Magin Mapasalamaton Para ha Uran

URAN! Ano an aton bubuhaton kon waray ito? Tinuod, an duro nga pag-inuran mahimo magresulta hin nakakadaot nga mga baha. Dugang pa, an mga tawo ha matugnaw ngan mauran nga lugar bangin diri pirme nalilipay kon nauran. (Esra 10:9) Kondi, kumusta man an minilyon nga nag-aantos hin kapaso ngan huraw ha kadak-an nga panahon? Aw, sigurado nga narirepreskohan gud hira kon nauran!

Ito an kahimtang ha mga lugar nga ginhisgotan ha Biblia, sugad ha kasuoksuokan han Asia Minor, diin nagmisyonero hi apostol Pablo. Samtang nakadto hi Pablo, iya ginsidngan an mga taga-Likaonia: “[An Dios] waray magbilin ha iya ngahaw hin pagtestigo, nga nagbuhat hin maopay, nga naghatag ha iyo hin uran tikang ha langit, ngan hin panahon nga mauswagon, nga ginpuno an iyo mga kasingkasing hin karan-on ngan hin kalipay.” (Buhat 14:17) Tigamni nga gin-unabi ni Pablo siyahan an uran tungod kay kon waray ito, waray matubo nga tanom ngan waray unta “panahon nga mauswagon” o panahon han pamunga.

Damu an mababasa ha Biblia mahitungod han uran. Ha pagkamatuod, an Hebreo ngan Griego nga pulong para ha uran mababasa ha Biblia hin sobra usa ka gatos ka beses. Karuyag mo ba dugang nga mahibaro mahitungod ha makatirigamnan nga regalo nga uran? Ha pariho nga panahon, karuyag mo ba maparig-on an imo pagtoo ha pagkahusto ha syensya han Biblia?

Kon Ano an Ginsisiring han Biblia Mahitungod ha Uran

Ginhisgotan ni Jesu-Kristo an ginkikinahanglan basi umuran. An “iyo Amay,” siring ni Jesus, ‘nagpasirang han iya adlaw ha magraot ngan mag-opay, ngan nagpapauran ha magtadong ngan diri magtadong.’ (Mateo 5:45) Naobserbahan mo ba nga gin-unabi ni Jesus an adlaw antes han uran? Angayan ito tungod kay an adlaw diri la nagtatagana hin enerhiya ha tanom basi tumubo kondi nagpapahinabo liwat nga magkaada sikolo han tubig ha tuna. Oo, an kapaso han adlaw an nagpapahinabo nga kada tuig nagigin tab-ang nga alisngaw an ginbabanabana nga 400,000 kubiko kilometro han tubig ha dagat. Tungod kay hi Jehova nga Dios an naglarang han adlaw, angayan nga tawagon hiya nga an usa nga ‘nagkakabig’ han tubig tipaigbaw basi magin uran.

Iginhuhulagway han Biblia an sikolo han tubig, ito nasiring: “Kinakabig [han Dios] tipaigbaw an mga toro han tubig, nga naturo nga uran tikang ha iya alisngaw, nga han mga langit ihinuhuwad ngan naturo ngada ha tawo ha damu gud.” (Job 36:26-28) Yinukot ka tuig tikang isurat iton husto-ha-syensya nga mga pulong, daku na nga panahon an ginamit han tawo ha pangalimbasog nga hisabtan an sikolo han tubig. “Tubtob yana,” siring han 2003 nga libro nga Water Science and Engineering, “diri hinbabaroan an proseso han kaporma han turo han uran.”

Kondi, an hinbabaroan gud han mga syentista amo nga an turo han uran napuporma tikang ha mga bahin—nakikita la pinaagi hin mikroskopyo—nga nagigin nucleus han gudtiay hinduro nga turo ha mga dampog. An tagsa hinin gutiay hinduro nga turo kinahanglan dumaku hin usa ka milyon ka pilo o sobra pa basi magin usa ka turo hin uran. Komplikado ini nga proseso salit nagkikinahanglan hin pipira ka oras basi makompleto ito. An libro ha syensya nga Hydrology in Practice, nasiring: “Damu an teoriya kon paonan-o an gudtiay hinduro nga turo han dampog nadaku basi magin turo han uran, ngan an pag-usisa ha mga detalye han pipira nga posible nga nahitabo, padayon nga nakakadani ha mga parasaliksik.”

