P. Iya iginsurat ito para ha mga Kristiano ha Ponto, Galasia, Kapadosia, Asia, ngan Bitinia. An iya surat nagpapasabot nga may-ada mga kongregasyon hini nga lugar, diin iya ginsagdonan an mga tigurang nga ‘pasabsabon an panon.’ Kakan-o naporma ini nga mga kongregasyon?—1 Pedro 1:1; 5:1-3.
An pipira nga lugar nga kinarawat han mga surat ni Pedro, sugad han Asia ngan Galasia, nasangyawan na ni Pablo. Kondi, waray niya masangyawi an Kapadosia o an Bitinia. Waray magsumat an Biblia kon paonan-o nagsarang an Kristianidad hini nga mga rehiyon, kondi bangin tungod han mga Judio o proselita nga nanguli tikang ha Jerusalem han Pentekostes 33 K.P. Ha anoman nga kahimtang, mga 30 ka tuig katapos han Pentekostes han nagsurat hi Pedro, matin-aw nga may-ada na mga kongregasyon nga “nagsarang ha ngatanan nga bahin han Asia Minor,” siring han usa nga eskolar.
An Pito nga Kongregasyon ha Pahayag
An pagrebelde han mga Judio ha mga Romano an hinungdan han kabungkag han Jerusalem han 70 K.P. Posible nga may pipira nga Kristiano nga taga-Judea an nabilngan ha urhi ha Asia Minor. b
Han ikatarapos han siyahan nga siglo K.P., nagsurat hi Jesu-Kristo ha pito nga kongregasyon ha Asia Minor pinaagi kan apostol Juan. Ipinapakita hini nga mga surat ha mga kongregasyon ha Efeso, Smirna, Pergamo, Tiatira, Sardis, Piladelpia, ngan Laodisea, nga an mga Kristiano hini nga bahin han Asia Minor naatubang hin magkadirodilain nga peligro, sugad han imoralidad, sektaryanismo, ngan apostasya.—Pahayag 1:9, 11; 2:14, 15, 20.
Waray Pagpahitaas, Bug-os-Kalag nga Pag-alagad
An pagsarang han Kristianidad ha siyahan nga siglo, matin-aw nga nag-uupod labaw pa han aton mababasa ha Mga Buhat han mga Apostol. Ginhimo han kilalà nga mga apostol nga hira Pedro ngan Pablo an mga buruhaton nga iginhulagway ha Mga Buhat, kondi an diri hinbabaroan nga kadamu han iba pa nagsasangyaw ha iba nga lugar. An mga pag-uswag ha Asia Minor nagpaparig-on nga gintuman han siyahan nga mga Kristiano an sugo ni Jesus: “Busa, lakat kamo, ngan manhimo kamo hin mga tinon-an ha ngatanan nga mga nasud.”—Mateo 28:19, 20.
Ha pariho nga paagi, diri damu nga Saksi ni Jehova ha bug-os-kalibotan an kilala ha iba nga nasud tungod han ira mag-opay nga buhat. Sugad la han magtinumanon nga magsarangyaw ha Asia Minor han siyahan nga siglo, kadam-an han magsarangyaw han maopay nga sumat yana an diri liwat kilala. Kondi, hira liwat nagpapahimulos hin sagipo, makapatagbaw nga kinabuhi, ngan nakakaeksperyensya hin hilarom nga pagkakontento ha paghibaro nga nagbubuhat hira basi maluwas an iba.—1 Timoteo 2:3-6.
[Mga footnote]
a Ha Kristiano Griego nga Kasuratan ngan hini nga artikulo, an “Asia” nagtutudlok ha probinsya han Roma nga nag-ookupar ha weste nga bahin han Asia Minor, diri ha kontinente han Asia.
b An historyador nga hi Eusebius (260-340 K.P.) nagsiring nga antes han 66 K.P., an “mga apostol nga pirme gin-iikaparatay, ginpaiwas ha Judea. Kondi, basi itutdo an ira mensahe, nagbiyahe hira ha tagsa nga lugar ha gahum han Kristo.”
[Kahon ha pahina 11]
SIYAHAN NGA MGA KRISTIANO HA BITINIA NGAN PONTO
An gintampo nga probinsya han Bitinia ngan Ponto nahimumutang ha Baybayon han Dagat nga Itom han Asia Minor. Damu han adlaw-adlaw nga pagkinabuhi dinhi an nahibabaroan tikang ha surat ni Pliny nga Barubata, usa nga opisyal hito, ha Romano nga Emperador Trajan.
Mga 50 ka tuig an naglabay tikang han nabasa han kabugtoan ha mga kongregasyon dinhi an mga surat ni Pedro, nangaro hi Pliny kan Trajan hin sagdon kon paonan-o tatrataron an mga Kristiano. “Waray pa gud ako makatambong hin pagbista ha mga Kristiano. Salit, diri ako pamilyar ha pamaagi han pagsirot ha ira,” nagsurat hi Pliny. “Damu hinduro nga indibiduwal ha ngatanan nga edad ngan kahimtang ha kinabuhi, lalaki ngan babaye, an ginbibista, ngan posible nga magpapadayon ini. Diri la mga syudad, kondi pati mga bungto ngan kahuronan an naapektohan, pinaagi ha pakiistorya ha mga membro hinin maraot gud nga kulto.”
[Diagram/Mapa ha pahina 9]
(Para ha aktuwal nga format, kitaa an publikasyon)
MGA PAGBIYAHE NI PABLO
Siyahan nga Pagbiyahe
KIPRE
PAMPILIA
Perga
Antiokia (han Pisidia)
Ikonio
Listra
Derbe
Ikaduha nga Pagbiyahe
SILISIA
Tarso
Derbe
Listra
Ikonio
Antiokia (han Pisidia)
PRIGIA
GALASIA
Troas
Ikatulo nga Pagbiyahe
SILISIA
Tarso
Derbe
Listra
Ikonio
Antiokia (han Pisidia)
Efeso
ASIA
Troas
[Pito nga Kongregasyon]
Pergamo
Tiatira
Sardis
Smirna
Efeso
Piladelpia
Laodisea
[Iba pa nga lokasyon]
Hierapolis
Kolosas
LISIA
BITINIA
PONTO
KAPADOSIA
[Retrato ha pahina 9]
Antiokia
[Retrato ha pahina 9]
Troas
[Ginkuhaan han Retrato]
© 2003 BiblePlaces.com
[Retrato ha pahina 10]
Teatro ha Efeso.—Buhat 19:29
[Retrato ha pahina 10]
Ha ubos han halaran ni Zeus ha Pergamo. An mga Kristiano ha syudad nag-ukoy ha hinmumutangan han trono ni Satanas.—Pahayag 2:13
[Ginkuhaan han Retrato]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.