TONATOU MAʼULI
Neʼe Mole Au ʼAmanaki ʼe Tapuakina Lahi Anai Au e Sehova
ʼI TE kei tupulaga ʼa te tehina ko Tonak, neʼe ina iloʼi neʼe tonu ke pionie kae neʼe manatu ʼe mole fiafia anai. Neʼe au leleiʼia taku gaue ʼi Siamani, ʼae neʼe ko te momoli ʼo te meʼa kai ki he ʼu potu fenua ʼi Afelika ohage la ko Dar es Salaam, mo Elisabethville pea mo Asmara. Neʼe mole au manatu ʼi he ʼaho, ʼe au tauhi temi katoa anai kia Sehova ʼi te ʼu potu fenua ʼaia pea mo ʼihi potu fenua atu ʼi Afelika.
Hili ia, ʼi taku kamata toʼo te selevisi pionie neʼe fetogi toku maʼuli ʼi hona aluʼaga fakaofoofo. (Efe. 3:20) Kae ʼe lagi kotou feʼekeʼaki pe ʼe kotea ʼae neʼe hoko. Tuku muʼa ke au fakamatala atu mai te kamata.
Neʼe au tupu ʼi Berlin, ʼi Siamani, ʼi te taʼu 1939 hili pe he ʼu mahina ki te kamata ʼo te Lua Tau Fakamalamanei. Pea ʼi te kua vave ʼosi leva ʼo te tau ʼi te 1945, neʼe laku puluʼi ia Berlin. Lolotoga te tahi laku pulu, neʼe tau ai tomatou kolo ʼo matou feholaki ai ʼo fenonoʼi. Ke matou hao mai te aluʼaga ʼaia, neʼe matou feholaki ki Erfurt, te koga meʼa ʼae neʼe tupu ai taku faʼe.
Neʼe fia maʼu e mama te moʼoni, koia ʼae neʼe ina lau ai te ʼu tohi ʼa te kau filosofia pea neʼe ina vakavakaʼi te ʼu lotu kehekehe. Kae neʼe mole fiafia ai. ʼI te teitei taʼu 1948, neʼe ʼomai te ʼu Fakamoʼoni ʼe lua ki fale. Neʼe fakahu ia naua e taku faʼe ki fale pea neʼe lahi ʼana fehuʼi neʼe ina fai kia naua. Neʼe mole fakalaka ki ai he hola katoa, pea neʼe ui mai e taku faʼe kia au mo toku kiʼi tokolua, “Kua au maʼu te moʼoni.” Neʼe mole fualoa ki ai, pea ko au mo taku faʼe mo toku kiʼi tokolua neʼe matou kau leva ki te ʼu fono ʼi Erfurt.
ʼI te taʼu 1950, neʼe matou toe liliu leva ki Berlin, ʼo matou kau ai ki te kokelekasio ʼo Berlin-Kreuzberg. Pea neʼe toe hiki tomatou nofoʼaga ʼi Berlin pe ʼo matou kau leva ki te Kokelekasio ʼo Berlin-Tempelhof. ʼAki te temi, neʼe papitema ai leva taku faʼe, kae neʼe mole heʼeki au manatu ki te faʼahi ʼaia. Kotea tona tupuʼaga?
NEʼE AU TAUʼI FEAFEAʼI TAKU UMIUMINOA?
