1. He koʼe ʼe tuha mo ʼihi ke fakamaʼuhigaʼi? Pea kotea ʼae ka tou ako anai ʼi te alatike ʼaeni?

ʼE FEAFEAʼI hatatou fakamaʼuhigaʼi he tahi? ʼAki hatatou tokagaʼi pea mo hatatou fakaʼapaʼapa kia ia. ʼI te agamahani, ʼe tou fakaʼapaʼapa ki he tahi he neʼe ina fai he gaue ʼe tuha ke fakamaʼuhigaʼi ai peʼe ina maʼu he tuʼulaga maʼuhiga. ʼI te alatike ʼaeni, ʼe tou ako ai anai pe ko ai ʼae ʼe tonu ke tou fakamaʼuhigaʼi pea kotea tona tupuʼaga.

2, 3. (1) He koʼe ʼe tuha mo Sehova ke fakaʼapaʼapaʼi? (Vakaʼi te ʼuluaki pāki.) (2) Ko ai te Akeno ʼae ʼe talanoa ki ai Fakaha 5:13? He koʼe ʼe tonu ke tou fakaʼapaʼapaʼi ia ia?

² ʼE ui ia Fakaha 5:13, “ke maʼu e Ia ʼae ʼe heka ʼi te hekaʼaga fakahau” pea mo “te Akeno” ia te fakaʼapaʼapa. “Ko Ia ʼae ʼe heka ʼi te hekaʼaga fakahau”, ʼe ko Sehova. ʼI te kapite 4 ʼo te tohi ʼo Fakaha, ʼe foaki mai e te kau ʼaselo he tupuʼaga ke tou fakaʼapaʼapa ai kia “Ia ʼae ʼe maʼuli ʼo talu ai.” ʼE natou ui fenei: “ ʼE tuha mo koe, Sehova tomatou ʼAtua, ke ke maʼu te kololia, mo te  fakaʼapaʼapa pea mo te malohi, he neʼe ke fakatupu ia meʼa fuli. Neʼe fakatupu ia meʼa fuli ʼuhi ko tou finegalo.”—Fakaha 4:9-11.

³ Ko “te Akeno” ʼae ʼe talanoa ki ai Fakaha 5:13, ʼe ko Sesu Kilisito. ʼE tou iloʼi feafeaʼi te faʼahi ʼaia? Neʼe fakahigoaʼi ia Sesu ʼi tana kei nofo ʼi te kele, ko “te Akeno ʼa te ʼAtua, ʼae ʼe ina toʼo te agahala ʼo te malamanei.” (Soane 1:29) Pea neʼe mole ʼi ai he tahi age hau neʼe lotolelei ke ina foaki tona maʼuli maʼa tana hahaʼi fakalogo. ʼE ko he tupuʼaga lelei ʼaia ke tou fakaʼapaʼapaʼi ia ia. Ko Sesu ʼe tuha mo te fakaʼapaʼapa, koteʼuhi “ ʼe ko ia te Hau ʼo te ʼu hau pea mo te ʼAliki ʼo te ʼu ʼaliki.” (1 Timoteo 6:14-16) ʼE mahino ia, ʼe tou manatu tahi mo te kau ʼaselo ʼae neʼe natou hiva fenei: “ ʼE tuha mo te Akeno ʼae neʼe matehi, ke ina maʼu te pule, mo te ʼu koloa, mo te poto, mo te malohi, mo te fakaʼapaʼapa, mo te kololia pea mo te fakavikiviki.”—Fakaha 5:12.

4. He koʼe ʼe fakapotopoto ke tou fakaʼapaʼapaʼi ia Sehova pea mo Kilisito?

⁴ ʼE ui ia Soane 5:22, 23, neʼe fakanofo e Sehova ia Sesu ko he tui fakamau ʼo te hahaʼi fuli. Ko te tupuʼaga tafito la ʼaia ke tou fakaʼapaʼapaʼi ai ia Sesu. Ka tou fai te faʼahi ʼaia, ʼe tou fakaʼapaʼapaʼi ai mo Sehova. Pea tahi, ʼe feala ai ke tou maʼu te maʼuli heʼe gata moka tou fakaʼapaʼapaʼi ia Sesu mo tana Tamai.—Lau ia Pesalemo 2:11, 12.

