Tubtob Diin ha Este Posible Nakaabot an mga Misyonero?

WARAY pa mag-30 ka tuig tikang mamatay hi Jesus, hi apostol Pablo nagsurat nga an maopay nga sumat iginsasangyaw na ha “ngatanan nga mga binuhat” ha ilarom han langit. (Kolosas 1:23) Ini nga iya mga pulong diri sadang tagdon nga literal nga sugad hin nasangyawan na an ngatanan nga tawo hito nga panahon. Bisan pa hito, matin-aw an karuyag sidngon ni Pablo: An Kristiano nga mga misyonero maduruto nga nagsasangyaw ha mga lugar nga hinbabaroan hito nga panahon.

Tubtob diin hira posible nakagsangyaw? An Kasuratan nasiring nga an pagkaada komersyal nga mga barko nakabulig kan Pablo nga makasangyaw ha weste, ha Italya. Inin maisugon nga misyonero karuyag liwat makagsangyaw ha Espanya.—Buhat 27:1; 28:30, 31; Roma 15:28.

Kondi, kumusta man an este nga bahin? Tubtob diin didto an nasangyawan han siyahan nga Kristiano nga mga misyonero? Diri kita makakahatag hin sigurado nga baton tungod kay waray ginsiring an Biblia mahitungod hini. Pero, bangin mahipausa ka ha paghibaro kon tubtob diin an naabot han ruta han mga negosyante ha Mediteranyo ngan Oriente ha siyahan nga siglo K.P. Bisan kon diri kita maaram kon tubtob diin an ira nasangyawan, an pagkaada han sugad nga ruta nagpapakita nga posible gud an pagbiyahe ngadto ha este.

An Kabilin ni Alejandro

An pagpanakop ni Alejandro nga Bantogan tipakadto ha este ngadto ha Babilonya ngan Persia tubtob ha Punjab, ha norte han India. Tungod hito nga mga pagbiyahe nagin pamilyar an mga taga-Gresya ha mga baybayon tikang ha sabang han Salog Euprates nga nagdudugtong ha Gulpo  han Persia tubtob ha sabang han Salog Indus nga nagdudugtong ha Kadagatan han Arabia.

Waray pag-iha, gindara ha Gresya han mga nagbibiyahe ha Dagat nga Pula an negosyo nga mga panakot ngan insenso tikang ha tabok han Kadagatan han India. Ha tinikangan, ini nga negosyo kontrolado han mga negosyante nga Arabo ngan taga-India. Kondi, han nadiskobrehan han mga Ptolemy han Ehipto an kahimtang ha Kadagatan han India kon habagat ngan amihan, nagtikang liwat hira pagnegosyo.

Dida hito nga kadagatan, an hangin permanente nga nagtitikang ha sur-weste durante han mga bulan han Mayo tubtob Septyembre, tungod hito nakakaglayag an mga barko tikang ha bokana han Dagat nga Pula, ha sur han Arabia man ito umagi o dumiretso ha sur han India. Kondi, ha mga bulan han Nobyembre tubtob Marso, nabalhin an direksyon han hangin ha kaluyo nga bahin, salit nagigin masayon an pagbiyahe tipabalik. An kahibaro mahitungod hini ginpahimulosan han mga marinero nga Arabo ngan taga-India ha sulod hin ginatos katuig. Pabalik-balik nga nagbiyahe hira ha India ngan Dagat nga Pula nga may kargamento nga kasia, sinamon, nardo, ngan pamyenta.

Mga Ruta ha Kadagatan Tikadto ha Alexandria Ngan Roma

Han nasakop han Roma an mga lugar nga ginmandoan han mga manurunod ni Alejandro, an Roma nagin sentro nga baraligyaan han marahalon nga produkto tikang ha Este—marpil tikang ha Aprika, insenso ngan mira tikang ha Arabia, panakot ngan presyoso nga mga bato tikang ha India, ngan seda nga tikang ha Tsina. An mga barko nga nagdadara hito naduong ha pantalan han duha nga dagku nga syudad—Berenice ngan Myos Hormos—ha Baybayon han Dagat nga Pula ha Ehipto. Ini nga mga syudad may-ada mga dalan nga tikadto ha Coptos, ha Nilo.

Tikang ha Coptos, an mga produkto iginbibiyahe ha Salog Nilo—an sentro nga aragian han Ehipto—ngadto ha Alexandria, diin iginkakarga ito ha mga barko nga tikadto ha Italya ngan ha iba nga lugar. An iba nga ruta ngadto ha Alexandria amo an usa nga kanal nga nagdudugtong han Dagat nga Pula—hirani ha Suez yana—ha Salog Nilo. Syempre, an Ehipto ngan an mga pantalan hito hirani la ha mga lugar nga ginsangyawan ni Jesus ngan masayon la makadtoan.

