Pamatii an Tingog han Imo Konsensya
Pamatii an Tingog han Imo Konsensya
“An mga Hentil, nga waray kasugoanan [han Dios], nagbubuhat tungod ha kinaiya, ha mga butang han kasugoanan.”—ROMA 2:14.
1, 2. (a) Ano an ginbuhat han damu nga tawo tungod han ira pagtagad ha iba? (b) Ano nga mga ehemplo ha Kasuratan an naghuhulagway han pagtagad ha iba?
USA nga 20-anyos nga lalaki ha estasyon han tren an inatake han iya sakit nga epilepsi ngan nahulog ngada ha riles. Han hinkit-an ini han usa pa nga lalaki, iya ginbul-iwan an iya duha nga anak nga babaye ngan nagdagmit pagbulig ha iya. Iya ginbutong an inaatake nga lalaki ngada ha butnga han riles ngan hinapa ha bawbaw niya basi panalipdan hiya ha nasagitsit nga tren nga inundang ha igbaw nira. Masiring an iba nga bayani ini nga tawo, kondi hiya nagsiring: “Kinahanglan buhaton mo an husto. Ginbuligan ko hiya tungod kay nalooy ako ha iya, diri basi magin sikat ako o dayawon han iba.”
2 Bangin may kilala ka nga iginbutang ha peligro an iya kinabuhi basi buligan an iba. Damu an nagbuhat hito durante han Girra ha Kalibotan II, ira igintago an mga tawo nga diri ngani nira kilala. Hinumdumi liwat an eksperyensya ni apostol Pablo ngan han 275 nga iya igkasi-pasahero ha sakayan nga nalunod ha Malta, hirani ha Sicily. An mga umurukoy didto binulig hini nga mga estranghero, nagpakita hin “diri la gutiay nga kaopayan.” (Buhat 27:27–28:2) O kumusta man an Israelita nga daragita nga, bisan kon waray mameligro an iya kinabuhi, nagpakita hin mapinairon nga pagtagad ha kaopayan han usa han mga Siryahanon nga nagbihag ha iya? (2 Hadi 5:1-4) Ngan hunahunaa an popular nga parabola ni Jesus mahitungod han maloloy-on nga Samaritano. Ginbalewaray han saserdote ngan han Lebihanon an haros patay na nga ira igkasi-Judio, kondi usa nga Samaritano an nagbuhat hin labaw kay ha kasagaran nga pangalimbasog ha pagbulig ha iya. Ha sulod hin damu na ka siglo, ini nga parabola nakakabantad han mga tawo ha damu nga kultura.—Lukas 10:29-37.
3, 4. Mahitungod han teoriya han ebolusyon, ano an pinamamatud-an han kinaiya nga pagkamabinuligon han damu nga tawo?
3 Oo, nagkikinabuhi kita ha “magpakalilisang nga mga panahon”; damu nga tawo an “magpintas” ngan “waray gugma ha kaopayan.” (2 Timoteo 3:1-3) Bisan pa hito, diri ba nakikita naton an mga buhat nga ginpagios han pagin mabinuligon, ngan bangin kita mismo nabubuligan? Kalyap gud an tendensya ha pagbulig ha iba, bisan kon mangahulogan ito hin personal nga pagsakripisyo, salit gintatagad ito han iba sugad nga bahin han kinaiya han tawo.
4 An sugad nga pagkadisidido ha pagbulig bisan kon mangahulogan ito hin personal nga pagsakripisyo nakikita ha ngatanan nga rasa ngan kultura, ngan nasumpaki ito ha pag-angkon nga an tawo nagtikang ha hayop. Hi Francis S. Collins, usa nga Amerikano nga syentista, nagsiring: “An mga tawo nga nakarawat han ideya han ebolusyon natoo nga an mga hayop ngan mga tawo naghuhunahuna ha ira la kalugaringon ngan ha ira kapamilya o karelihiyon. Kondi ha pagkamatuod, an mga tawo may-ada kinaiya nga bumulig bisan kon magkinahanglan ito hin personal nga pagsakripisyo para ha iba nga diri ngani nira kakilala. Nasumpaki ini ha pagtoo ha ebolusyon.”