Neʼe faigataʼa kia au taku gaue lahi kia Sehova, koteʼuhi neʼe au umiuminoa. Lolotoga taʼu ʼe lua ʼi te faifakamafola, neʼe mole au palalau pe la ki te hahaʼi. Kae neʼe fetogi leva te aluʼaga ʼaia, koteʼuhi neʼe matou feiloʼiʼaki mo he ʼu tehina mo tuagaʼane neʼe kua natou fakaha tanatou lototoʼa mo tanatou pipiki ʼateaina kia Sehova. Ko ʼihi, neʼe natou nonofo ʼi te ʼu lotoʼa fakamamahi ʼo te kau Nasi peʼe ko te ʼu fale pilisoni ʼi Siamani Esite. Pea ko ʼihi neʼe natou fakahu fakafufu he ʼu tohi ki Siamani Esite logo la neʼe feala pe ke puke natou. Neʼe malave ʼaupito kia au tonatou faʼifaʼitaki. Neʼe au ui, kapau neʼe natou tali ke tuʼutamakiʼia ʼonatou maʼuli mo tonatou ʼateaina
maʼa Sehova pea mo ʼonatou tehina, neʼe tonu ke au faiga ke mole au umiuminoa.Neʼe kamata puli leva taku umiuminoa ʼi taku kau ki te faifakamafola makehe ʼi te 1955. ʼI te tohi neʼe tuʼu ʼi te Informateur, * neʼe fakaha e te tehina ko Nathan Knorr ʼe ko he faifakamafola maʼuhiga neʼe heʼeki fakatuʼutuʼu feia e te kautahi. Pea neʼe ina ui kapau neʼe kau ki ai te kau faifakamafola fuli, “ ʼe ko he mahina faifakamafola anai neʼe heʼeki hoko ʼi te kele.” Neʼe hoko moʼoni te aluʼaga ʼaia. Hili ia, neʼe au foaki leva toku maʼuli kia Sehova pea ʼi te 1956, neʼe au papitema ai mo taku tamai pea mo toku kiʼi tokolua. Kae mole faʼa fualoa ki ai, neʼe maʼua leva ke au toʼo he tahi tonu maʼuhiga.
Neʼe au mahino neʼe tonu ke au pionie, kae neʼe au holoʼi tuʼumaʼu te fakatuʼutuʼu ʼaia. Neʼe au loto ke au ako gaue muʼa pe ʼe feafeaʼi te totogi pea mo fakatau ʼo he ʼu meʼa ki he ʼu sosiete ʼi ʼihi atu fenua. Neʼe au fia gaue muʼa lolotoga he temi, ke au poto ʼi te gaue ʼaia ia muʼa ʼo taku toʼo te selevisi pionie. Koia ʼi te 1961, neʼe au maʼu taku gaue ki Hambourg, te kolo taulaga lahi ʼo Siamani. Neʼe au leleiʼia ʼosi te gaue ʼaia, koia ʼae neʼe au holoʼi tuʼumaʼu ai taku selevisi pionie. Kotea anai ka au fai?
ʼE au fakafetaʼi lahi kia Sehova ʼi tana fakaʼaogaʼi he ʼu tehina ʼofa moʼo tokoni mai ke au mahino ʼe maʼuhiga age taku tauhi ʼae kia te ia. Tokolahi ʼi ʼoku kaumeʼa neʼe natou toʼo te selevisi pionie pea neʼe natou tuku mai he faʼifaʼitaki lelei. Pea tahi, ko te tehina neʼe hao mai he lotoʼa fakamamahi ko Erich Mundt, neʼe ina fakalotomalohiʼi au ke au falala kia Sehova. Neʼe ina ui, ʼi te lotoʼa fakamamahi, ko te ʼu tehina ʼae neʼe falala pe kia natou totonu neʼe natou liliu ʼo vaivai ki muli age. Kae kia natou ʼae neʼe falala katoa kia Sehova, neʼe natou nonofo agatonu pea neʼe natou liliu ko he ʼu tokoni ʼo te kautahi ʼa Sehova.
Neʼe toe ʼi ai mo te tehina ko Martin Poetzinger ʼae neʼe kau ki muli age ki te Kolesi Pule, neʼe ina fakalotomalohiʼi tuʼumaʼu te ʼu tehina ʼo ui fenei: “Ko te lototoʼa ʼe ko he koloa maʼuhiga ʼe feala ke kotou maʼu.” Hili taku metitasio ki te ʼu palalau ʼaia, neʼe au mavae leva ʼi taku gaue pea neʼe au toʼo leva taku selevisi ʼi Sunio 1963. Neʼe ko te puleʼaki lelei ʼaia neʼe au toʼo. Hili ki ai mahina ʼe lua, ʼi muʼa ʼo taku kumi haku tahi gaue, neʼe fakaafe au ke au liliu ko he pionie makehe. Pea hili ki ai ni taʼu, neʼe tapuakina lahi au e Sehova kae neʼe mole au ʼamanaki ki ai. Neʼe fakaafe au ke au kau ki te kalasi 44 ʼo te Ako ʼo Kileate.
