An Vatican Kodeks—Kay Ano nga Birilhon Ito?

AN Vatican may-ada koleksyon hin birilhon nga mga butang. Ginpapabilhan an mga dibuho, eskultura, ngan arkitektura hito tungod han kahusay ngan pagkamagarbo. Kondi, an pagkita ha usa han pinakabirilhon nga bahandi hito ginlimitahan ha sulod hin ginatos nga katuigan. Nahimumutang ha Vatican Library an usa nga presyoso nga manuskrito nga naghahatag hin dugang nga pagsabot han bahin han Pulong han Dios nga ginsurat yinukot ka tuig na an naglabay. Tinatawag ito nga Vatican Kodeks. a

An Alexandrine ngan Sinaitiko nga mga kodeks, duha han pinakasiyahan nga manuskrito han Biblia nga ginpapabilhan han mga eskolar, may-ada makapainteres nga mga kasaysayan han kadiskobrehi ngan han katipigi hito ha kadaot. Ha luyo nga bahin, gutiay la an hinbabaroan han gintikangan han Vatican Kodeks.

Nakatago nga Bahandi

Diin tikang an Vatican Kodeks? An siyahan nga pag-unabi hito nakita ha rekord han ika-15 ka siglo nga katalogo han Vatican Library. Nagsiring an mga eskolar nga posible nga ginhimo ito ha Ehipto, Cesarea, o Roma. Kondi, katapos usisahon ini nga mga teoriya, hi Propesor J. Neville Birdsall han Unibersidad han Birmingham, Inglatera, nagsiring: “Ha laktod, diri naton mababanabana an eksakto nga petsa o lugar han gintikangan han Kodeks Vaticanus, o mahibabaroan an kasaysayan hito antes han ika-kinse ka siglo bisan pa han pangalimbasog han mga eskolar.” Bisan pa hito, an Vatican Kodeks ginsisiring nga usa han pinakaimportante nga usa la nga tomo han mga manuskrito han Biblia. Kay ano?

Ha paglabay han mga siglo, may mga parakopya nga diri tinuyo nga nagsayop ha pagkopya han Biblia. Salit hito nga panahon, makuri para ha mga parahubad nga naruruyag maghubad tikang ha masasarigan nga surok an pamiling hin matataporan nga manuskrito nga nagsusulod han orihinal nga mga sinurat. Salit mahahanduraw gud naton an kaikag han mga eskolar ha pag-usisa han Vatican Kodeks, usa nga Griego nga manuskrito nga tikang pa han ika-upat ka siglo K.P., mga 300 ka tuig katapos makompleto an Biblia! Nagsusulod ini han kompleto nga Hebreo ngan han Kristiano Griego nga Kasuratan, gawas han pipira nga bahin nga nawara paglabay han panahon.

Ha sulod hin maiha nga panahon, nag-alang an mga awtoridad han Vatican nga ipakita an kodeks ha mga parahubad han Biblia. An respetado nga eskolar nga hi Sir Frederic Kenyon nagsiring: ‘Han 1843 an [eskolar han Biblia nga hi Konstantin von] Tischendorf, katapos maghulat hin pipira ka bulan, gintugotan ha pagkita hito ha sulod hin unom ka oras. Han 1845 an bantogan nga eskolar han Inglatera nga hi Tregelles gintugotan ha pagkita hito kondi diri ha pagkopya bisan hin usa nga pulong.’ Nag-aro utro hi Tischendorf hin permiso nga makita an kodeks, kondi waray na hiya tuguti katapos makakopya hin 20 ka pahina. Pero, sugad han siring ni Kenyon, “an iya paghangyo utro nagtugot ha iya hin dugang nga unom ka  adlaw nga pag-aram, salit ha kabug-osan, nakita niya ito ha sulod hin katorse ka adlaw nga tulo ka oras ha tagsa nga adlaw; ngan pinaagi han pagpahimulos han iya oras, han 1867 naipublikar ni Tischendorf an pinakaduok ha orihinal nga edisyon han manuskrito.” Ha urhi, an Vatican nakahimo hin mas maopay nga kopya han kodeks.

“Maopay nga Pagpreserba”

Ano nga klase hin sinurat an Vatican Kodeks? Nasiring an The Oxford Illustrated History of the Bible nga “nagpapakita [ito] hin pagin diri pabag-o-bag-o ha espeling ngan han pagin husto ha pagkopya, tungod hito an kwalidad han sinurat nasubad hin maopay.” Ito nagdugang: “Salit natural la an paghunahuna nga produkto ini hin maopay nga pagkopya.”