5. He koʼe ʼe tuha mo te hahaʼi fuli ke fakaʼapaʼapaʼi?

⁵ Ko te tagata neʼe fakatupu ʼo mulimuli “ki te paaki o te Atua.” (Senesi 1:27) Ko tona fakaʼuhiga, ʼe feala ki te tagata ke ina maʼu te ʼu kalitate ʼae ʼe maʼu e te ʼAtua. Ohage la, ko te ʼofa, mo te agaʼofa pea mo te manavaʼofa. Neʼe toe fakatupu te tagata mo hona leʼo ʼo loto. ʼAki te fealagia ʼaia, ʼe fakakehekeheʼi ai e te tagata te meʼa ʼae ʼe lelei mo te meʼa ʼae kovi, peʼe ko te aga fakahagatonu mo te aga heʼe fakahagatonu. (Loma 2:14, 15) Ko te tokolahi ʼe natou leleiʼia te ʼu meʼa ʼae ʼe maʼa mo matalelei pea ʼe natou fia maʼuʼuli tokalelei mo te hahaʼi. Koia ʼe mole tou punamaʼuli ki ai, koteʼuhi ko Sehova ʼe ko te ʼAtua ʼo te fakatokatoka pea mo te tokalelei. ʼO ha lelei mai ai, ko te hahaʼi fuli neʼe fakatupu mo te fealagia ʼae ke natou faʼifaʼitakiʼi ia Sehova ʼi te ʼu aluʼaga fuli. Koia ʼae ʼe tuha ai mo tatou fuli ke tou fefakaʼapaʼapaʼaki.—Pesalemo 8:6.

6, 7. Kotea ʼae ʼe kehekehe ai te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova mo te tokolahi?

⁶ ʼE tou iloʼi ʼe tonu ke tou fakaʼapaʼapaʼi ʼihi hahaʼi. Kaʼe ʼe lagi faigataʼa hatatou iloʼi pe ʼe feafeaʼi hatatou fakamaʼuhigaʼi ia natou ʼaia. Koteʼuhi, ʼe natou heʼe haohaoa pea ko te tokolahi ia natou ʼe mulimuli ki te faʼahiga manatu ʼa te malama ʼa Satana. Kua atolasio te tokolahi ki ʼihi tagata mo ʼihi fafine. Ko tanatou fakamaʼuhigaʼi mo fakaʼapaʼapaʼi ia natou ʼaia, ʼe mole kei alu tahi mo te manatu ʼa Sehova. Koteʼuhi kua hage pe te ʼu tagata mo te ʼu fafine ʼaia ko he ʼu ʼatua. Ohage la, kua natou faʼifaʼitakiʼi te aga ʼa te kau takitaki fakapolitike mo fakalotu, tanatou faʼahiga faiteuteu, mo te hahaʼi faigaoʼi, mo natou ʼe gaoʼi ʼata pea mo ʼihi atu hahaʼi iloa.

⁷ ʼE iloʼi e te kau Kilisitiano moʼoni ʼe mole tonu ke natou fakamaʼuhigaʼi feia ʼihi hahaʼi. Pea ʼi te hahaʼi fuli ʼae neʼe maʼuʼuli ʼi te kele, ko Sesu tokotahi pe ʼae neʼe ina tuku mai he faʼifaʼitaki haohaoa. (1 Petelo 2:21) Tou manatuʼi, “ ʼe agahala te hahaʼi fuli pe, pea ʼe mole natou kaku ki te kololia ʼo te ʼAtua.” (Loma 3:23) ʼE mole ʼi ai he tahi ʼe tuha ke tou atolasio ki ai. Pea ʼe mole leleiʼia e Sehova  ke tou fakamaʼuhigaʼi fau he tagata peʼe ko he fafine.

8, 9. (1) Kotea te manatu ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼo ʼuhiga mo te ʼu pule taki ʼo te puleʼaga? (2) Ko te temi fea ʼae ʼe mole tou fakalogo ai anai ki te puleʼaga?