An Maglalarang han proseso nga nakakapahinabo hin uran makakapakiana ha Iya surugoon nga hi Job hinin nakakabantad nga pakiana:  “May amay ba an uran? O hin-o in nag-anak han mga turo han tun-og? Hin-o in nagbutang hin kinaadman ha mga bahin ha sulod? . . . Hin-o in makakaihap han mga dampog pinaagi hin kinaadman? O hin-o in makakapanhuwad han mga botilya ha langit”? (Job 38:28, 36, 37) Paglabay hin mga 3,500 ka tuig, nangangalimbasog pa gihapon an mga syentista ha pamiling hin baton hinin magkuri nga pakiana.

Tikain an Sikolo han Tubig?

Igintutdo han Griego nga mga pilosopo nga diri uran an surok han tubig ha salog kondi an tubig ha dagat nga naagos ha ilarom han tuna tipakadto ha pungkay han kabukiran ngan nagigin tab-ang nga tubig ha burabod. Usa nga komentarista han Biblia an nasiring nga ito an gintotoohan ni Salomon. Tagda an ginsiring han giniyahan nga mga pulong ni Salomon: “An ngatanan nga salog naawas ngadto ha dagat, kondi an dagat diri napupuno; ngadto ha lugar ngain an mga salog kakadto, ngadto hira nakadto liwat.” (Eklesiastes 1:7) Karuyag sidngon gud ba ni Salomon nga sugad hin ginkakabig tipasulod ha kabukiran an tubig ha dagat basi magin surok han mga salog? Basi mabaton ito, aton tagdon kon ano an gintotoohan han mga kahimungto ni Salomon mahitungod han sikolo han tubig. Impluwensyado ba hira han sayop nga mga opinyon?

Waray pa mag-usa ka gatos ka tuig katapos han panahon ni Salomon, iginpahayag han propeta han Dios nga hi Elias nga maaram hiya han direksyon nga gintitikangan han uran. Ha iya panahon, nagkaada duro nga huraw ha ira nasud ha sulod hin sobra tulo ka tuig. (Jakobo 5:17) Ginpahinabo ni Jehova nga Dios ini nga kalamidad ha iya katawohan tungod kay ira ginsalikway hiya ngan nagsingba kan Baal, an dios han uran han mga taga-Kanaan. Kondi, ginbuligan ni Elias an mga Israelita nga magbasol, salit andam na hiya ha pag-ampo nga magkaada uran. Samtang nag-aampo, iya ginsugo an iya surugoon nga kitaon an “tipakadto ha dagat.” Han ginsumatan hi Elias nga ‘nagdadangan in dampog tikang ha dagat nga sugad ka gutiay han kamot hin tawo,’ hinbaroan dayon niya nga ginbaton an iya pag-ampo. Waray pag-iha, “an kalangitan nagtikaitom tungod han mga dampog ngan han hangin, ngan may daku nga uran.” (1 Hadi 18:43-45) Hito nga paagi, iginpakita ni Elias nga may kahibaro hiya ha sikolo han tubig. Maaram hiya nga an mga dampog  mapoporma ha igbaw han dagat ngan ipapalid han hangin tipaeste ngadto ha Tuna nga Iginsaad. Tubtob yana, ito la gihapon an hinbabaroan nga proseso ha pagkaada uran.

