An Biblia Nakaabot ha Daku nga Mapula nga Isla

AN Madagascar mga 400 ka kilometro an kahirayo tikang ha sur-este nga baybayon han Aprika. Ito an ikaupat nga pinakadaku nga isla ha kalibotan. An mga taga-Madagascar maiha na nga maaram han ngaran nga Jehova, tungod kay an mga hubad han Biblia ha Malagasy nga yinaknan nga may-ada ngaran han Dios ginagamit hin sobra 170 ka tuig na. Ito nga hubad resulta han pagkamapinadayunon ngan determinasyon.

Ha Mauritius, an kahirani hito nga isla, nagtikang an paghubad han Biblia ha Malagasy nga yinaknan. Han 1813, hi Sir Robert Farquhar, an taga-Britanya nga gobernador han Mauritius, nagtikang paghubad han mga Ebanghelyo ha Malagasy. Ha urhi iya gin-aghat an hadi han Madagascar nga hi Radama I nga mag-imbitar hin mga magturutdo tikang ha London Missionary Society (LMS) nga kumadto ha Daku nga Mapula nga Isla, an agsob nga pagtawag ha Madagascar.

Han Agosto 18, 1818, an Welsh nga mga misyonero nga hira David Jones ngan Thomas Bevan nga tikang ha Mauritius inabot ha syudad han Toamasina. Relihiyoso hinduro an mga tawo didto, kaupod ha ira adlaw-adlaw nga pagkinabuhi an pagsingba ha mga kaapoy-apoyan ngan an mga tradisyon. An ira yinaknan nagtikang ha mga pinulongan han Malaysia ngan Polynesia, ngan makapainteres gud ito.

Waray pag-iha katapos magtindog hin gutiay nga eskwelahan, igin-upod nira Jones ngan Bevan an ira asawa ngan mga anak tikang ha Mauritius ngadto ha Toamasina. Kondi makasurubo nga hira ngatanan nagkasakit hin malaria, ngan han Disyembre 1818 namatay an asawa ngan anak ni Jones. Paglabay hin duha ka bulan namatay liwat an bug-os nga pamilya han Bevan. Hi David Jones la an waray mamatay.

Kondi ito nga trahedya waray makapaundang kan Jones. Determinado hiya nga ihubad an Pulong han Dios ha yinaknan han mga taga-Madagascar. Pagbalik niya ha Mauritius basi magpaopay, nag-aram hiya han makuri nga yinaknan nga Malagasy. Waray pag-iha katapos hito, gintikangan niya paghubad an Ebanghelyo ni Juan.

Han Oktubre 1820, binalik hi Jones ha Madagascar. Inabot hiya ha Antananarivo, an kapital nga syudad, ngan waray pag-iha nagtindog hin bag-o nga eskwelahan nga gindudumara hin mga misyonero. Makuri an mga kahimtang kay waray mga libro, blackboard, o mga lingkoran. Kondi maopay gud an igintututdo ha klase, ngan an kabataan interesado mahibaro.

Katapos hin mga pito ka bulan nga pagtrabaho nga nag-uusahan, hi Jones nagkaada bag-o nga kaupod nga kasaliwan ni Bevan, an misyonero nga hi David Griffiths. Hira nga duha maduruto gud nga naghubad han Biblia ha Malagasy.

Nagtikang an Paghubad han Biblia

Temprano han dekada han 1820, iginsusurat la an Malagasy ha sorabe—Malagasy nga mga pulong nga Arabiko an estilo han pagsurat. Gutiay gud la an nakakabasa hito. Salit katapos mangaro an mga misyonero hin permiso kan Hadi Radama I, gintugotan hira nga gamiton an Romano nga alpabeto imbes nga an sorabe.

 Nagtikang an paghubad han Septyembre 10, 1823. Iginhubad ni Jones an Genesis ngan Mateo, ngan iginhubad ni Griffiths an Eksodo ngan Lukas. Maduruto gud hira nga duha. Labot pa ha paghubad, nagtututdo hira ha eskwelahan ha aga ngan kulop. Nag-aandam liwat hira ngan nagdudumara hin mga sermon ha singbahan ha tulo nga yinaknan. Kondi prayoridad pa gihapon nira an paghubad han Biblia.

Ha bulig han 12 nga estudyante, iginhubad nira an bug-os nga Griego nga Kasuratan ngan damu nga libro ha Hebreo nga Kasuratan ha sulod la hin 18 ka bulan. Han sumunod nga tuig, natapos an siyahan nga hubad han bug-os nga Biblia. Syempre, kinahanglan pa opayon an pagkahubad hito. Salit duha nga eksperto ha yinaknan, hira David Johns ngan Joseph Freeman, an iginpadara tikang ha England basi bumulig.

Paglampos ha mga Ulang

Han natapos an Malagasy nga hubad, iginpadara han LMS hi Charles Hovenden basi mag-assemble han siyahan nga imprintahan ha Madagascar. Inabot hiya han Nobyembre 21, 1826. Kondi waray pa mag-usa ka bulan tikang han iya pag-abot nagkasakit hiya hin malaria ngan namatay, ngan waray iba nga maaram magpaandar han imprintahan. Han sumunod nga tuig, gin-assemble ni James Cameron, usa nga eksperyensyado nga trabahador tikang ha Scotland, an imprintahan ha bulig han manual nga iya nakita dida hito. Katapos sarihan an damu nga paagi, nakaimprinta hiya hin bahin han kapitulo 1 han Genesis han Disyembre 4, 1827. a

Han Hulyo 27, 1828, nagkaada usa pa nga ulang katapos mamatay hi Radama I. Sinuporta gud hiya ha paghubad han Biblia. Mahitungod ha iya, hi David Jones nagsiring: “Hi Hadi Radama buotan hinduro ngan makisangkayon. Igin-aaghat gud niya an edukasyon, ngan para ha iya, an pagtutdo ha iya katawohan nga magin sibilisado mas importante ha Bulawan o Salapi.” Kondi ginsaliwnan hiya han iya asawa nga hi Ranavalona I, ngan nakita dayon nga diri hiya pariho han iya bana nga nasuporta ha proyekto han paghubad.

