Lukas—Hinigugma nga Igkasi-Magburuhat

INI nga panhitabo nahitabo han 65 K.P. ha Roma. Maaram hi Lukas han mga peligro ha pagpakilala nga sangkay hiya ni apostol Pablo nga hito nga panahon ginbibista tungod han iya pagtoo. Baga hin sisentensyahan hi Pablo hin kamatayon. Kondi hiton makuri nga kahimtang, hi Lukas la an iya kaupod.—2 Timoteo 4:6, 11.

Pamilyar an ngaran nga Lukas ha mga parabasa han Biblia tungod kay an Ebanghelyo nga iya ginsurat nagdadara han iya ngaran. Nagbiniyahe hiya kaupod ni Pablo nga nagtawag ha iya nga an “hinigugma nga manarambal” ngan ‘akon igkasi-magburuhat.’ (Kolosas 4:14; Filemon 24, Maopay nga Sumat nga Biblia) Diri damu nga impormasyon mahitungod kan Lukas an mababasa ha Kasuratan, diin tulo ka beses la nga gin-unabi an iya ngaran. Kondi, samtang imo gin-uusisa an mga impormasyon mahitungod ha iya, posible gud nga aapresyaron mo hiya sugad han pag-apresyar ha iya ni Pablo.

Parasurat Ngan Misyonero

An Ebanghelyo ni Lukas ngan an libro han Mga Buhat han mga Apostol iginsurat para kan Teopilo, nga nagpapasabot nga inin duha nga gin-giyahan han Dios nga dokumento ginsurat ni Lukas. (Lukas 1:3; Buhat 1:1) Waray sumiring hi Lukas nga testigo hiya ha ministeryo ni Jesu-Kristo. Lugod, hiya siniring nga ginkarawat niya an impormasyon tikang ha mga testigo ngan husto nga ‘ginsusog an kahimtang han ngatanan nga bagay tikang ha siyahan.’ (Lukas 1:1-3) Salit posible nga nagin sumurunod ni Kristo hi Lukas katapos han Pentekostes 33 K.P.

May mga naghuhunahuna nga hi Lukas taga-Antiokia ha Sirya. Naobserbahan nira nga an Mga Buhat naghahatag hin mga detalye mahitungod han mga panhitabo dida hito nga syudad ngan nagsusumat ito mahitungod han usa han pito ‘nga tawo nga mag-opay an kadungganan’ sugad nga “nakabig, nga taga-Antiokia,” samtang waray ngarani an mga syudad han unom. Syempre, diri kita makakasiguro nga nagpapasabot ini nga Antiokia an natawohan nga syudad ni Lukas.—Buhat 6:3-6.

Bisan kon waray ngarani hi Lukas ha Mga Buhat, an pipira nga kotasyon nagamit hin pronombre nga “kami,” “namon,” ngan “amon,” nga nagpapasabot nga kaupod hiya ha pipira nga panhitabo nga ginhulagway ha libro. Han ginsubay ni Lukas an gin-agian ni Pablo ngan han iya mga kaupod han ira ginlatas an Asia Minor, hiya siniring: “Pag-agi ha Misia, hira linugsong ha Troas.” Didto ha Troas nagkaada bisyon hi Pablo mahitungod hin Masedoniahanon nga nanginyupo: “Kadi ha Masedonia, ngan buligi kami.” Hi Lukas nagdugang: “Han iya pakakita han bisyon, ha kadagmitan nagtalinguha kami pagkadto ha Masedonia.” (Buhat 16:8-10) An pagbag-o han pronombre nga “hira” ngadto ha “kami” nagpapasabot nga inupod hi Lukas ha grupo ni Pablo ha Troas. Katapos hito, iginhulagway ni Lukas an pagsangyaw ha Filipos nga ginagamit an pulong nga “kami,” nangangahulogan nga kaapi hiya hito. “Han adlaw nga iparahuway,” hiya nagsurat, “kami ginowa ha ganghaan nga hirani han usa nga salog, nga ira hin-aaraan hin pag-ampoi. Ngan kami nanlingkod ngan nagkarokayakan hadton mga kababayin-an, nga nagtitirok.” Sugad nga resulta, ginkarawat ni  Lydia ngan han ngatanan nga iya sulod-balay an maopay nga sumat ngan nabawtismohan.—Buhat 16:11-15.