⁸ ʼE ʼi ai ʼihi hahaʼi ʼe tuha ke tou fakaʼapaʼapaʼi ʼuhi ko ʼonatou tuʼulaga. Ohage la, tou manatuʼi te ʼu pule taki ʼo te puleʼaga pea mo te ʼu gaue ʼae ʼe natou fai maʼa tatou. ʼE natou tokakaga ki te maʼuli lelei ʼo ʼotatou kolo pea mo te ʼu meʼa ʼae ʼe ʼaoga kia tatou fuli. Neʼe ui e te apositolo ko Paulo ke hage kia tatou te ʼu puleʼaga ko “te ʼu pule maʼoluga.” Neʼe ina toe ui ʼe tonu ke tou mulimuli ki ʼanatou lao. Neʼe ina ui fenei: “Kotou foaki ki te hahaʼi fuli te ʼu meʼa ʼae ʼe tonu ke kotou foaki age kia natou: Ki ʼae ʼe ina fakamaʼua atu te tukuhau, kotou foaki age te tukuhau,” pea “ki ʼae ʼe ina loto ke fakamaʼuhigaʼi, kotou fakamaʼuhigaʼi ia ia.”—Loma 13:1, 7.

⁹ ʼI totatou ʼuhiga kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, ʼe tou lotolelei ke tou fakaʼapaʼapaʼi te ʼu pule taki ʼo te puleʼaga. Ko te ʼu pule taki ʼo te puleʼaga ʼe natou tahi mulimuli pe ki te agaʼi fenua ʼo ʼonatou fenua. Koia ʼe kehekehe anai te ʼu meʼa ʼae ʼe fakamaʼua e te ʼu pule taki ʼo he fenua ʼi he tahi age fenua. ʼE tou lagolago kia natou ʼi tanatou fakahoko ʼanatou gaue. Kaʼe kapau ʼe natou kole mai ke tou fai he meʼa ʼe tou talagataʼa ai kia Sehova, ʼe mole tou fai anai. ʼE tou fakalogo pe anai kia Sehova ʼi hatatou fakalogo ki te tagata. Pea ʼe ko ia tokotahi pe ʼae ʼe tonu ke tou fakamaʼuhigaʼi.—Lau ia 1 Petelo 2:13-17.

10. Kotea te faʼifaʼitaki lelei ʼae neʼe tuku mai e te ʼu kaugana ʼa Sehova ʼi te temi muʼa?

¹⁰ ʼE feala hatatou faʼifaʼitakiʼi te ʼu kaugana ʼa Sehova ʼi te temi muʼa. Neʼe natou fakaʼapaʼapaʼi te ʼu puleʼaga mo ʼonatou pule taki. Ohage la ko Sosefo mo Malia ko he ʼu faʼifaʼitaki aga lelei. ʼI te fia iloʼi e te puleʼaga Loma pe ʼe ko te toko fia ʼae ʼe maʼuʼuli ʼi tonatou fenua, neʼe nā olo ai ki Petelehemi ʼo tohi ia naua, logo la neʼe kua vave fanau ia Malia. (Luka 2:1-5) Neʼe toe fakaʼapaʼapa ia te apositolo ko Paulo ki te ʼu pule taki. ʼI te tahi ʼaho neʼe tukugakoviʼi ia ia ki he gaue kovi. Kaʼe ʼaki he aga fakaʼapaʼapa, neʼe ina haofaki ia ia totonu ʼi muʼa ʼo te Hau ko Helote Akilipa pea mo Feseto, ia te kovana ʼo te potu fenua Loma ʼo Sutea.—Gaue 25:1-12; 26:1-3.

11, 12. (1) He koʼe ʼe mole tonu ke makehe tatatou fakaʼapaʼapaʼi te kau takitaki lotu? (2) Kotea ʼae neʼe hoko ʼaki te aga fakaʼapaʼapa ʼa he Fakamoʼoni ki he tagata faipolitike?