An Griego nga heograpo han siyahan nga siglo nga hi Strabo nasiring nga ha iya panahon may-ada 120 nga barko an Alexandria nga naglalayag tikang ha Myos Hormos basi makignegosyo ha India kada tuig. Usa nga libro mahitungod ha mga biyahe hito nga mga lugar nga gin-imprinta ha siyahan nga siglo an naeksister pa gihapon. Posible nga iginsurat ito hin taga-Ehipto nga negosyante nga nakakayakan hin Griego, basi  mapahimulosan han iya mga igkasi-negosyante. Ano an aton mahibabaroan tikang hini nga libro?

Ini nga libro nga agsob tawagon ha Latin nga ulohan nga Periplus Maris Erythraei (Pagbiyahe ha Palibot han Erythraean Sea) naghuhulagway han mga ruta ha kadagatan nga nagkukobre hin yinukot ka kilometro ha sur han Ehipto tubtob ha Zanzibar. Ha este nga bahin, iya ginhisgotan an mga distansya, pantalan, baraligyaan, produkto nga iginbabaligya, ngan pamatasan han mga tawo ha sur nga baybayon han Arabia tubtob ha weste nga baybayon han India tubtob ha Sri Lanka ngan balik utro ha este nga baybayon han India tubtob ha Ganges. An husto ngan klaro nga paghulagway han libro nagpapakita nga an awtor nakaabot hito nga mga lugar.

Mga Taga-Weste ha India

Ha India, Yavanas an tawag ha taga-weste nga negosyante. Sumala ha Periplus, ha siyahan nga siglo K.P., an usa han regular nga destinasyon han mga Yavanas amo an Muziris nga nahimumutang hirani ha sur nga durho han India. a Ini nga mga negosyante padayon nga gin-unabi ha mga siday han Tamil ha siyahan nga siglo K.P. Usa nga siday an nasiring: “An mag-opay nga barko han mga Yavanas naabot nga may dara nga mga bulawan ngan nauli nga may dara nga mga pamyenta, ngan an Muziris nagigin marisyo.” Gin-unabi liwat han usa pa nga siday nga may prinsipe ha sur han India nga gin-aghat ha pag-inom hin mahamot nga alaksiw nga dara han mga Yavanas. Upod han iba nga produkto han mga taga-weste nga nagin popular ha India amo an maburuong nga mga gamit, metal, korales, ngan mga tela.

An mga arkeologo nakabiling hin damu nga ebidensya nga nagnegosyo an mga taga-weste ha India. Pananglitan, ha Arikamedu, ha sur-este nga baybayon han India, may nadiskobrehan nga mga tipak hin tibod hin alaksiw ngan pinggan tikang ha Roma nga may-ada marka han naghimo hito ha Arezzo, ha sentral nga Italya. “Naaaghat an hunahuna han usa kon ano an mga nahitabo ha naglabay samtang iya gin-aalsa tikang ha salad han Linaw han Bengal an mga tipak nga may mga ngaran han naghimo hito nga nagtatag-iya hin hudno ha kasuok-suokan han Arezzo,” siring han usa nga parasurat. An negosyo butnga han Mediteranyo ngan India dugang nga napamatud-an han damu hinduro nga bulawan ngan salapi nga sinselyo han Roma nga nabilngan ha sur han India. Kadam-an hini nga sinselyo an tikang pa ha siyahan nga siglo K.P. ngan may dagway han mga emperador han Roma nga hira Augusto, Tiberio, ngan Nero.

An posibilidad nga an mga tuminungnong han Roma nag-establisar hin permanente nga komersyal nga mga lugar ha sur han India ginpamatud-an hin kadaan nga mapa nga may kopya nga naeksister pa yana. Ini nga mapa tinatawag nga Peutinger Table—ginsisiring nga naghuhulagway  han bug-os nga Roma han siyahan nga siglo K.P.—nagpapakita hin templo ni Augusto ha Muziris. “Ito nga istraktura,” siring han libro nga Rome’s Eastern Trade: International Commerce and Imperial Policy, 31 BC–AD 305, “posible nga gintukod la han mga sakop han Imperyo han Roma—nga posible nagtutudlok ha mga nag-uukoy ha Muziris o ha nag-ukoy didto hin maiha.”

Ipinapakita han rekord han Roma an pagbisita ha Roma hin diri maminos tulo nga embahador han India durante han pagmando ni Augusto, tikang han 27 A.K.P. tubtob ha 14 K.P. “Ini nga mga embahador may-ada importante nga diplomatiko nga katuyoan,” siring han usa nga pagsaliksik. Ito nga katuyoan amo an pakigsabot kon diin mahimo magtransaksyon an mga negosyante nga tikang ha iba-iba nga nasud, kon diin susukton an buhis, kon diin mahimo mag-ukoy an langyawanon, ngan iba pa.

Ha siyahan nga siglo K.P., kon sugad, ordinaryo la ngan agsob an pagbiyahe ha mga lugar nga nakapalibot ha Dagat Mediteranyo ngan India. Salit, posible nga masayon la para ha misyonero ha norte han Dagat nga Pula nga makasakay hin barko nga tikadto ha India.

Nakalahos ba Hira ha India?

