Maaram Ka Ba?

Kay ano nga naruyagan hinduro han mga sundalo han Roma an pan-ilarom nga panapton ni Jesus?

Ginbahin-bahin han upat nga sundalo nga gintokahan ha pagpanguna ha pagpatay kan Jesus an iya mga panapton. Kondi, may kalabotan han iya “hilawig [nga pan-ilarom] nga panapton . . . hinimo [ito] hin usa la nga dugnit nga hinablon, ngan waray tinahian,” siring han Juan 19:23, Maopay nga Sumat. Salit, ginkasarabotan han mga sundalo nga imbes ‘gision’ ito, ira lugod pagripahan. Paonan-o ginhimo an sugad nga panapton?

An pan-ilarom nga panapton usa nga diretso nga bado nga hinimo tikang ha lino o de-lana nga tela nga tubtob ha tuhod o mukubuko an kahilaba. Kasagaran nga ginhihimo ito pinaagi ha pagdugtong hin duha nga kwadrado o rektanggulo nga tela ngan pagtakip han mga kagiliran labot la han magagawsan han ulo ngan mga butkon.

An mas mahal nga klase han sugad nga bado ginhihimo liwat ha pariho hito nga paagi, kondi an kaibahan kay nagamit ini hin “usa la nga hilaba nga tela nga ginpilo ngan ginbuhoan ha butnga basi magawsan han ulo” ngan gintahian an ligid han ginbuhoan, siring han libro nga Jesus and His World. Ini nga klase hin bado kinahanglan tahian ha kagiliran.

An waray dinugtongan nga panapton, pariho han sul-ot ni Jesus, ha Palestina la ginhihimo. Ginhihimo ito siyahan pinaagi ha pagbitay han duha nga grupo hin inulang ha nabalabag nga kahoy, an usa nga grupo ha prente nga bahin ngan an usa ha luyo. Katapos iginhahablon tipaigbaw an nabalabag nga inulang, surosalyo tikang ha prente ngadto ha luyo, “salit nahihimo an malidong ngan waray dinugtongan nga panapton,” siring han usa nga reperensya. Posible nga pipira la an may-ada han sugad nga waray dinugtongan nga panapton, salit karuyag han tagsa nga sundalo nga pagtag-iyahon ito.

May-ada ba nag-ataman hin putyukan ha kadaan nga Israel?

Sumala ha Hebreo nga Kasuratan, nagsaad an Dios ha paggiya ha mga Israelita ngadto ha ‘tuna nga nag-aagay hin gatas ngan dugos.’ (Eksodo 3:8) Ha Kasuratan, kon gin-uunabi an dugos, kasagaran nga nagtutudlok ito ha pagkaon nga tikang ha putyukan. An Biblia waray maghatag hin impormasyon may kalabotan ha pag-ataman hin putyukan ha kadaan nga Israel. Kondi hinin bag-o la, may nadiskobrehan ha Bet She’an Valley ha Israel nga nagpapakita nga an mga umurukoy hito ha kadaan nga panahon “nag-ataman hin mga putyukan sugad nga negosyo.”

Ha Tel Rehov, nadiskobrehan han mga parasaliksik tikang ha Hebrew University of Jerusalem’s Institute of Archaeology an usa nga dapit diin gin-aataman an mga putyukan. Gin-gamit ito durante han ikanapulo tubtob ha temprano nga bahin han ikasiyam ka siglo A.K.P.—an temprano nga peryodo ha panahon han mga hadi ha Israel. Ini an siyahan nga higayon nga may nadiskobrehan nga mga balay hin putyukan ha Butnga Sinirangan nga iniksister ha kadaan nga panahon. Ginhuhunahuna nga ha orihinal, ito nga dapit may-ada mga usa ka gatos nga balay hin putyukan nga ginrurumbay ngan ginturutumbaw ha diri maminos tulo ka suon.

An report han unibersidad nga nakadiskobre hito nagsiring nga an tagsa nga balay hin putyukan “malidong nga hinimo tikang ha lapok . . . mga 80 sentimetro [30 pulgada] an kahilaba ngan 40 sentimetro [15 pulgada] an diyametro. . . . Ginbabanabana han mga eksperyensyado nga paraataman hin putyukan ngan han mga eskolar nga binisita hito nga dapit nga haros tunga ka tonilada hin dugos an makukuha dida hito kada tuig.”

[Retrato ha pahina 22]

An dapit ha Tel Rehov

[Ginukuhaan han Retrato]

Institute of Archaeology/Hebrew University © Tel Rehov Excavations