“An Tingog han Konsensya”
5. Ano an agsob maobserbahan ha mga tawo?
5 Iginpatin-aw ni Dr. Collins an usa nga hinungdan han aton pagkamabinuligon: “An tingog han konsensya nag-aaghat ha aton nga buligan an iba bisan kon waray makakarawat nga balos.” a An pag-unabi niya han “konsensya” mahimo magpahinumdom ha aton han kamatuoran nga ginpabug-atan ni apostol Pablo: “Kon an mga Hentil, nga waray kasugoanan, nagbubuhat tungod ha kinaiya, ha mga butang han kasugoanan, ini hira nga waray kasugoanan, mga kasugoanan hira ha ira mga kalugaringon; ngan mga nagpahayag hira ha buhat han kasugoanan nga nanhisurat ha ira mga kasingkasing, ngan an ira mga konsensya nagtitestigo ngan an ira mga hunahuna nagsinumbongay ngan nagbinaribaray ha usa kag usa.”—Roma 2:14, 15.
6. Kay ano nga an ngatanan nga tawo may-ada baratunon ha Maglalarang?
6 Ha surat ni Pablo ha mga taga-Roma, ipinakita niya nga an mga tawo may baratunon ha Dios tungod kay makikita ha mga linarang an ebidensya han Iya pag-eksister ngan an Iya mga kalidad. Tikang pa ito “ha kahimo han kalibotan.” (Roma 1:18-20; Salmo 19:1-4) Oo, damu an nagbabalewaray han Maglalarang ngan nagkikinabuhi ha imoral nga paagi. Kondi, kaburut-on han Dios nga kilalahon han mga tawo an iya magtadong nga prinsipyo ngan magbasol ha magraot nga buhat. (Roma 1:22–2:6) An mga Judio may-ada marig-on gud nga hinungdan ha pagbuhat hito tungod kay gintagan hira han Balaud han Dios pinaagi kan Moises. Kondi bisan an mga tawo nga waray mahibaro han “mga pulong han Dios” sadang unta makasantop nga may-ada Dios.—Roma 2:8-13; 3:2.
7, 8. Mationan-o kakalyap an pag-abat kon ano an husto, ngan ano an ipinapakita hini?
7 Usa nga makakombinse nga rason kon kay ano nga sadang kilalahon han ngatanan an Dios ngan gumios uyon hito amo an ira kinaiya nga abilidad ha pagkilala han husto ngan sayop. An aton pag-abat kon ano an husto nagpapakita nga may-ada kita konsensya. Handurawa ini: May-ada kabataan nga nakapila ha pagpalit hin meryenda ha canteen han ira eskwelahan. Katapos, usa ha ira an nagpakadto ha unahan han pila, ginbabalewaray adton naghuhulat. Damu an nagreklamo, ‘Kalain mo man!’ Yana pakianhi an imo kalugaringon, ‘Kay ano nga bisan an kabataan awtomatiko nga nagpapakita nga naabat hira kon ano an husto?’ Ipinapakita hito nga may kinaiya hira nga pag-abat kon ano an husto ngan sayop. Hi Pablo nagsurat: “Kon an mga Hentil, nga waray kasugoanan, nagbubuhat tungod ha kinaiya, ha mga butang han kasugoanan.” Waray hiya magsiring, “Kon pananglitan,” nga baga hin talagsa la ito mahitabo. Hiya nagsiring nga “kon,” iginpapasabot kon ano an agsob mahitabo. Karuyag sidngon, an mga tawo “nagbubuhat tungod ha kinaiya, ha mga butang han kasugoanan,” nangangahulogan nga an ira pag-abat kon ano an husto ngan sayop nag-aaghat ha ira nga gumios uyon ha aton nababasa ha sinurat nga balaud han Dios.
8 Ini nga pag-abat kon ano an husto ngan sayop nakikita ha damu nga nasud. Usa nga propesor ha Cambridge an nagsurat nga upod ha mga prinsipyo han mga Babilonyahanon, Ehiptohanon, ngan Gresyahanon, sugad man han mga nitibo ha Australia ngan Amerika an “pagkondenar ha panalumpigos, pamatay, panlingo ngan pagbuwa, ngan an mga prinsipyo han pagin buotan ha kalagasan, kabataan, ngan magluya.” Ngan hi Dr. Collins nagsurat: “An ideya mahitungod han husto ngan sayop baga hin kalyap ha ngatanan nga tawo.” Diri ba ito nagpapahinumdom ha imo han Roma 2:14?
An Imo Konsensya—Paonan-o Ito Nagios?