NEʼE AU TAʼOFI HE AKO MAʼUHIGA MAI KILEATE
Ko te ako maʼuhiga ʼae neʼe au taʼofi tafito mai te ʼu tehina ko Nathan Knorr pea mo Lyman Swingle, ke “ ʼaua naʼa matou taʼofi fakavilivili tamatou selevisi.” Neʼe nā fakalotomalohiʼi matou ke matou nonofo maʼu ʼi te gaue ʼae neʼe fili matou ki ai logo la tona faigataʼa. Neʼe ui fenei e te tehina ko Knorr: “Kotea anai ka kotou tokagaʼi tafito? ʼE kotou tokagaʼi anai koa te ʼuli, mo te ʼu kiʼi manu pea mo te masiva? Peʼe ko te ʼulu ʼakau, mo te ʼu matalaʼi ʼakau pea mo te ʼu fofoga ʼae ʼe fiafia? Kotou ako ke kotou ʼoʼofa ki te hahaʼi.” ʼI te tahi ʼaho, neʼe lotomamahi ai te tehina ko Swingle ʼi tana fakamahino pe koʼe neʼe liʼaki fakavilivili e ʼihi tehina tanatou selevisi. Neʼe ʼai muʼa tana kiʼi tuʼu ʼi tana faiakonaki pea hoki toe hoko atu. Neʼe malave ʼaupito kia au te aluʼaga ʼaia, pea neʼe au fakatotonu ai ke mole au fakamamahiʼi ʼi he temi ia Kilisito pea mo te ʼu tehina agatonu ʼaia.—Mat. 25:40.
ʼI tamatou iloʼi leva te telituale ʼae neʼe tonu ke matou faifakamafola ai, neʼe fia iloʼi e ʼihi Petelite ia te telituale ʼo ʼihi ia matou. Neʼe natou fai he ʼu palalau agalelei ʼo ʼuhiga mo ʼamatou telituale takitahi ʼo au ui fenei age: “Ko Congo (Kinshasa).” Neʼe ʼai muʼa tanatou kiʼi tuʼu mo natou ui fenei pe: “ ʼOiaue, ko Congo. ʼOfa pe ke nofo Sehova mo koutou.” ʼI te temi ʼaia, neʼe talanoa tafito te ʼu sulunale ʼo ʼuhiga mo Congo, he neʼe hoko ai te ʼu tau, pea mo te ʼu faifakapo. Kae neʼe au manatuʼi te ʼu ako ʼae neʼe au taʼofi ʼi Kileate. ʼI te maʼu leva ʼo ʼomatou pepa misionea ʼi Sepetepeli 1967, ko Heinrich Dehnbostel, mo Claude Lindsay pea mo au, neʼe matou olo leva ki Kinshasa, te kolo muʼa ʼo Congo.
KO HE AKO MAʼUHIGA MAʼA TE KAU MISIONEA
ʼI tamatou tau atu ki Kinshasa, neʼe matou ako te lea Fakafalani lolotoga mahina ʼe tolu. Hili ia, pea matou olo leva ki te kolo ko Lubumbashi, ʼae neʼe higoa ʼi muʼa atu ko Elisabethville, ʼe tuʼu ovi ki Zambie
ʼi te potu saute ʼo Congo. Pea neʼe matou nonofo ʼi te ʼapi ʼa te kau misionea ʼi te loto kolo.Tokolahi te hahaʼi ʼo Lubumbashi neʼe heʼeki natou logo ki te moʼoni. Koia neʼe matou fiafia ai ʼi te tala ʼo te logo lelei ki te hahaʼi ʼo te kolo ʼaia. Hili he kiʼi temi siʼi ki ai, neʼe lahi ai leva ʼamatou ako Tohi-Tapu, kae neʼe mole matou maʼu he temi feʼauga moʼo fakahoko te ʼu ako Tohi-Tapu ʼaia. Neʼe matou toe faifakamafola ki te hahaʼi gaue ʼo te puleʼaga peʼe ko te kau polisi. Tokolahi neʼe natou fakaʼapaʼapa lahi ki te Folafola ʼa te ʼAtua pea mo tatatou gaue faifakamafola. Neʼe palalau tafito te hahaʼi ʼi te lea ʼo Swahili. Koia ko au mo Claude Lindsay, neʼe ma ako ai te lea ʼaia. Pea ki muli age, neʼe hinoʼi leva maua ki te kokelekasio lea ʼo Swahili.
