An Siyahan nga mga Kristiano Ngan an mga Dios han Roma

HA USA nga surat kan Trajan nga emperador han Roma, hi Pliny nga Burobata nga gobernador han Bitinia nagsiring: “Ini an akon ginbubuhat hadton gindadara ha akon nga gin-akusahan nga Kristiano. Ginpapakianhan ko hira kon Kristiano hira, ngan kon sumiring hira nga oo, ginpapakianhan ko hira ha ikaduha ngan ikatulo nga higayon ngan gintatarhog nga sirotan. Kon amo la gihapon an ira baton, akon hira iginpapapatay.” Mahitungod hadton naglirong nga Kristiano hira pinaagi han panhimaraot kan Kristo ngan pagsingba ha ladawan han emperador ngan ha mga imahen han mga dios nga gindara ni Pliny ha korte, hiya nagsurat: “Para ha akon, husto la nga maabswelto hira.”

Gintimaraot an siyahan nga mga Kristiano tungod kay nagdumiri hira pagsingba ha emperador ngan ha mga imahen han magkalain-lain nga dios. Kumusta man an iba nga relihiyon ha Imperyo han Roma? Ano nga mga dios an ira ginsingba, ngan paonan-o ito gintagad han mga Romano? Kay ano nga gintimaraot an mga Kristiano ha ira pagdumiri nga maghalad ha mga dios han Roma? An mga baton hini mabulig ha aton nga hibaroan kon ano an aton bubuhaton kon sarihan an aton pagkamaunungon kan Jehova.

Mga Relihiyon ha Imperyo han Roma

Sugad la nga damu an yinaknan ngan kultura ha bug-os nga Imperyo han Roma, damu liwat an ira ginsisingba nga dios. Bisan kon para ha mga Romano baga hin naiiba an Judaismo, gintagad nira ito nga religio licita, o kinikilala nga relihiyon, ngan ginpanalipdan ito. Duha ka beses kada adlaw ha templo ha Jerusalem, duha nga nati nga karnero ngan usa nga lalaki nga baka an iginhahalad para kan Cesar ngan ha nasud han Roma. Diri importante ha mga Romano kon usa o damu nga dios an napapalipay hito. An importante ha ira amo an paghalad, tungod kay igo na ito nga pamatuod han pagkamaunungon han mga Judio ha Imperyo han Roma.

An iba-iba nga klase hin paganismo kalyap ha mga kulto ha ira lugar. Damu na an tinoo ha Griego nga mga susmatanon, ngan komon an panigo. An tinatawag nga misteryoso nga mga relihiyon tikang ha Este nagsaad ha mga debotado hin imortalidad, direkta nga kapahayagan tikang ha mga dios, ngan pagdaop ha mga dios pinaagi hin misteryoso nga mga rituwal. Nagsarang ito nga mga relihiyon ha bug-os nga imperyo. Ha siyahan nga mga siglo K.P., popular an mga kulto han dios nga hi Serapis ngan han diosa nga hi Isis han Ehipto, han diosa nga isda nga hi Atargatis han Sirya, ngan han dios nga adlaw nga hi Mithra han Persia.

 Ha libro han Biblia nga Mga Buhat, matin-aw nga iginhulagway an pagano nga pagsingba nga kalyap ha panahon han siyahan nga mga Kristiano. Pananglitan, an Romano nga gobernador han Kipre pirme may upod nga espiritista nga Judio. (Buh. 13:6, 7) Ha Listra, ginhunahuna han mga tawo nga hira Pablo ngan Bernabe amo an Griego nga mga dios nga hira Hermes ngan Zeus. (Buh. 14:11-13) Han nakadto hi Pablo ha Filipos, iginkita hiya hin surugoon nga babaye nga parapanigo. (Buh. 16:16-18) Ha syudad han Atenas, nagsiring hi Pablo nga an mga umurukoy didto baga hin ‘magtutubyan gud ha pagsingba ha mga dios-dios.’ Nakakita liwat hiya didto hin halaran nga may surat nga ‘Ha Dios nga Diri Kinilala.’ (Buh. 17:22, 23) An mga taga-Efeso nagsingba ha diosa nga hi Artemis. (Buh. 19:1, 23, 24, 34) Ha isla han Malta, nagsiring an mga tawo nga dios hi Pablo tungod kay waray hiya madaot han ginkagat hin halas. (Buh. 28:3-6) Ha sugad nga mga kahimtang kinahanglan mag-ikmat an mga Kristiano ha mga impluwensya nga mahimo makadaot han ira putli nga pagsingba.