Mga usa ka gatos ka tuig katapos mag-ampo hi Elias nga umuran, ginpabug-atan han ubos nga parauma nga hi Amos an importante nga detalye han gintitikangan han sikolo han tubig. Gin-gamit hi Amos han Dios ha pagtagna kontra ha mga Israelita—ha ira panalumpigos ha mga pobre  ngan pagsingba ha palso nga mga dios. Basi diri sirotan han Dios hin kamatayon, ginsagda hira ni Amos nga ‘pangitaon hi Jehova, ngan [padayon nga] mabuhi.’ Katapos, iya iginsaysay nga hi Jehova la an sadang singbahon tungod kay hiya an Maglalarang, an “nagtatawag han mga katubigan ha dagat, ngan ighuwad hira dida ha nawong han tuna.” (Amos 5:6, 8) Ha urhi, gin-utro ni Amos inin urusahon nga kamatuoran mahitungod han sikolo han tubig ngan han direksyon hito. (Amos 9:6) Hito nga paagi, iya iginpakita nga an kadagatan an nangunguna nga surok han uran ha tuna.

Han 1687, ginpamatud-an ni Edmond Halley nga husto ha syensya ini nga kamatuoran. Bisan pa hito, naglabay anay an mga panahon antes karawaton ini han iba. “An ideya nga may-ada sistema han sirkulasyon ha sulod han Tuna, diin an tubig ha dagat sugad hin ginkakabig tipakadto ha pungkay han kabukiran ngan didto nahihigawas, gintoohan tubtob ha temprano han ika-18 ka siglo,” siring han Encyclopædia Britannica Online. Yana, an kamatuoran mahitungod ha direksyon han sikolo han tubig komon nga hinbabaroan. Ito nga reperensya nagdugang: “An tubig ha dagat nagigin alisngaw, katapos nabubug-os ha atmospera, nahuhulog ha Tuna sugad nga uran, ngan ha urhi naagos ngadto ha mga salog ngan nabalik ha dagat.” Matin-aw kon sugad nga an ginsiring ni Salomon mahitungod ha sikolo han uran nga nakarekord ha Eklesiastes 1:7, nagtutudlok ha pariho nga proseso nga nag-uupod han mga dampog ngan uran.

Nakakaaghat Ini ha Imo ha Pagbuhat hin Ano?

An kamatuoran nga an sikolo han tubig husto gud nga iginhulagway han iba-iba nga parasurat han Biblia, usa han damu nga makatirigamnan nga ebidensya nga an Biblia giniyahan han Maglalarang han tawo, hi Jehova nga Dios. (2 Timoteo 3:16) Oo, an sayop nga paggamit han tawo ha tuna matin-aw nga nagriresulta ha diri-normal nga pagburobag-o han klima nga nagigin hinungdan han duro nga pagbaha ha pipira nga lugar samtang huraw ha iba nga dapit. Kondi, an Maglalarang han sikolo han tubig, hi Jehova nga Dios, maiha na nga nagsaad nga ha urhi manginginlabot hiya ngan ‘maghihibang ha mga naghihibang han tuna.’—Pahayag 11:18.

Samtang yana, paonan-o mo maipapakita an apresasyon ha mga regalo han Dios, sugad ha uran? Maipapakita mo ito pinaagi ha pag-aram han iya Pulong, an Biblia, ngan pag-aplikar han imo hinbabaroan. Kon bubuhaton mo ito, magkakaada ka paglaom nga maluwas ngadto ha bag-o nga kalibotan han Dios, diin mapapahimulosan mo an ngatanan nga regalo han Dios tubtob ha waray kataposan. Tungod kay ha pagkamatuod, “an ngatanan nga maopay nga hatag ngan an ngatanan nga hingpit nga hatag,” nagtitikang ha Burabod han uran, hi Jehova nga Dios.—Jakobo 1:17.

[Diagram/Retrato ha pahina 16]

(Para ha aktuwal nga pormat, kitaa an publikasyon)

PAGBUG-OS

URAN

PAGPAGAWAS HIN TUBIG HAN TANOM

PAG-ALISNGAW

INAGOS NGA TUBIG

TUBIG HA TUNA

[Mga Retrato ha pahina 16]

Samtang nag-aampo hi Elias, an iya surugoon kinita “tipakadto ha dagat”