Logo la neʼe ʼi ai he ʼu aluʼaga fakafiafia ʼaupito ʼi toma maʼuli, kae neʼe ma toe katakiʼi foki he ʼu fihifihia. Neʼe tonu ke ma katakiʼi tuʼumaʼu toma tukugakoviʼi e he kau solia konahihia mo ʼanatou fana, peʼe ko he kau polisi. ʼI te tahi ʼaho, neʼe ulufi e te kau polisi mo ʼanatou fana te ʼapi ʼo te kau misionea ʼae neʼe fai ai te fono ʼo tomatou kokelekasio. Pea neʼe natou ʼave matou tagata ki te fale polisi, ʼo natou taʼofi ai mo fakanofo matou ki lalo ʼo kaku ki te hola hogofulu poʼuli ʼi muʼa ʼo tanatou tuku age matou.
ʼI te taʼu 1969, neʼe hinoʼi au ki te gaue taupau fakasiliko. ʼI te temi ʼae neʼe au taupau fakasiliko ai, neʼe au tau haʼele ʼi he ʼu ala foufou neʼe loaloaga, mo vaoa pea mo pela. Kae neʼe kua mahani ki ai te hahaʼi ʼo Afelika. ʼI te tahi kolo, neʼe ʼi ai he matuʼa moa mo ʼona kiʼi ʼuhi neʼe natou momoe ʼi toku lalo palepale ʼi te poʼuli. ʼE mole feala ke au galoʼi ia taku ʼala ake ʼae kae kei poʼuli ʼuhi ko te logoaʼa ʼa te moa. ʼE au fiafia moka au manatuʼi te ʼu afiafi ʼae neʼe matou nonofo ovi ai ki he afi ʼo matou faipalalau ai mo te ʼu tehina ki te ʼu moʼoni Fakatohi-tapu.
* Ko ʼihi ia natou ʼaia, neʼe papitema pea neʼe natou liliu ki muli age ko he kau tagata ʼafeā. Tokolahi ia natou ʼaia neʼe hage ko ‘he ʼu foʼi maka neʼe u’ ʼi te kokelekasio, kae neʼe mole natou lava kakaʼi te ʼu tehina mo tuagaʼane agatonu. (Suta 12) Neʼe toʼo leva e Sehova te hahaʼi ʼaia mai te kokelekasio. Koia ki muli age, neʼe kaugā malie ai te hahaʼi ʼae neʼe ʼomai ki te moʼoni.
Neʼe matou tau mo he toe fihifihia, neʼe kau ʼi te kokelekasio he hahaʼi neʼe natou ui ʼe ko he kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, kae neʼe kau natou ki te kutuga ʼo te Kitawala.ʼI te taʼu 1971, neʼe hinoʼi au ki te Petele ʼo Kinshasa, pea neʼe au gaue ʼi te selevisi ʼo te meli, ʼi te fakaui tohi pea mo ʼihi atu gaue. ʼI te Petele, neʼe au ako pe ʼe feafeaʼi te fakatuʼutuʼu ʼo te gaue ʼi he fenua ʼe mole lelei ai te ʼu meʼa ʼae ʼe ʼaoga tafito ki te maʼuli. ʼI ʼihi temi, ʼe fakalaka he ʼu mahina pea hoki maʼu e te ʼu kokelekasio ia te ʼu tohi. Ko te ʼu tohi ʼaia, ʼe toʼo mai he vakalele ki he ʼu vaka. Pea ki muli age, ʼe maʼua te ʼu vaka ʼaia lolotoga ni vahaʼa ʼuhi ko te kua mafola ʼo te vao ʼae ʼe higoa ko te jacinthe d’eau ʼi tonatou alaga vaka. Kae neʼe fakahoko pe te gaue logo la te ʼu aluʼaga ʼaia pea mo ʼihi fihifihia.