¹¹ Kaʼe ʼe feafeaʼi ki te kau takitaki lotu? ʼE tonu koa ke makehe tatatou fakaʼapaʼapaʼi ia natou? ʼE tou fakaʼapaʼapa pe kia natou ohage ko te hahaʼi fuli. Kaʼe ʼe mole tonu anai ke makehe tatatou fakaʼapaʼapaʼi natou tatau aipe pe natou loto ki ai. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi ʼe mole akoʼi te moʼoni e te lotu hala ʼo ʼuhiga mo te ʼAtua pea mo tana Folafola, ia te Tohi-Tapu. Neʼe valokiʼi e Sesu ia te kau faiakonaki loi, ʼo ina fakahigoaʼi natou ko he kau malualoi pea ko he kau takitaki ʼe kovi. (Mateo 23:23, 24) Kaʼe, ʼe mole kovi hatatou fakamaʼuhigaʼi mo fakaʼapaʼapaʼi te ʼu pule taki ʼo te ʼu puleʼaga. Koteʼuhi neʼe kua tokoni ʼihi pule taki kia tatou ʼi tanatou sisio ki tatatou aga fakaʼapaʼapa.

¹² Koia ʼe tou talanoa anai ʼo ʼuhiga mo te tagata faipolitike mai Autriche ʼe higoa ko Heinrich Gleissner. Lolotoga te Lua Tau Fakamalamanei, neʼe puke ia ia e te kau Nasi pea neʼe ʼave ki he lotoʼa fakamamahi. ʼI te saliote afi ʼae neʼe ʼave ai, neʼe felaveʼi mo te  Fakamoʼoni faiva mai Autriche ʼe higoa ko Leopold Engleitner. ʼAki he aga fakaʼapaʼapa, neʼe fakamahino e te tehina ko Engleitner kia Gleissner te ʼu akonaki ʼae neʼe tui ki ai, pea neʼe fagono lelei ia Gleissner. Pea ʼi te hili leva ʼo te tau, neʼe fakaʼaogaʼi tuʼa lahi e Gleissner ia tona tuʼulaga moʼo tokoni ki te kau Fakamoʼoni ʼae ʼe maʼuʼuli ʼi Autriche. ʼE mahino ia, ʼe ke lagi iloʼi he tahi age ʼu aluʼaga neʼe fua lelei ki te kau Fakamoʼoni, ʼuhi ko tanatou fakaʼapaʼapa ki te ʼu pule taki ʼo he puleʼaga.

13. Ko ai tafito ʼae ʼe tuha ke tou fakamaʼuhigaʼi mo fakaʼapaʼapaʼi, pea kotea tona tupuʼaga?

¹³ ʼE tuha mo ʼotatou tehina mo tuagaʼane ke tou fakamaʼuhigaʼi mo fakaʼapaʼapaʼi. Tafito la, te ʼu tehina ʼae ʼe natou takitaki tatou, ohage ko te kau tagata ʼafeā, te ʼu taupau ʼo te siliko, te ʼu tehina ʼo te ʼu Komite ʼo te Filiale pea mo te ʼu tehina ʼo te Kolesi Pule. (Lau ia 1 Timoteo 5:17.) ʼE tokakaga ia natou fuli ʼaia ki te ʼu meʼa ʼae ʼe ʼaoga ki te hahaʼi ʼa te ʼAtua. Pea ʼe fakaʼuhiga te ʼu tagata ʼaia ʼi te Tohi-Tapu ko “ni meʼa ʼofa.” (Efeso 4:8) Koia ʼae ʼe lelei ai ke tou fakamaʼuhigaʼi pea mo fakaʼapaʼapaʼi ia natou, tatau aipe pe ʼe mole tou fenua tahi, pe neʼe natou ako peʼe kailoa, peʼe kotea tona tuʼulaga. Ko te kau ʼuluaki Kilisitiano neʼe natou tuku mai he faʼifaʼitaki lelei. Neʼe natou fakaʼapaʼapaʼi te ʼu tagata ʼae neʼe takitaki ia natou pea ʼe tonu mo tatou ke tou faʼifaʼitakiʼi natou. Ka tou fakatahi mo te ʼu tagata ʼaia, ʼe mole tou manatu anai ko natou ko he kau ʼaselo ohage ko he ʼu tagata malolohi. Kaʼe ʼe tou fakaʼapaʼapa pea mo tou fakamaʼuhigaʼi natou ʼuhi ko tanatou gaue kinakina mo tanatou agavaivai.—Lau ia 2 Kolonito 1:24; Fakaha 19:10.

14, 15. Kotea ʼae ʼe kehekehe ai te kau tagata ʼafeā mo te kau takitaki lotu?

