Maaram Ka Ba?

Ha Efeso 2:11-15, (NW) literal ba nga pader an ginhisgotan ni apostol Pablo han nag-unabi hiya hin pader nga nagbubulag han mga Judio ha mga Hentil?

Ha surat ni apostol Pablo ha mga taga-Efeso, iya iginhatag an kaibahan han mga Israelita ha “mga dumuruong.” Hiya nagsiring nga may-ada “pader” nga ‘nagbulag’ hiton duha nga grupo. (Efeso 2:11-15, NW) An ginhihisgotan dinhi ni Pablo amo an “Balaud han mga sugo” nga iginhatag pinaagi kan Moises, kondi an iya paggamit han pulong nga “pader” bangin magpahinumdom ha mga magbarasa han usa nga pader nga aktuwal nga nag-eksister.

Ha siyahan nga siglo K.P., an templo ni Jehova ha Jerusalem may-ada pipira nga bungsaran nga pinili la an makakasulod. Mahimo sumulod an bisan hin-o ha Bungsaran han mga Hentil, kondi mga Judio ngan proselita la an nakakasulod ha mga bungsaran han templo. An nagbubulag han lugar nga diri abrido ha publiko ha lugar nga panpubliko amo an Soreg, an magarbo nga barandelyas nga hinimo ha bato nga mga upat ka piye an kahitaas. An Judio nga historyador nga hi Flavius Josephus han siyahan nga siglo nagsiring nga may mga sinurat ha Griego ngan Latin nga ginpaskin dida hini nga pader nga nagpapahamangno ha mga Hentil nga diri umagi dida hito basi diri hira makasulod ha baraan nga mga lugar.

Usa nga sinurat ha Griego nga pinulongan tikang ha pader nga nagbubulag hito nga mga lugar an nabilngan. Dida hito mababasa: “Waray dumuruong an sadang umagi ha pader ngan alad nga nakapalibot han santuaryo. An bisan hin-o nga umagi hito papatayon.”

Matin-aw nga gin-gamit ni Pablo an Soreg ha pagrepresentar han kauyonan han Balaud nga iginhatag kan Moises nga maiha na nga nagbubulag han mga Judio ngan Hentil. Gintapos han halad lukat nga kamatayon ni Jesus an kauyonan han Balaud nga tungod hito “nagbungkag han pader nga nakada ha butnga.”

Kay ano nga 12 la nga tribo han Israel an agsob unabihon han Biblia nga ha aktuwal may-ada man 13 nga tribo?

An mga tribo, o pamilya, han Israel tikang ha mga anak ni Jakob nga an ngaran ginliwanan hin Israel. Ini nga patriarka may-ada 12 nga anak nga kalalakin-an—hira Ruben, Simeon, Lebi, Juda, Dan, Neptali, Gad, Aser, Isakar, Zabulon, Jose, ngan Benjamin. (Genesis 29:32–30:24; 35:16-18) May-ada mga tribo nga iginsunod ha ngaran han 11 hini nga magburugto, kondi waray iginsunod ha ngaran ni Jose. Lugod, duha nga tribo an iginsunod ha ngaran han iya mga anak, hira Epraim ngan Manases, nga gintagad nga mga pangulo han tribo. Salit, 13 an tribo han Israel. Kon sugad, kay ano nga 12 la nga tribo an agsob unabihon han Biblia?

Ha mga Israelita, an kalalakin-an ha tribo ni Lebi ginpili nga mag-alagad ha tabernakulo ni Jehova ngan ha urhi ha templo. Tungod hito, diri hira kaapi ha serbisyo militar. Hi Jehova nagsiring kan Moises: “An tulin la ni Lebi an diri mo ihapon, ngan diri man liwat kuhaan nimo an kabug-osan han ihap nira ha butnga han mga anak ni Israel; Kondi ibutang mo hira an mga Lebihanon nga magmarangno han tabernakulo han pagpamatuod, ngan ha ngatanan nga mga garamiton hini, ngan ha ngatanan nga mga butang nga mahitutungod hini.”—Numeros 1:49, 50.

Dugang pa, an mga Lebita waray tagi hin bahin ha Tuna nga Iginsaad. Lugod, gintagan hira hin 48 nga syudad ha iba-iba nga dapit han Israel.—Numeros 18:20-24; Josue 21:41.

Tungod hinin duha nga hinungdan, an tribo ni Lebi kasagaran nga diri igin-uupod kon iginlilista an mga tribo. Salit, agsob nga ginsisiring nga 12 la an tribo han Israel.—Numeros 1:1-15.

[Ginkuhaan han Retrato ha pahina 21]

Archaeological Museum ha Istanbul