Waray pag-iha tikang han pagmando han rayna, usa nga bisita nga taga-England an naghangyo nga makiistorya ha iya mahitungod han paghubad, kondi nagdumiri an rayna. Ha lain pa nga higayon, han ginsidngan hiya han mga misyonero nga damu pa an ira igtututdo ha mga tawo, pati na an Griego ngan Hebreo nga yinaknan, hiya nagsiring: “Diri ako interesado ha Griego ngan Hebreo, karuyag ko lugod hibaroan kon may maitututdo kamo ha akon katawohan nga mas mapulsanon, sugad han paghimo hin sabon.” Nasantop nira nga bangin paiwason hira nga diri pa natatapos an Malagasy nga Biblia, salit naghangyo hi Cameron nga tagan hiya hin usa ka semana ha paghunahuna han ginsiring han rayna.

Han sumunod nga semana, iginpresenta ni Cameron ha mga mensahero han rayna an duha nga gudti nga bareta hin sabon nga hinimo tikang ha mga materyales ha ira lugar. Tungod hini ngan han iba pa nga serbisyo publiko han mga misyonero, natagbaw an rayna, tubtob nga natapos pag-imprinta an haros ngatanan nga libro han Hebreo nga Kasuratan.

Kalipay nga Ginsundan hin Kasubo

Bisan kon ha siyahan nadiri an rayna ha mga misyonero, han Mayo 1831 nagpagawas hiya hin diri-ginlalaoman nga balaud. Gintutugotan na niya an iya mga sakop nga mabawtismohan sugad nga mga Kristiano! Kondi waray la ini pag-iha. Sumala ha A History of Madagascar, “an kadamu han nagpabawtismo nakapabaraka ha mga opisyal ha palasyo nga nadiri hin pagbag-o, ngan ira ginkombinse an rayna nga an komunyon pariho hin panumpa han pagkamaunungon ha mga taga-Britanya.” Salit ha ikatarapos han 1831, igindiri na an pagpabawtismo sugad nga Kristiano, unom la ka bulan katapos nga igintugot ito.

An pagburobag-o han desisyon han rayna ngan an nagtitikaduro nga impluwensya han  mga opisyal nga debotado ha mga tradisyon nakaaghat ha mga misyonero nga tapuson an pag-imprinta han Biblia. Natapos an Kristiano Griego nga Kasuratan, ngan yinukot nga kopya hito an iginpanaltag. Kondi han Marso 1, 1835 nagkaada na liwat lain nga ulang, han igindeklara ni Rayna Ranavalona I nga ilegal an Kristianidad ngan iginsugo nga isurender ha mga awtoridad an ngatanan nga libro mahitungod han Kristianidad.

An balaud han rayna nangahulogan liwat nga an ginbabansay nga mga taga-Madagascar diri na makakabulig ha pag-imprinta. Salit an pipira na la nga misyonero an nagtrabaho hito adlaw ngan gab-i tubtob nga naipublikar nira an bug-os nga Biblia han Hunyo 1835. Oo, naipublikar na an Biblia ha Malagasy!

Tungod kay nagpapadayon an pagdiri, iginpanaltag nira dayon an mga Biblia, ngan 70 nga kopya hito an iginlubong basi matipigan. Igo gud la, kay waray pa mag-usa ka tuig, ginpaiwas an mga misyonero, ngan duha na la an nahibilin. Kondi damu na an nakabasa han pulong han Dios dida ha Daku nga Mapula nga Isla.

An Gugma han mga Taga-Madagascar ha Biblia

Nalipay gud an mga taga-Madagascar nga nababasa nira an Pulong han Dios ha ira yinaknan! May-ada mga sayop an kahubad hito, ngan kinadaan na an mga pulong. Bisan pa hito, talagsa la an balay nga waray Biblia, ngan damu nga taga-Madagascar an regular nga nagbabasa hito. An makatirigamnan hini nga hubad amo an paggamit han ngaran han Dios nga Jehova ha bug-os nga Hebreo nga Kasuratan. Ha orihinal nga mga kopya, mababasa liwat an ngaran han Dios ha Griego nga Kasuratan. Salit kadam-an nga taga-Madagascar an maaram han ngaran han Dios.

Ha pagkamatuod, han naimprinta an siyahan nga mga kopya han Griego nga Kasuratan, an nagdudumara han imprintahan nga hi Mr. Baker nakaobserba han kalipay han mga taga-Madagascar ngan nagsiring: “Diri man ha nagtatagna ako, pero natoo ako nga an pulong han Dios diri gud mawawara hini nga nasud!” Tinuod an iya ginsiring. An pagkaada Biblia ha Madagascar waray mapugngi bisan han malaria o han kakuri han pag-aram hin yinaknan o bisan han pagdiri han usa nga magmarando.

Yana mas maopay na gud an kahimtang. Kay ano? Han 2008, iginpagowa an New World Translation of the Holy Scriptures ha Malagasy nga yinaknan. Ini nga hubad mas maopay gud tungod kay moderno ngan masayon masabtan an mga pulong. Salit mas damu na gud yana an makakabasa ngan makakasabot han Pulong han Dios ha Daku nga Mapula nga Isla.—Isa. 40:8.

[Footnote]

[Retrato ha pahina 31]

An “New World Translation” ha Malagasy nagpapasidungog ha ngaran han Dios nga Jehova