Inatubang hira hin pagkontra ha Filipos, diin nagtambal hi Pablo hin surugoon nga babaye nga nakakagpanagna tungod han impluwensya han “espiritu nga tamyawan.” Han nasantop han iya mga agaron nga nawara na an gintitikangan han ira kita, ira gindakop hira Pablo ngan Silas, ngan ginkastigo ngan ginpriso. Matin-aw nga waray mapriso hi Lukas, tungod kay iya ginhulagway an kakurian han iya mga kaupod nga gamit an pronombre nga “ira.” Han ginpagawas hira, ‘ginlaygayan nira [Pablo ngan Silas] an kabugtoan ngan linakat.’ Igin-upod la utro ni Lukas an iya kalugaringon ha istorya han binalik hi Pablo ha Filipos. (Buhat 16:16-40; 20:5, 6) Bangin nagpabilin hi Lukas ha Filipos basi dumarahon an buruhaton didto.

Pagtirok hin Impormasyon

Ha ano nga paagi nakakuha hi Lukas hin impormasyon para han iya Ebanghelyo ngan han libro han Mga Buhat? An bahin han Mga Buhat diin igin-upod ni Lukas an iya kalugaringon ha asoy—nagpapasabot nga iya gin-updan hi Pablo tikang ha Filipos ngadto ha Jerusalem, diin gin-aresto na liwat hi Pablo. Samtang nagbibiyahe, hi Pablo ngan an iya mga kaupod linungon kaupod kan Felipe ha Cesarea. (Buhat 20:6; 21:1-17) Posible nga nakakuha hi Lukas hin impormasyon para ha iya asoy mahitungod han siyahan nga pagmisyonero nga buruhaton ha Samaria tikang kan Felipe, an nanguna han pagsangyaw didto. (Buhat 8:4-25) Kondi hin-o pa an ginkuhaan ni Lukas hin impormasyon?

An duha ka tuig nga kapriso ni Pablo ha Cesarea posible nga nakahatag kan Lukas hin higayon nga makagsaliksik para han iya Ebanghelyo. Igo-igo la an kahirayo han Jerusalem, diin puydi niya usisahon an mga rekord han katulinan ni Jesus. Damu nga panhitabo an iginrekord ni Lukas mahitungod han kinabuhi ngan ministeryo ni Jesus nga ha iya la Ebanghelyo mababasa. Usa nga awtor an nakaobserba hin diri maminos 82 han sugad nga kotasyon.

Posible nga an mga hinbaroan ni Lukas mahitungod han katawo ni Juan tikang kan Elisabet, an iroy ni Juan nga Parabaptis. An mga detalye mahitungod han katawo ngan pagkabata ni Jesus bangin tikang ha iroy ni Jesus, hi Maria. (Lukas 1:5-2:52) Posible nga ginsumatan ni Pedro, Jakobo, o Juan hi Lukas mahitungod han milagroso nga pangisda. (Lukas 5:4-10) Ha Ebanghelyo la ni Lukas nahibabaroan naton an mahitungod han pipira han parabola ni Jesus, sugad han buotan  nga Samaritano, haligot nga ganghaan, nawara nga drakma, makaragon nga anak, ngan an manggaranon ngan hi Lasaro.—Lukas 10:29-37; 13:23, 24; 15: 8-32; 16:19-31.

Interesado gud hi Lukas ha mga tawo. Iya iginrekord an halad han pag-uray ni Maria, an pagkabanhaw han anak han balo, ngan an pagdihogi han usa nga babaye han tiil ni Jesus. Hi Lukas naghisgot mahitungod han kababayin-an nga nagmangno kan Kristo ngan han pag-abiabi ha Iya nira Marta ngan Maria. An Ebanghelyo ni Lukas nagsusumat mahitungod han katambal han babaye nga gangko, han lalaki nga nanhuhupong an lawas, ngan han napulo nga sanlahon. Nagsusumat ha aton hi Lukas mahitungod han hamubo nga hi Sakeo nga sinaka ha puno basi makita hi Jesus, ngan nagrekord han pagbasol han kawatan nga ginraysang sapit ni Kristo.—Lukas 2:24; 7:11-17, 36-50; 8:2, 3; 10:38-42; 13:10-17; 14:1-6; 17:11-19; 19:1-10; 23:39-43.

Makatirigamnan nga gin-uunabi han Ebanghelyo ni Lukas an pagtambal hin samad han buotan nga Samaritano ha ilustrasyon ni Jesus. Matin-aw nga tungod han iya interes sugad nga doktor, iya iginsaysay an paghulagway ni Jesus han pagtambal, upod na an alaksiw sugad nga nakakapugong han impeksyon, lana ha pagpakalma han kaul-ol, ngan pagbenda.—Lukas 10:30-37.