9. Ano an konsensya, ngan paonan-o ito makakabulig ha imo antes ka gumios?
9 Ipinapakita han Biblia nga an konsensya amo an natural nga abilidad ha pag-usisa ngan pagturutimbang han imo mga buhat. Baga hin may-ada tingog ha imo sulod nga nagsusumat kon husto ba o diri an usa nga buhat. Gin-unabi ni Pablo ini nga tingog ha iya sulod: “An akon konsensya amo an nagtitestigo ha akon ha espiritu santo.” (Roma 9:1) Pananglitan, ini nga tingog mahimo magpahamangno antes pa, samtang ginhuhunahuna mo pa la kon bubuhaton mo ba an husto o sayop. An imo konsensya makakabulig ha imo ha pagturutimbang kon ano an imo bubuhaton ngan magdidikta kon ano an imo aabaton kon buhaton mo ito.
10. Ha ano nga paagi agsob nga nagios an konsensya?
10 Mas agsob nga nagios an imo konsensya katapos mo buhaton an usa nga butang. Han hi David ginlalanat ni Hadi Saul, may-ada hiya nabuhat nga nagpakita hin kawaray-pagtahod ha dinihogan nga hadi han Dios. Katapos, “an kan David kasingkasing naghampak ha iya.” (1 Samuel 24:1-5; Salmo 32:3, 5) An pulong nga “konsensya” waray gamita dida hito nga asoy; kondi ito an inabat ni David—an reaksyon han iya konsensya. Kita ngatanan nakukonsensya liwat. Kon may-ada kita nabuhat nga sayop, nababaraka kita tungod hito. An iba nga waray magbayad han ira buhis nakonsensya gud salit ha urhi ira ginbaydan an ira utang. Napagios an iba nga isumat ha ira bana o asawa an ira pag-adulteryo. (Hebreo 13:4) Kondi, kon an usa nagios uyon ha konsensya, mahimo ito magresulta hin katagbaw ngan kamurayawan.
11. Kay ano nga mahimo magin peligroso an pagpagiya na la ha imo konsensya? Iilustrar.
11 Nangangahulogan ba ini nga mahimo kita magpagiya na la ha aton konsensya? Bueno, maopay nga pamatian naton an aton konsensya, kondi mahimo ito makalimbong gud ha aton. Oo, mahimo kita malimbongan han tingog han ‘aton pagkatawo ha sulod.’ (2 Korinto 4:16) Tagda an usa nga ehemplo. An Biblia nagsusumat mahitungod kan Esteban, usa nga maunungon nga sumurunod ni Kristo nga “puno han grasya ngan han gahum.” Gindanas hiya han pipira nga Judio ngadto ha gawas han Jerusalem ngan ginbato tubtob mamatay. Hi Saulo (nga ha urhi nagin hi apostol Pablo) natindog ha hirani ngan “inuyon nga patayon” hi Esteban. Baga hin kombinsido gud adto nga mga Judio nga husto an ira ginbuhat salit waray hira makonsensya. Sigurado nga waray liwat makonsensya hi Saulo, tungod kay katapos hito hiya “naghahangos pa ha panarhog ngan pamatay han mga tinon-an han Ginoo.” Matin-aw, hito nga panahon diri pa husto an ginsisiring han iya konsensya.—Buhat 6:8; 7:57–8:1; 9:1.
12. Ano an usa nga paagi nga mahimo maimpluwensyahan an aton konsensya?
12 Ano daw la an nakaimpluwensya ha konsensya ni Saulo? An usa bangin amo an iya duok nga pakig-upod ha iba. Damu ha aton an may nakaistorya na ha telepono nga an tingog pariho gud han iya amay. Bangin an iya tingog supo ha iya amay, kondi bangin naimpluwensyahan liwat hiya han paagi han pagyakan han iya amay. Ha pariho nga paagi, bangin naimpluwensyahan hi Saulo han duok nga pakig-upod ha mga Judio nga nangangalas kan Jesus ngan nakontra ha iya mga katutdoan. (Juan 11:47-50; 18:14; Buhat 5:27, 28, 33) Oo, bangin naimpluwensyahan han mga kaupod ni Saulo an tingog nga iya hinbatian ha sulod niya, an iya konsensya.