Neʼe au punamaʼuli ʼi taku sio ʼae ki te lava fakatuʼutuʼu e te ʼu tehina he ʼu fakatahi lalahi logo la neʼe mole lahi tanatou foʼi falā. Neʼe natou fai he ʼu faiakonakiʼaga ʼi te ʼu mata kele ʼo te ʼu lo, mo natou faʼu te ʼu kaupa ʼaki he faʼahiga luna ʼe loloa. Pea ʼaki pe te luna ʼaia, neʼe natou fai he ʼu kiʼi pila mo ʼonatou nofoʼi. Neʼe natou fakaʼaogaʼi te kofe moʼo laga ʼaki te ʼu fale ʼo te ʼu fakatahi lalahi pea natou ʼato leva ʼaki te kaho pea mo fai ʼaki ni laupapa. Neʼe mole ʼi ai hanatou ʼu faʼo koia ʼae neʼe natou fakaʼaogaʼi ai te kiliʼi ʼakau moʼona fetogi. Neʼe au punamaʼuli tuʼumaʼu ʼi taku sio ki te ʼu puleʼaki lelei ʼae neʼe fakaʼaogaʼi e te ʼu tehina mo tuagaʼane ʼaia moʼo tauʼi te ʼu fihifihia. Pea neʼe kua au ʼofa mamahi ʼosi ia natou. ʼI te temi leva ʼae neʼe hinoʼi ai au ki he tahi age gaue, neʼe au manatuʼi tuʼumaʼu ia natou.
TAKU SELEVISI ʼI KENYA
ʼI te ta’u 1974 neʼe hinoʼi leva au ki te filiale ʼo Nairobi, ʼi Kenya. Neʼe lahi ʼaupito tamatou gaue faifakamafola, koteʼuhi neʼe lagolago te filiale ʼo Kenya ki te ʼu fenua ʼe 10 ʼi ʼona tafa’aki. Pea ʼi te ʼu fenua ʼaia, neʼe ʼi ai ʼihi fenua neʼe tapu’i ai te gaue faifakamafola. Neʼe fekauʼi tuʼumaʼu au ke au alu ʼo ʼa’ahi te ʼu fenua ʼaia tafito ia Etiopea, ʼae neʼe tau ai ʼotatou tehina mo te fakataga pea mo te ʼu ʼahiʼahi fakamataku. Tokolahi ia natou ʼaia neʼe gaohi koviʼi peʼe pilisoniʼi pea ko ʼihi leva neʼe matehi natou. Kae neʼe natou kataki’i agatonu ʼonatou mamahi koteʼuhi neʼe lelei ʼaupito ʼanatou felogoi mo Sehova ʼo toe feia ki ʼanatou felogoi fakatautehina.
ʼI te taʼu 1980 neʼe fetogi leva toku maʼuli ʼi hona alu’aga fakafiafia koteʼuhi neʼe au ʼohoana leva mo Gail Matheson. Ko Gail, ko he tuagaʼane mai Canada. Neʼe ma kau fakatahi ki te ako ʼo Kileate. Neʼe ma fefaitohiʼaki pea neʼe misionea ia Gail ʼi Bolivie. Hili ta’u ʼe 12 neʼe ma toe felaveʼi leva ʼi New York. Hili ki ai he kiʼi temi siʼi pe pea neʼe ma ʼohoana leva ʼi Kenya. ʼE au fiafia lahi ʼosi ia Gail koteʼuhi ʼe ina maʼu tuʼumaʼu te manatu ʼa Sehova pea mo maʼuli fakafeʼauga pea ʼe ko he faʼifaʼitakiʼaga lelei. ʼE hoko atu pe tana lagolago lelei kia au pea ʼe ko hoku kaugā gaue ʼofaina.