Duha nga kilala nga eskolar nga nainteres ha mga bentaha han Vatican Kodeks amo hira B. F. Westcott ngan F. J. A. Hort. An ira New Testament in the Original Greek nga ginpagowa han 1881 ngan iginbasar ha Vatican ngan Sinaitiko nga mga manuskrito, amo pa gihapon an nangunguna nga ginagamit yana han pipira nga parahubad han Kristiano Griego nga Kasuratan, upod na han The Emphasised Bible, ni J. B. Rotherham, ngan han New World Translation.

Kondi, ginhuhunahuna han pipira nga kritiko nga waray basihan an pagsarig nira Westcott ngan Hort ha Vatican Kodeks. Husto ba nga hubad an kodeks han orihinal nga manuskrito? An publikasyon han Bodmer nga mga papiro butnga han 1956 ngan 1961 nakaaghat han interes han mga eskolar tungod kay nag-uupod ito hin mga bahin han libro han Lukas ngan Juan nga tikang ha temprano han ikatulo ka siglo K.P. Nasuporta ba ini han sulod han Vatican Kodeks?

“May-ada daku nga kaparihoan han sulod han Vaticanus ngan han nabibilin han Bodmer nga mga papiro,” nagsurat hi Philip B. Payne ngan Paul Canart ha Novum Testamentum. “Tungod hini nga pagkapariho, makatadunganon an paghunahuna nga an orihinal nga parakopya han Vaticanus nagkopya hin manuskrito nga haros pariho gud ha Bodmer nga mga papiro. Salit, posible gud nga an parakopya nagkopya tikang ha daan na gud nga manuskrito o ha usa nga iginbasar ha daan na hinduro nga manuskrito.” Hi Propesor Birdsall nagsiring: “An duha nga manuskrito magkapariho gud. . . . [An Kodeks] maopay gud an pagkakopya: an maopay nga pag-usisa han orihinal nga manuskrito ngan an maopay nga pagkopya hito.”

Mapulsanon ha mga Parahubad

Syempre, diri nagpapasabot nga an pinakadaan nga manuskrito pirme amo an pinakaduok nga hubad ha orihinal. Kondi, an pagtanding han Vatican Kodeks ha iba nga manuskrito mapulsanon hinduro ha mga eskolar basi hibaroan an nakasurat ha orihinal. Pananglitan, an nahibibilin nga bahin han Sinaitiko nga Manuskrito, nga ginhimo liwat ha ika-upat ka siglo K.P., waray han kadam-an nga libro han kasaysayan tikang ha Genesis tubtob ha 1 Kronikas. Kondi tungod kay nakadto ito ha Vatican Kodeks, naparig-on nga bahin ito ha kanon han Biblia.

Sumala ha The Oxford Illustrated History of the Bible, “an mga sinurat may kalabotan kan Kristo ngan han sagrado nga Trinidad” labi nga kontrobersyal ha mga eskolar. Ha ano nga paagi nakabulig an Vatican Kodeks ha pagklaro hini?

Tagda ini. Sugad han mababasa ha Juan 3:13, hi Jesus nagsiring: “Waray usa nga nakasaka ha langit, kon diri an linusad tikang ha langit, an Anak han Tawo.” May pipira nga parahubad upod na han naghubad han American Standard Revision han PBS an nagdugang han mga pulong “nga [o, aadto] ha langit.” Ito nga igindugang nagpapasabot nga hi Jesus nakadto ha langit ngan ha tuna ha pariho nga panahon—ideya nga nasuporta ha Trinidad. Iton igindugang nga mga pulong mababasa ha pipira nga manuskrito tikang han ika-lima ngan ika-napulo ka siglo K.P. Kondi, tungod kay waray ito ha mas nauna nga Vatican ngan Sinaitiko nga mga manuskrito, waray liwat ito ibutang han damu nga parahubad yana. Tungod hini, nagin matin-aw an pangirilal-an ni Kristo ngan nagkapapriho an iba-iba nga Kasuratan. Imbes ha pagin aadto ha duha nga lugar ha usa nga panahon, hi  Jesus tikang ha langit ngan ha diri maiha mabalik ha langit, “masaka ngadto” ha iya Amay.—Juan 20:17.