Relihiyon han mga Romano

Samtang nagtitikahaluag an Imperyo han Roma, ginkarawat han mga Romano an mga dios nga bag-o nira nga nakilala tungod kay ginhuhunahuna nira nga ito gihapon an mga dios nga ira ginsisingba kondi ha iba la nga dagway. Imbes nga isalikway an mga kulto tikang ha iba nga nasud, ginkarawat lugod ito han nananakop nga mga Romano. Salit iba-iba an relihiyon han Roma sugad la nga iba-iba an kultura han mga umurukoy hito. Diri importante ha ira an esklusibo nga pagsingba. An mga tawo mahimo magsingba hin iba-iba nga dios.

An supremo nga dios han Roma amo hi Jupiter, nga gintawag nga Optimus Maximus o gimaopayi ngan pinakaharangdon. Natoo hira nga nagpapakita hiya pinaagi hin hangin, uran, kidlat, ngan dalugdog. An iya bugto nga babaye ngan asawa nga hi Juno, nga gintotoohan nga diosa han bulan, amo kuno an nagbabantay han ngatanan nga bahin han kinabuhi han kababayin-an. An iya anak nga hi Minerva amo an diosa han mga produkto nga hinimo han kamot, propesyon, arte, ngan girra.

Damu hinduro an mga dios han mga Romano. Hira Lares ngan Penates an mga dios han pamilya. Hi Vesta an diosa han abohan. Hi Janus nga duha an nawong amo an dios han ngatanan nga tinikangan. An tagsa nga trabaho may espisipiko nga dios. Natoo pa ngani hira ha mga dios han  mga ideya o kalidad. Hi Pax an nagbabantay han kamurayawan, hi Salus an diosa han kahimsog, hi Pudicitia an diosa han kaligdong ngan kaputli, hi Fides an diosa han pagkamaunungon, hi Virtus an dios han kaisog, ngan hi Voluptas an diosa han kalipay. Natoo an mga Romano nga an ngatanan nga ira ginbubuhat ha publiko ngan ha pribado nadepende ha kaburut-on han mga dios. Salit basi masiguro nga maglalampos an usa nga buruhaton, kinahanglan lipayon an partikular nga dios pinaagi han rituwal nga mga pag-ampo, halad, ngan pyesta.

Usa nga paagi basi hibaroan an kaburut-on han mga dios amo an pamiling hin sinyales. An nangunguna nga paagi ha pagbuhat hito amo an pag-usisa ha mga organo han iginhalad nga mga hayop. Natoo hira nga an kahimtang ngan hitsura han mga organo nagpapakita kon gin-uuyonan o iginsasalikway han mga dios an anoman nga ira bubuhaton.

Ha ikatarapos han ikaduha ka siglo A.K.P., an mga Romano natoo na nga an ira nangunguna nga mga dios pariho la han mga dios han mga Griego—hi Jupiter katugbang ni Zeus, hi Juno katugbang ni Hera, ngan iba pa. Gintoohan liwat nira an mga susmatanon mahitungod han mga dios han mga Griego. Ito nga mga susmatanon diri gud nagdadayaw ha mga dios nga may-ada mga kaluyahan ngan limitasyon pariho ha mga tawo. Pananglitan, hi Zeus iginhulagway nga nanlulugos ngan nanmumolestya hin mga bata ngan nakikighilawas ha mga mortal ngan ha gintotoohan nga mga imortal. An makaarawod nga ginbubuhat han mga dios—agsob nga gindadayaw gud ha kadaan nga mga teatro—nakaaghat ha ira mga magsiringba nga maghunahuna nga puydi liwat hira magbuhat hin kalaw-ayan.

Posible nga pipira la nga edukado nga tawo an natoo nga literal ito nga mga susmatanon. An iba naghunahuna nga simboliko la ito. Bangin ini an hinungdan nga nagpakiana hi Ponsio Pilato, “Ano an kamatuoran?” (Juan 18:38) Iginpapahayag hini nga pakiana an “kasagaran nga panhunahuna han edukado nga mga tawo nga imposible hibaroan kon ano gud an kamatuoran.”

Pagsingba ha Emperador

An pagsingba ha emperador nagtikang han nagmando hi Augustus (27 A.K.P.–14 K.P.). Ha mga probinsya ha Este nga Griego an yinaknan, damu an mapasalamaton gud kan Augustus, kay ha iya pagmando nagkaada kauswagan ngan kamurayawan katapos hin hilawig nga panahon han girra. Karuyag han mga tawo nga padayon nga panalipdan hira hin magmarando nga ira nakikita. Hingyap nira nga magkaada gobyerno nga mag-uurosa han iba-iba nga relihiyon, mag-aaghat hin gugma ha nasud, ngan mag-uurosa han kalibotan ilarom han pagmando han “manluluwas” hito. Sugad nga resulta, gintagad nira nga dios an emperador.