13. Ano an mahimo magin epekto han palibot ha konsensya?
13 Mahimo liwat makaimpluwensya ha konsensya an kabug-osan nga kultura o lugar nga inuukyan han usa, sugad la nga mahimo ito makaimpluwensya ha iya tono han pagyakan o ha iya pinulongan. (Mateo 26:73) Sigurado nga nahitabo ito ha mga Asiryahanon hadto. Bantogan hira ha kabangis ha pakig-away, ngan iginpapakita ha ira mga inukit an ira pagpasakit ha mga bihag. (Nahum 2:11, 12; 3:1) An mga taga-Ninibe ha panahon ni Jonas iginhulagway nga diri maaram han “ginkakalainan han ira too nga kamot ngan han ira wala.” Karuyag sidngon, waray hira husto nga basihan ha pagdesisyon kon ano an husto o sayop ha paniplatan han Dios. Handurawa la an posible nga nagin epekto han sugad nga palibot ha konsensya han usa nga nagtutubo ha Ninibe! (Jonas 3:4, 5; 4:11) Sugad man yana, an konsensya han usa ka tawo mahimo maimpluwensyahan han disposisyon hadton aada ha iya palibot.
Pagpauswag han Tingog han Konsensya
14. Paonan-o ipinapakita han aton konsensya an pagkatinuod han ginsisiring han Genesis 1:27?
14 Gintagan ni Jehova hira Adan ngan Eva hin konsensya, ngan napanunod naton ito ha ira. An Genesis 1:27 nagsusumat ha aton nga an mga tawo ginlarang ha dagway han Dios. Diri ito nangangahulogan nga ha pisikal nga dagway han Dios, kay espiritu hiya ngan tawo kita. Ginlarang kita ha dagway han Dios tungod kay may-ada kita han iya mga kalidad, upod na an pag-abat kon ano an husto ngan sayop pinaagi han nagios nga konsensya. Ipinapakita hini an usa nga paagi nga mapaparig-on naton an aton konsensya basi magin mas masasarigan ito. Kinahanglan mahibaro kita hin dugang pa mahitungod han Maglalarang, ngan mas magin duok ha iya.
15. Ano an usa nga paagi nga makakabulig ha aton an pagkilala ha aton Amay?
15 Gin-unabi han Biblia nga hi Jehova an Amay naton ngatanan. (Isaias 64:8) Ha langit man o ha paraiso nga tuna an paglaom han magtinumanon nga Kristiano, mahimo nira tawagon an Dios sugad nga Amay. (Mateo 6:9) Sadang hingyapon naton nga mas magin duok gud ha aton Amay ngan hito nga paagi hibaroan an iya panhunahuna ngan mga prinsipyo. (Jakobo 4:8) Damu an diri naruruyag magbuhat hito. Pariho hira han mga Judio nga ginsidngan ni Jesus: “An iya tingog waray pa gud niyo hibatii, ngan waray pa gud niyo hikit-i an iya landong, ngan waray pa man an iya pulong magpuyo ha iyo.” (Juan 5:37, 38) Waray pa gud naton hibatii an tingog han Dios, kondi mahibabaroan naton an iya panhunahuna pinaagi han pagbasa han iya pulong, ngan hito nga paagi masusubad naton hiya ngan maaabat an iya inaabat.
16. Paonan-o ipinapakita han asoy mahitungod kan Jose nga importante gud an pagbansay ngan pagsunod ha aton konsensya?
16 Ipinapakita ito han asoy mahitungod kan Jose ha balay ni Potipar. Nangalimbasog an asawa ni Potipar ha pagsulay kan Jose. Bisan kon ha iya panahon waray pa mahisurat an bisan ano nga libro han Biblia ngan waray pa ihatag an Napulo nga Sugo, ini an reaksyon ni Jose: “Oonanhon ko an pagbuhat hini nga daku nga karat-an, ngan pagtalapas kontra han Dios?” (Genesis 39:9) Nagdumiri hiya ha pagsulay diri basi la lipayon an iya pamilya; hirayo hira ha iya. An iya nangunguna nga hinungdan amo an iya hingyap nga lipayon an Dios. Maaram hi Jose han prinsipyo han Dios ha pag-asawa—usa nga lalaki para ha usa nga babaye, ngan hira nga duha magigin “usa nga unod.” Posible liwat nga hinbatian niya an inabat ni Abimelek han hinbaroan niya nga inasaw-an hi Rebeka—nga sayop an pagkuha ha iya sugad nga asawa, kay magigin salaan an iya katawohan. Ngan, oo, ginbendisyonan ni Jehova an resulta hito nga hitabo, ipinapakita an iya panhunahuna mahitungod han pag-adulteryo. Tungod kay maaram hi Jose hito ngatanan, posible nga naparig-on an iya napanunod nga konsensya, ngan nagpagios ito ha iya nga magdumiri han imoral nga pakighilawas.—Genesis 2:24; 12:17-19; 20:1-18; 26:7-14.