An Vatican Kodeks naghahatag liwat hin impormasyon ha mga bersikulo may kalabotan ha katuyoan han Dios ha tuna. Tagda ini. Sumala ha King James Version, hi apostol Pedro nagtagna nga “an tuna liwat ngan an mga buhat dida hito susunugon.” (2 Pedro 3:10) Puropariho liwat hito an mababasa ha iba nga bersyon nga nagbasar hini ha Alexandrine Kodeks han ika-lima ka siglo ngan ha iba nga naurhi nga manuskrito. Tungod hito, damu han nagbabasa han Biblia an naghuhunahuna nga bubungkagon han Dios an tuna.

Kondi, mga siglo antes ipagowa an Alexandrine Kodeks, an Vatican Kodeks (ngan an Sinaitiko nga Manuskrito nga kadungan hito) naghubad han tagna ni Pedro nga “an tuna ngan an mga buhat dida hito maibubuhayhag.” Uyon ba ini ha iba nga bahin han Biblia? Oo! An literal nga tuna “diri na makiwa ha waray kataposan.” (Salmo 104:5) Paonan-o, kon sugad, “maibubuhayhag” an tuna? Ipinapakita han iba nga teksto nga an pulong nga “tuna” mahimo gamiton ha simboliko nga paagi. An “tuna” mahimo makagyakan ngan makagkanta. (Genesis 11:1; Salmo 96:1) Salit an “tuna” mahimo magtudlok ha katawohan, o ha sosiedad han tawo. Diri ba nakakaliaw nga diri bubungkagon han Dios an aton planeta kondi bug-os nga ibubuhayhag ngan wawad-on an karaotan ngan adton nagbubuhat hito?

Magpapabilin ha “Kagihaponan”

Makasurubo nga ginpugngan gud an pagkita ha Vatican Kodeks ha sulod hin mga siglo, ngan agsob malimbongan an mga magbarasa han Biblia may kalabotan han tinuod nga kahulogan han pipira nga teksto. Kondi, tikang han maipublikar ito, an Vatican Kodeks ngan an moderno ngan masasarigan nga mga bersyon han Biblia nakabulig ha damu nga namimiling han kamatuoran nga mahibaro kon ano gud an igintututdo han Biblia.

An mga manuskrito han siyahan nga mga parakopya agsob mag-upod hini nga mensahe: “An kamot nga nagsurat [hini] nadunot na ha lubnganan, kondi an iginsurat nagpapabilin bisan pa han paglabay han katuigan.” Yana gin-aapresyar naton an waray-pagkakapoy nga pangalimbasog han mga parakopya nga waray hikilal-i. Kondi, an kadungganan ha pagpreserba han Biblia iginpapahinungod gud ha Awtor hito, nga ha maiha nga naglabay naggiya ha iya propeta nga magsurat: “An banwa nalalaya, an bukad nadudunot; kondi an pulong han aton Dios matindog ha kagihaponan.”—Isaias 40:8.

[Footnote]

[Kahon ha pahina 20]

Pagpetsa han Kadaan nga mga Manuskrito

Bisan kon iginrekord han pipira nga parakopya an petsa han natapos nira an ira sinurat, kadam-an han Griego nga manuskrito an waray hini nga detalye. Kon sugad, paonan-o hinbabaroan han mga eskolar kon kakan-o nahimo an usa nga manuskrito han Biblia? Makakabulig an pagtagad nga sugad la nga an lengwahe ngan estilo nag-iiba-iba ha kada henerasyon, nagkakaiba-iba liwat an paagi han pagkasurat. Pananglitan, ha ika-upat ka siglo ngan padayon pa ha ginatos nga katuigan, gin-gamit an paagi han pagsurat nga nagamit hin nakurba nga kapital nga mga letra ngan nagkakaturupong nga mga linya. Salit an magkuti nga mga eskolar nga nagtanding han waray petsa nga mga manuskrito ha puropariho nga dokumento nga may-ada petsa, mahimo mahibaro han eksakto nga petsa kon kakan-o ito nahimo.

Kondi, may-ada mga limitasyon ini nga proseso. Hi Propesor Bruce Metzger han Princeton Theological Seminary nagsiring: “Tungod kay an estilo han pagsurat han usa ka tawo mahimo diri magbag-o ha iya bug-os nga kinabuhi, diri makatadunganon an paghatag hin petsa nga mas minos ha singkwenta ka tuig.” Uyon hiton maopay nga pag-analisar, nagkauruyon an mga eskolar nga an Vatican Kodeks nahimo han ikaupat ka siglo K.P.