Makuri hibaroan kon tubtob diin ha este an nakadtoan han mga negosyante ha Mediteranyo ngan han iba pa nga biyahero, ngan kon kakan-o nagtikang an ira pagbiyahe. Kondi, gintotoohan nga han siyahan-siglo K.P. may mga taga-weste nga nagbiyahe ngadto ha Thailand, Cambodia, Sumatra, ngan Java.

An Hou Han-Shou (Rekord han Urhi nga Dinastiya han Han) nga nagkukobre han peryodo han 23 K.P. tubtob 220 K.P., naghatag hin espisipiko nga petsa han usa hito nga pagbiyahe. Han 166 K.P., an embahador han hadi han Daqin nga hi An-tun inabot ha palasyo han Tsina nga may regalo para kan Emperador Huan-ti. An Daqin amo an Intsik nga katawagan ha Imperyo han Roma, samtang an An-tun baga hin Intsik nga hubad ha Antoninus, an apelyido ni Marcus Aurelius nga emperador han Roma hito nga panahon. Nagsususpetsa an mga historyador nga diri opisyal ini nga pagbisita, kondi pangalimbasog la hin mga negosyante ha weste basi makakuha hin seda direkta ha Tsina imbes ha mga ahente.

Balikon naton an pakiana ha tinikangan, Tubtob diin ha este posible gindara han kadaan nga mga barko an Kristiano nga mga misyonero ha siyahan nga siglo? Ha India ba ngan ha iba pa nga lugar lahos hito? Posible. Kondi ini an sigurado, naipasamwak an mensahe ha kahigrayoan salit hi apostol Pablo nakagsiring nga ito namumunga ngan natubo “ha bug-os nga kalibotan”—karuyag sidngon ha kahigrayoan gud nga mga lugar hito nga panahon.—Kolosas 1:6.

[Footnote]

[Kahon/Retrato ha pahina 22]

Reklamo han Emperador

Han 22 K.P., nagreklamo hi Emperador Tiberio han Roma ha sobra nga pagpinatakas han iya nasasakopan. An ira duro nga hingyap ha kahimyang ngan an sobra nga hilig ha alahas han alta-sosyal nga kababayin-an nagwawaldas han karikohan han iya imperyo, salit nahingangadto ito ha “iba o ha magdarahog nga nasud.” Nagreklamo liwat an Romano nga historyador nga hi Pliny nga Magurang (23-79 K.P.) mahitungod hin pariho nga paggasto. “Ha pinakaminos nga pagkarkula,” hiya nagsurat, an “India, Seres, ngan Peninsula han Arabia nakuha tikang ha aton imperyo hin usa ka gatos ka milyon nga sesterses kada tuig—daku gud nga kabaraydan para ha aton kahimyang ngan ha aton kababayin-an.” b

[Footnote]

[Ginkuhaan han mga Retrato]

Museo della Civiltà Romana, Roma; Todd Bolen/Bible Places.com

[Kahon/Retrato ha pahina 23]

Kon Diin Namiling an mga Negosyante han Ira mga Produkto

Hi Jesus naghisgot mahitungod hin “parabaligya nga nagpipinamiling hin mag-opay nga mga mutya.” (Mateo 13:45) Ha pariho nga paagi, an libro han Pahayag nag-uunabi hin “mga magbaraligya” nga an produkto nag-uupod hin presyoso nga mga bato, seda, maghamot nga kahoy, marpil, sinamon, insenso, ngan mga panakot tikang ha India. (Pahayag 18:11-13) Ini nga mga produkto tikang ha mga lugar nga inaagian han mga negosyante tikadto ha este han Palestina. An maghamot nga kahoy pariho han sandalwood, nagtikang ha India. An presyoso nga mga perlas mahimo mabilngan ha Gulpo han Persia, Dagat nga Pula, ngan sumala ha awtor han Periplus Maris Erythraei, ha lugar hirani ha Muziris ngan Sri Lanka. An perlas nga makukuha ha Kadagatan han India posible nga amo an pinakamaopay nga klase ngan pinakamahal.

[Mapa ha pahina 20]

(Para ha aktuwal nga pormat, kitaa an publikasyon)

An pipira han ruta han mga negosyante ha Roma ngan Asia ha siyahan nga siglo

Arezzo

Roma

DAGAT MEDITERANYO

APRIKA

Alexandria

EHIPTO

Coptos

Salog Nilo

Myos Hormos

Berenice

Zanzibar

Dagat nga Pula

Jerusalem

ARABIA

Salog Euprates

BABILONYA

Gulpo han Persia

PERSIA

↓Amihan

↑Habagat

Salog Indus

PUNJAB

Salog Ganges

Linaw han Bengal

INDIA

Arikamedu

Muziris

SRI LANKA

KADAGATAN HAN INDIA (ERYTHRAEAN SEA)

TSINA

IMPERYO HAN

THAILAND

CAMBODIA

VIETNAM

Sumatra

Java

[Retrato ha pahina 21]

Replika han pankargamento nga barko han Roma

[Ginkuhaan han mga Retrato]

Barko: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.