ʼI te ta’u 1986 ʼi taku kei kau ki te Komite ʼo te Filiale neʼe toe fili maua ke ma kau ki te selevisi taupau fealuʼaki. Neʼe tonu ke ma fakahoko te gaue ʼi te ʼu fenua kehekehe ʼae neʼe tokaga ki ai te filiale ʼo Kenya.
ʼE kei au manatuʼi lelei taku teuteuʼi tamatou fakatahi lahi ki Asmara (ʼi Érythrée) ʼi te taʼu 1992 kae neʼe heʼeki tapuʼi te faifakamafola ʼi te kolo ʼaia. Meʼa fakaʼofaʼofa koteʼuhi neʼe matou maʼu pe te fale neʼe ko he nofoʼaga ia ʼo te ʼu manu. Kae ʼi te ʼaho ʼo te fakatahi lahi ʼaia neʼe au punamaʼuli ʼi taku sio ki te gaue ʼae neʼe fai e te ʼu tehina. Neʼe natou fakaliliu ʼosi te fale ʼaia ko he fale ʼe tuha mo te tauhi kia Sehova. Tokolahi te ʼu famili neʼe natou ʼaumai te ʼu kie moʼo teuteuʼi te loto fale. Neʼe matou fiafia ʼosi ʼi tamatou fakatahi ʼaia tafito la neʼe ko te toko 1 279 neʼe kau ki te fakatahi ʼaia.
Neʼe fetogi tuʼumaʼu toma maʼuli ʼuhi ko taku gaue taupau fealuʼaki. ʼI te tahi temi kua ma nonofo ʼi he fale matalelei ʼi te matatai pea ʼi te tahi temi kua ma nonofo leva ʼi he kiʼi fale taliave pea ko te ʼu fale vao ʼe tuʼu mama’o ʼosi ia teitei meta ʼe 100. Pea ʼe tu’u ʼi he nofo’aga ʼo he kau gaue. Koia tatau aipe pe ʼe kofea te ʼu koga meʼa ʼae neʼe ma gaue ai kae ko te faʼahi ʼae neʼe ma leleiʼia ʼaupito, ko tamā gaue fakatahi mo te kau pionie faʼafai ʼi te faifakamafola. Pea neʼe toe hinoʼi leva maua ki he tahi age gaue pea neʼe maʼua leva ke ma tuku ʼomā kaumeʼa lelei ʼaia ʼae neʼe ma ʼoʼofa mamahi ai.
KO HE ʼU TAPUAKINA ʼI ETIOPEA
ʼI te vaha ʼo te taʼu 1987 mo te taʼu 1992, neʼe kua fakagafua leva tatatou gaue faifakamafola ʼi ʼihi fenua ʼae ʼe fakalogo ki te filiale ʼo Kenya. Koia, neʼe fakatuʼu ai leva he ʼu filiale pea mo he ʼu pilo ʼo te ʼu fenua kehekehe. Pea ʼi te taʼu 1993 neʼe fekau’i maua ki Etiopea ki te pilo ʼo Addis Abeba ʼae neʼe faifakafufu ai ʼatatou gaue lolotoga ni lauʼi taʼu. Kae ʼi te temi nei kua tali leva tatatou gaue faifakamafola.
Neʼe tapuakina e Sehova te gaue ʼae neʼe fakahoko ʼi Etiopea. Tokolahi te ʼu tehina mo tuagaʼane neʼe natou to’o te selevisi pionie. Neʼe ko te toko 20 ki te teau ʼae neʼe pionie katoa ʼi te ta’u fuli talu mai te taʼu 2012. Pea tahi, neʼe natou maʼu ai he ʼu ako maʼuhiga mai te ʼu ako Fakatohi-tapu ʼa te kautahi pea ko Fale Fono ʼe 120 tupu ʼae neʼe laga. Pea ʼi te taʼu 2004 neʼe hiki leva te famili ʼo te Petele ki ʼonatou nofoʼaga foʼou pea neʼe toe fakatuʼu aipe mo te Fale ʼo te ʼu Fakatahi Lalahi ʼi te moʼi kele pe ʼaia. Neʼe mahino mai ai, neʼe ko he tahi ʼu tapuakina ʼaia mai ia Sehova.