 ¹⁴ ʼE hage pe te kau tagata ʼafeā ko he ʼu tauhi ovi agavaivai. ʼE mole natou loto ke tokagaʼi fau natou ohage ko he hahaʼi iloa. ʼO ha mai ai, ʼe natou kehekehe ʼaupito mo te kau takitaki lotu ʼo te temi ʼaeni pea mo te temi ʼo Sesu. He neʼe ui fenei e Sesu ʼo ʼuhiga mo natou: “ ʼE natou leleiʼia te ʼu nofoʼaga maʼuhiga ʼi te ʼu katoaga, mo te ʼu ʼuluaki hekaʼaga ʼi te ʼu sinakoka, pea mo te ʼu fakamalo ʼi te ʼu fakatauʼaga koloa.”—Mateo 23:6, 7.

¹⁵ Ko te kau tagata ʼafeā ʼe natou fakalogo ki te ʼu palalau ʼaeni ʼa Sesu: “Ke ʼaua naʼa fakahigoaʼi koutou e te hahaʼi ko Lapi, koteʼuhi ʼe ko takotou Faiako pe ʼe tahi, pea ʼe kotou tau tehina fuli. Pea ke ʼaua naʼa kotou fakahigoaʼi he tahi ʼi te kele ko takotou tamai, koteʼuhi ko takotou Tamai pe ʼe tahi ʼae ʼe ʼi selo. Pea ke ʼaua naʼa fakahigoaʼi koutou e te hahaʼi ko he kau takitaki, koteʼuhi ko tokotou Takitaki pe ʼe tahi ko Kilisito. Kaʼe ko ʼae ʼe lahi ia koutou ʼe tonu ia ke ina tauhi koutou. Pea ko ʼae ʼe ina hikihiki ia ia ʼe fakamalaloʼi anai ia, pea ko ʼae ʼe fia malalo ʼe hikihiki anai ia.” (Mateo 23:8-12) Ko te kau tagata ʼafeā ʼo te ʼu kokelekasio ʼo te malamanei katoa ʼe natou agavaivai pea ʼe natou fakalogo kia Sesu. Koia ʼae ʼe ʼofainaʼi ai, mo fakaʼapaʼapaʼi pea mo fakamaʼuhigaʼi ia natou e ʼonatou tehina mo tuagaʼane.

16. He koʼe ʼe tonu ke tou hoko atu ʼatatou faiga moʼo fakaʼapaʼapaʼi niʼihi?

¹⁶ ʼE lagi ʼaoga anai he temi kia tatou ke tou ako ke tou fakaʼapaʼapaʼi niʼihi. Neʼe toe feia pe foki la mo te kau ʼuluaki Kilisitiano. (Gaue 10:22-26; 3 Soane 9, 10) Kaʼe ʼe mole alu noa anai ʼatatou faiga. Ka tou fakaʼapaʼapaʼi niʼihi ohage pe ko te loto ki ai ʼa Sehova, pea ʼe ina tapuakinaʼi anai tatou.

17. Kotea te ʼu tapuakina ʼae ʼe tou maʼu mo kapau ʼe tou fakaʼapaʼapaʼi ia natou ʼae ʼe takitaki?

¹⁷ Ka tou fakaʼapaʼapaʼi ia natou ʼae ʼe takitaki, ʼe lagi natou fia lagolago mai anai ke tou hoko atu tatatou gaue faifakamafola. Neʼe hoko te aluʼaga ʼaia kua hili ki ai ni taʼu, ki te tuagaʼane pionie katoa ʼi Siamani ʼe higoa ko Birgit. ʼI tana kau ki te ʼaho fakapale ʼo te maʼu pepa ʼo tana kiʼi taʼahine ʼi te fakaʼosi ako, neʼe ui age e te ʼu fafine faiako ia tonatou fiafia ʼuhi ko te ʼu fanau ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼae neʼe ako ʼi ʼanatou kalasi lolotoga he ʼu taʼu. Neʼe ui fenei e Birgit kia natou: “ ʼE matou akoʼi ʼamatou fanau ke natou mulimuli ki te ʼu lekula ʼa te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te aga ʼae ʼe tonu ke fai. Ohage la ko te fakaʼapaʼapaʼi mo te fakamaʼuhigaʼi ʼo te kau faiako.” Neʼe tali fenei age e te fafine faiako: “Ka na pau la neʼe hage te ʼu fanau fuli ko ʼakotou fanau, pea ʼe hage anai te fale ako ko he palatiso.” Neʼe maʼu ʼe te ʼu fafine faiako he manatu ʼe lelei ʼo ʼuhiga mo te ʼu fanau ʼa te kau Fakamoʼoni. Koia ko te tahi ʼi te ʼu fafine faiako ʼaia neʼe kau ki te fakatahi lahi ʼi ni vahaʼa ki muli age.