17. Ha aton pangalimbasog nga subaron an aton Amay, kay ano nga mas maopay an aton kahimtang yana kay ha kan Jose?
17 Syempre, mas maopay an aton kahimtang yana. May-ada kita han bug-os nga Biblia diin mahibabaroan naton an panhunahuna ngan mga pagbati han aton Amay, upod na an iya igintutugot ngan igindidiri. Kon mas maaram kita han Kasuratan, mas magigin duok kita ha Dios ngan mas masusubad naton hiya. Samtang ginbubuhat naton ito, an pagsagda han aton konsensya posible gud nga mas magigin uyon ha panhunahuna han aton Amay. Mas magigin uyon ito ha iya kaburut-on.—Efeso 5:1-5.
18. Bisan pa han mga nakaimpluwensya ha aton ha naglabay, ano an mahihimo naton basi magin mas masasarigan an aton konsensya?
18 Kumusta man an impluwensya han palibot ha aton konsensya? Bangin naimpluwensyahan kita han panhunahuna ngan mga buhat han aton mga paryente ngan han iba pa ha lugar diin kita nagdaku. Tungod hito, an mensahe tikang ha aton konsensya bangin nagin diri na klaro o nag-iba na. Nagyakan ito nga an “tono” pariho na han iba ha palibot naton. Oo, diri naton mababag-o an aton naglabay; kondi, mahimo kita magin determinado nga pumili hin mga kaupod ngan hin palibot nga magigin maopay nga impluwensya ha aton konsensya. Usa nga importante nga paagi amo an regular nga pakig-upod ha magtinumanon nga Kristiano nga maiha na nga nangangalimbasog ha pagsubad ha ira Amay. An mga katirok ha kongregasyon, upod na an pakiistorya ha aton mga igkasi-Kristiano antes ngan katapos hito, naghahatag ha aton hin maopay nga mga higayon para hito. Maoobserbahan naton an ira basado-ha-Biblia nga panhunahuna ngan mga reaksyon, upod na an ira pagin disidido mamati samtang iginsusumat han ira konsensya an panhunahuna ngan mga paagi han Dios. Ha paglabay han panahon, makakabulig ini ha aton nga ipahiuyon an aton konsensya ha mga prinsipyo han Biblia, ngan hito nga paagi mas masusubad naton an Dios. Kon iginpapahiuyon naton an aton konsensya ha mga prinsipyo han aton Amay ngan ginsusunod an maopay nga susbaranan han mga igkasi-Kristiano, mas magigin masasarigan an aton konsensya ngan mas mamamati kita ha ginsisiring hito.—Isaias 30:21.
19. Ano nga mga butang may kalabotan ha konsensya an angay naton paghisgotan pa?
19 Bisan pa hito, an iba nakukurian ha pagsunod ha ira konsensya adlaw-adlaw. Ha masunod nga artikulo, paghihisgotan naton an mga sitwasyon nga gin-atubang han mga Kristiano. Pinaagi han pag-usisa hito, masasabtan naton hin mas matin-aw an naibubulig han konsensya, kon kay ano nga mahimo magkaiba-iba an konsensya, ngan kon paonan-o naton mas masusunod an tingog hito.—Hebreo 6:11, 12.
[Footnote]
a Sugad man, hi Owen Gingerich, propesor han pagsaliksik ha astronomiya ha Harvard University, nagsurat nga an pag-obserba ha mga hayop bangin diri makakabulig ha aton nga masabtan kon kay ano nga kinaiya han mga tawo nga magbinuligay. Siring pa niya nga posible nga an baton amo nga an Dios naghatag ha aton hin mga kalidad nga nagin hinungdan kon kay ano nga sugad kita hini, ngan upod na hito an konsensya.
Ano an Imo Hinbaroan?
• Kay ano nga an pag-abat kon ano an husto ngan sayop, o konsensya, maoobserbahan ha ngatanan nga kultura?
• Kay ano nga kinahanglan mag-ikmat kita nga diri basta na la magpagiya ha aton konsensya?
• Ha ano nga mga paagi mapapauswag naton an tingog han aton konsensya?
[Mga Pakiana]
[Mga Retrato ha pahina 23]
Nakonsensya hi David . . .
kondi waray makonsensya hi Saulo han Tarso
[Retrato ha pahina 24]
Mahimo naton mabansay an aton konsensya