Bisan kon hi Augustus waray magpatawag nga dios han buhi pa hiya, gin-insister niya nga kinahanglan singbahon an simbolo han Roma sugad nga diosa—hi Roma Dea. Ginsingba hi Augustus sugad nga dios han patay na hiya. Salit ha mga probinsya, an pagkamaunungon ha nasud ngan pagsingba nahingadto ha sentro han imperyo ngan ha mga magmarando hito. Inin bag-o nga pagsingba ha emperador—nga waray pag-iha nagin kalyap ha ngatanan nga probinsya—nagin paagi han pagpahayag han pagtahod ngan pagkamaunungon ha Estado.

Hi Domitian nga emperador han 81-96 K.P. amo an siyahan nga magmarando han Roma nga nag-obligar ha mga tawo nga singbahon hiya sugad nga dios. Ha panahon han iya pagmando, nasabtan na han mga Romano an kaibahan han mga Kristiano ha mga Judio ngan ginkontra an ira ginhunahuna nga bag-o nga kulto. Posible nga durante han pagmando ni Domitian, nadistyero hi apostol Juan ha isla han Patmos tungod han pagpamatuod mahitungod kan Jesus.—Pah. 1:9.

An libro han Pahayag iginsurat han distyero hi Juan. Hito nga libro iya gin-unabi an Kristiano nga hi Antipas nga ginpatay ha Pergamo, usa nga  importante nga sentro han pagsingba ha emperador. (Pah. 2:12, 13) Hito nga panahon, posible nga an gobyerno han imperyo nag-obligar ha mga Kristiano nga buhaton an mga rituwal han relihiyon han Estado. Tinuod man ini o diri, han 112 K.P., gin-obligar ni Pliny an mga Kristiano ha Bitinia nga magbuhat hito nga mga rituwal sugad la han ginhisgotan ha surat kan Trajan nga gin-unabi ha tinikangan hini nga artikulo.

Gindayaw ni Trajan an paagi ha pagsulbad ni Pliny ha mga kaso nga gindadara ha iya ngan nagsugo nga patayon an mga Kristiano nga nagdudumiri pagsingba ha mga dios han Roma. “Kondi,” nagsurat hi Trajan, “kon iglirong han usa an iya pagin Kristiano, ngan pamatud-an ito pinaagi han pag-ampo ha aton mga dios, (bisan kon ginsuspetsahan hiya hadto) pasayloa hiya kon magbasol.”

Diri gud masabtan han mga Romano an relihiyon nga nag-oobligar hin esklusibo nga debosyon ha mga membro hito. Waray ito ig-obligar han mga dios han Roma, salit kay ano nga ginkikinahanglan ito han Dios han mga Kristiano? Gintotoohan nga an pagsingba ha mga dios han Estado nagpapakita la hin pagkilala ha politikal nga sistema. Salit an pagdumiri ha pagbuhat hito gintatagad nga pagrebelde ha nasud. Nasabtan ni Pliny nga kadam-an ha mga Kristiano diri mapipirit nga buhaton ito. Para ha ira, pagpakita ito hin pagkadiri-matinumanon kan Jehova, ngan damu ha ira an mas naruyag pa nga mamatay imbes nga magsingba ha emperador.

Kay ano nga sadang kita magin interesado hini yana? Ha pipira nga lugar, ginlalaoman an mga umurukoy nga sumaludo ha mga simbolo han nasud. Sugad nga mga Kristiano, gintatahod naton an awtoridad han gobyerno. (Roma 13:1) Kondi mahitungod ha mga seremonya may kalabotan ha bandera han nasud, napapagios kita han igin-oobligar ni Jehova nga esklusibo nga debosyon ngan han sagdon han iya Pulong nga ‘pumalagiw tikang ha pagsingba ha mga dios-dios’ ngan ‘maglikay ha mga ladawan.’ (1 Kor. 10:14; 1 Juan 5:21; Nah. 1:2) Hi Jesus nagsiring: “Magsingba ka ha imo Ginoo nga Dios, ngan ha iya la ikaw magmangno.” (Luk. 4:8) Salit hinaot magpabilin kita nga maunungon ha Dios nga aton ginsisingba.

[Blurb ha pahina 5]

An tinuod nga mga Kristiano may esklusibo nga debosyon kan Jehova

[Mga Retrato ha pahina 3]

An siyahan nga mga Kristiano nagdumiri pagsingba ha emperador o ha mga imahen han mga dios

Emperador Domitian

Zeus

[Ginkuhaan han mga Retrato]

Emperador Domitian: Todd Bolen/Bible Places.com; Zeus: Photograph by Todd Bolen/Bible Places.com, taken at Archaeological Museum of Istanbul

[Retrato ha pahina 4]

An mga Kristiano ha Efeso nagdumiri pagsingba ha bantogan nga diosa nga hi Artemis.—Buh. 19:23-41