Kaupod ni Pablo ha Prisohan

Han priso hi Pablo ha Cesarea, an Romano nga opisyal nga hi Felix nagsugo nga “diri pagdid-an an bisan hin-o han [kan Pablo] mga kasangkayan ha pagmangno ha iya.” (Buhat 24:23) May pagtagad hi Lukas kan apostol Pablo. Salit posible nga usa hiya han nagmangno han apostol. Tungod kay diri pirme maopay an kahimsog ni Pablo, an pag-ataman ha iya bangin usa han buruhaton han “hinigugma nga manarambal.”—Kolosas 4:14; Galasia 4:13.

Han nag-apela hi Pablo kan Cesar, ginpakadto hiya han Romano nga opisyal nga hi Pesto ha Roma. Maunungon nga gin-updan ni Lukas hi Pablo ha hirayo nga pagbiyahe ngadto ha Italya ngan ginsurat an detalyado nga asoy han ira pagkalunod. (Buhat 24:27; 25:9-12; 27:1, 9-44) Samtang priso hi Pablo ha iya balay ha Roma, nagsurat hiya hin damu nga giniyahan nga surat, ngan ha duha hito iya gin-unabi hi Lukas. (Buhat 28:30; Kolosas 4:14; Filemon 24) Posible nga durante hinin duha ka tuig nga ginsurat ni Lukas an libro han Mga Buhat.

An ginprisohan kan Pablo ha Roma posible gud nga puno hin buruhaton may kalabotan ha pag-alagad. Bangin didto nakaistorya ni Lukas an pipira han iba nga igkasi-magburuhat ni Pablo—Tikiko, Aristarko, Markos, Justo, Epapras, ngan Onesimo, ha pag-unabi han pipira.—Kolosas 4:7-14.

Durante han ikaduha nga pagkapriso ni Pablo, han inabat niya nga hirani na hiya mamatay, waray hiya bayai han maunungon ngan maisugon nga hi Lukas, bisan kon ginbayaan na hiya han iba. Posible nga nagpabilin hi Lukas bisan kon namimeligro an iya kagawasan. Bangin ginios hiya sugad nga sekretaryo han iya ginsurat an mga pulong ni Pablo: “Hi Lukas la an aadi nga upod nakon.” Sumala ha mga impormasyon, waray pag-iha ginpugotan hi Pablo.—2 Timoteo 4:6-8, 11, 16.

May pagsakripisyo ha kalugaringon hi Lukas ngan mapainubsanon. Waray hiya maghambog han iya hibabroan o mangalimbasog nga magin sikat. Oo, mahimo gud unta niya igpadayon an iya pagin doktor, kondi ginpili niya nga bug-os nga suportahan an buruhaton may kalabotan ha Ginhadian. Pariho kan Lukas, hinaot nga may pagsakripisyo ha kalugaringon nga ipasamwak naton an maopay nga sumat ngan mapainubsanon nga magbuhat para ha kadayawan ni Jehova.—Lukas 12:31.

[Kahon ha pahina 19]

HIN-O HI TEOPILO?

Iginsurat ni Lukas an iya Ebanghelyo ngan Mga Buhat han mga Apostol para kan Teopilo. Ha Ebanghelyo ni Lukas, gintawag hiya nga “harangdon gud nga Teopilo.” (Lukas 1:3) An “harangdon gud” usa nga pagtawag para hin prominente nga indibiduwal nga riko hinduro, ngan para hin hitaas nga opisyal ha gobyerno han Roma. Gintawag ni apostol Pablo hi Pesto, an Romano nga opisyal ha Judea, ha pariho nga paagi.—Buhat 26:25.

Matin-aw nga hinbatian ni Teopilo an mensahe mahitungod kan Jesus ngan nagin interesado hiya hito. Naglaom hi Lukas nga an iya Ebanghelyo makabulig kan Teopilo nga “sumabot han kamatuoran han mga bagay nga igintutdo ha [iya].”—Lukas 1:4.

Sumala kan Richard Lenski, nga eskolar han Griego nga mga sinurat, posible gud nga diri tumuroo hi Teopilo han gintawag hiya ni Lukas nga “harangdon gud,” tungod kay “ha ngatanan nga literatura han mga Kristiano, . . . waray igkasi-Kristiano an gintawag ha sugad nga dungganon nga titulo.” Ha urhi, han ginsurat ni Lukas an libro han Mga Buhat, waray niya gamita an titulo nga “harangdon gud” kondi siniring la: “O! Teopilo.” (Buhat 1:1) Hi Lenski nagtapos: “Han ginsurat ni Lukas an iya Ebanghelyo para kan Teopilo, inin dungganon nga tawo diri pa Kristiano kondi interesado gud ha Kristianidad; pero han iginpadara ni Lukas an Mga Buhat kan Teopilo, usa na hiya nga kombirte.”