18, 19. Kotea ʼae ʼe tonu ke tou manatuʼi moka tou fakaʼapaʼapaʼi te kau tagata ʼafeā?

 ¹⁸ ʼE feala ke tou mahino ʼaki te ʼu pelesepeto Fakatohi-tapu pe ʼe tou fakaʼapaʼapaʼi feafeaʼi te kau tagata ʼafeā ʼo te ʼu kokelekasio. (Lau ia Hepeleo 13:7, 17.) ʼE tonu ke tou fakamalo ki te kau tagata ʼafeā koteʼuhi ʼe natou gaue kinakina. Pea ʼe natou fiafia anai ʼo fakahoko ʼanatou gaue mo kapau ʼe tou lagolago ki tanatou takitaki. ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu, ʼe tonu ke tou faʼifaʼitakiʼi mo tanatou tui. Kaʼe ʼe mole fakaʼuhiga leva ke tou faʼifaʼitakiʼi te faʼahiga faiteuteu ʼa he tagata ʼafeā ʼe “maʼuhiga” tana gaue, pe ʼe ko tana faʼahiga palalau pe ʼe ko tana faʼahiga faiako. He ʼe hage pe leva ʼe tou mulimuli ki he ʼu tagata kaʼe mole kia Kilisito. ʼE tonu ke tou manatuʼi, ko te kau tagata ʼafeā ʼe agahala ohage pe ko tatou.

¹⁹ ʼE tou tokoni anai ki te kau tagata ʼafeā mo kapau ʼe mole tou hikihiki fau ia natou ohage ko he hahaʼi iloa. Koteʼuhi ke faigafua hanatou nonofo agavaivai, kaʼe mole natou manatu ʼe natou lelei age ʼi ʼihi peʼe lelei tuʼumaʼu te ʼu gaue ʼae ʼe natou fai.

20. Kotea te ʼu fua lelei ʼae ʼe tou maʼu moka tou fakaʼapaʼapaʼi niʼihi?

²⁰ Ka tou fakaʼapaʼapaʼi niʼihi, ʼe tou maʼu ai he ʼu fua lelei. ʼUluaki, ʼe mole tou manatu ai kia tatou totonu pe pea ʼe tou nonofo agavaivai aipe. Lua,ʼe tou taupau aipe he manatu ʼe lelei, tatau aipe pe ʼe fai mai e he tahi ʼe tou fakaʼapaʼapaʼi he meʼa ʼe fakalotovaivai. Tolu, ʼe tou logo tahi ai mo te kautahi ʼa Sehova. Pea ko te kautahi ʼa Sehova ʼe mole ina hikihiki he tagata tatau aipe pe ko he Fakamoʼoni peʼe kailoa.

21. Kotea te fua lelei ʼae ʼe maʼuhiga age moka tou fakaʼapaʼapaʼi niʼihi?

²¹ Kaʼe ko te fua lelei ʼae ʼe maʼuhiga age, ʼe ko tatatou fakafiafiaʼi ia te ʼAtua. ʼE tou fai anai te meʼa ʼae ʼe ina leleiʼia pea mo tou nonofo agatonu kia te ia. Pea ʼe feala ai ke tali ia Sehova kia Satana, ʼae neʼe ina ui ʼe mole feala ke nofo agatonu he tahi. (Taaga Lea 27:11) ʼI te malama ʼaeni, ko te tokolahi ʼe mole natou iloʼi pe ʼe feafeaʼi te fakaʼapaʼapaʼi ʼo niʼihi. Koia ʼae ʼe tou fiafia ai, he ʼe tou iloʼi te fakaʼapaʼapaʼi ʼo niʼihi ʼi he aluʼaga ʼe leleiʼia e Sehova.