ʼAki leva te temi, neʼe ma mahani leva mo te ʼu tehina mo tuagaʼane ʼo Etiopea pea neʼe ma felogoi lelei ʼosi mo natou. Neʼe ma ʼoʼofa mamahi ia natou ʼuhi ko tonatou agalelei pea neʼe malave ʼosi kia maua. Ki muli mai, neʼe ma tau leva mo te ʼu mahaki kehekehe koia neʼe maʼua ai ke ʼave maua ki te filiale ʼo Loto Eulopa. ʼE ʼoʼofa mo gaohi leleiʼi maua ʼi ai, kae ʼe ma manatuʼi ʼosi ʼomā tehina mo tuagaʼane ʼi Etiopea.
KO SEHOVA ʼAE NEʼE INA FAKATUPUTUPU
Neʼe ma sisio pe neʼe fakatuputupu feafeaʼi e Sehova ia tana gaue. (1 Ko. 3:6, 9). Ohage la ʼi taku kamata faifakamafola ki te hahaʼi ʼo Rwanda ʼae neʼe ʼomai ʼo kumi kapa ʼi Congo, neʼe mole heʼeki ʼi ai he tahi neʼe kua faifakamafola ʼi Rwanda. ʼI te temi nei kua toko 30 000 tupu te ʼu tehina mo tuagaʼane ʼi te fenua ʼaia. Pea ʼi te taʼu 1967 ko te Congo (Kinshasa) kua teitei toko 6 000 te kau faifakamafola. ʼI te temi nei kua natou toko 230 000 pea neʼe laka ʼi te 1 miliona ia natou ʼae neʼe kau ki te ʼAho Fakamanatu ʼi te taʼu 2018. ʼI te ʼu fenua fuli ʼae neʼe tokaga ki ai te filiale ʼo Kenya neʼe tuputupu te kau faifakamafola ʼo laka age ʼi te toko 100 000 tupu.
Kua hili ki ai ni taʼu ʼe 50 tupu, neʼe foaki mai e Sehova he ʼu tehina ke tokoni mai ke au fakahoko taku selevisi temi katoa. Logo la ʼe kei au umiuminoa pe, kae neʼe au ako ke au falala katoa kia Sehova. Ko te ʼu aluʼaga ʼae neʼe hoko ki toku maʼuli ʼae ʼi Afelika neʼe tokoni mai ke au faʼa kataki pea mo maʼuli fakafeʼauga. Neʼe malave kia au mo Gail te tali kaiga lelei ʼo te ʼu tehina mo tuagaʼane, ʼo toe feia mo tanatou katakiʼi ʼonatou faigataʼaʼia pea mo tanatou falala katoa kia Sehova. Koia, ʼe au fakafetaʼi ki te ʼofa makehe ʼo Sehova, koteʼuhi neʼe mole au ʼamanaki, ʼe foaki mai anai e Sehova he ʼu tapuakina lahi feia.—Pes. 37:4.
^ pal. 11 Neʼe fakahigoa ki muli age ko Te Minisitelio ’o te Pule’aga pea ʼi te temi nei kua fetogi ʼaki Te Maʼuli Fakakilisitiano Mo Te Faifakamafola—Kaupepa Ako.
^ pal. 23 Ko te kupu “Kitawala,” ʼe haʼu mai te kupu ʼo te lea Swahili ʼae ko tona fakaʼuhiga, “ke puleʼi, ke takitaki.” Ko te kutuga ʼaia neʼe ʼi ai tana fakatuʼutuʼu fakapolitike: ke natou liliu ko he puleʼaga faʼitaliha he ʼe ʼi te temi ʼaia neʼe puleʼi te fenua ʼo Congo e te fenua ko Belgique. Ko te kutuga Kitawala, neʼe natou maʼu he ʼu tohi ʼa te Kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, mo natou ako pea mo natou tufa te ʼu tohi ʼaia. Pea neʼe natou fai he ʼu akonaki Fakatohi-tapu hala moʼo lagolago ki ʼanatou manatu fakapolitike, mo ʼanatou agaʼi fenua fakatemonio pea mo tonatou faʼahiga maʼuli heʼe ʼaoga.