ALATIKE AKO 23
“Kotou Tokakaga, Ke ʼAua Naʼa Fakapopulaʼi Koutou e He Tahi”
“Kotou tokakaga, ke ʼaua naʼa fakapopulaʼi koutou e he tahi ʼaki te filosofia pea mo he ʼu manatu kaka mo vaʼiganoa. Ko te ʼu meʼa ʼaia, ʼe fakatafito ki te talatisio ʼa te tagata.”—KOL. 2:8.
KATIKO 96 Ko Te Tohi ʼa Te ʼAtua ʼe Ko He Koloa
TE ʼU MANATU FAKANOUNOU *
1. ʼO mulimuli kia Kolose 2:4, 8, ʼe faigaʼi feafeaʼi e Satana ke ina puleʼi ʼatatou manatu?
ʼE MOLE loto e Satana ke tou ʼoʼofa kia Sehova. Ke feala tana fakahoko te fakatuʼutuʼu ʼaia, ʼe ina faigaʼi ke ina fetogi ʼatatou faʼahiga manatu ke tou fakalogo ʼateaina pe kia ia. ʼE ina ʼekenaki tatou ke tou maʼu ʼana manatu pea mo ina fakaʼaogaʼi he ʼu meʼa ke tou holi ki ai.—Lau ia Kolose 2:4, 8.
2-3. (1) He koʼe ʼe tonu ke tou tokakaga ki te fakatokaga ʼae ʼe tou maʼu ia Kolose 2:8? (2) Kotea ʼae ka tou vakaʼi anai ʼi te alatike ʼaeni?
2 ʼE feala koa ke fakahalaʼi tatou e Satana? ʼEi, ʼe feala. Tou manatuʼi te fakatokaga ʼa Paulo ia Kolose 2:8 neʼe mole ina tohi maʼa te hahaʼi ʼo te malama kae neʼe ina tohi ki te kau Kilisitiano ʼae neʼe fakanofo ʼaki te laumalie maʼoniʼoni. (Kol. 1:2, 5) Neʼe feala pe ki te kau Kilisitiano ʼo te temi ʼo Paulo ke fakahalaʼi ʼanatou manatu, pea ʼe toe feia pe mo tatou ia ʼaho nei. (1 Ko. 10:12) Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi neʼe li ifo ia Satana ki te kele. Pea ʼi te temi nei, kua ina faigaʼi ke ina fakahalaʼi te ʼu kaugana agatonu ʼa te ʼAtua. (Fkha. 12:9, 12, 17) ʼE tou toe maʼuʼuli nei ʼi te ʼu ʼaho fakamuli ʼae kua “ ʼaʼasili kovi age” te hahaʼi agakovi pea mo kaka.—2 Tim. 3:1, 13.
3 ʼI te alatike ʼaeni, ʼe tou vakaʼi anai pe ʼe fakaʼaogaʼi feafeaʼi e Satana “he ʼu manatu kaka mo vaʼiganoa” moʼo fakahalaʼi ʼatatou manatu. ʼE tou vakaʼi anai te “ ʼu kaka,” peʼe ko te ʼu “puleʼaki” ʼe tolu. (Efe. 6:11, nota.) Pea ʼe tou vakaʼi anai ʼi te alatike ka hoa mai pe ʼe feafeaʼi hatatou tauʼi te ʼu puleʼaki kaka ʼa Satana ke mole ina puleʼi ai ʼatatou faʼahiga manatu. Kae ʼe tou vakaʼi muʼa pe neʼe feafeaʼi te fakahalaʼi e Satana te kau Iselaele hili pe tanatou hu ki te Kele ʼo Te Fakapapau pea kotea te ako ʼe feala ke tou taʼofi mai ai.
NEʼE ʼEKENAKI E SATANA TE KAU ISELAELE KE NATOU TAUHI KI TE ʼU ʼATUA HALA
4-6. Neʼe tonu ke feafeaʼi te gaue ʼa te kau Iselaele ʼi tanatou hu ki te Kele ʼo Te Fakapapau ʼo mulimuli kia Tetelonome 11:10-15?
4 Neʼe poto ia Satana ʼi te fakahalaʼi ʼo te kau Iselaele ke natou tauhi ki te ʼu ʼatua hala. ʼO feafeaʼi? Neʼe ina iloʼi ʼe ʼaoga anai kia natou he meʼa kai koia neʼe ina fakaʼaogaʼi te aluʼaga ʼaia ke tupu ai hanatou fakalogo age. Pea ʼi te hu ʼa te kau Iselaele ki te Kele ʼo Te Fakapapau neʼe kua fetogi tanatou faʼahiga gaueʼi ʼo te kele. Pea ʼi te temi ʼae neʼe natou nonofo ai ʼi Esipito, neʼe fakaʼaogaʼi e te kau Iselaele te vai mai te Nile moʼo fakapala ʼanatou gaueʼaga. Kae ʼi tanatou tau atu ki te Kele ʼo Te Fakapapau, neʼe mole ʼi ai he ʼu vai tafe lalahi. Koia, neʼe tonu leva ke to he ʼu ʼua pea ke ʼi ai he hahau tuʼumaʼu moʼo fakapala ʼo ʼanatou gaueʼaga. (Lau ia Tetelonome 11:10-15; Esa. 18:4, 5) Pea tahi, neʼe tonu ke natou fai he ʼu fetogi foʼou ke feala ai tanatou gaueʼi te kele. Pea neʼe mole faigafua koteʼuhi ko te kaugā malie ʼo natou ʼae neʼe popoto ʼi te gaueʼi ʼo te kele kua natou mamate fuli ʼi te toafa.
5 Neʼe fakaha e Sehova ki tana hahaʼi te kua fetogi ʼo tanatou faʼahiga tauhi. Pea ka tou fakakaukauʼi te fakatokaga ʼae neʼe foaki e Sehova neʼe mole fakaʼuhiga ia ki te gaueʼi ʼo te kele. Koia neʼe ina ui fenei leva kia natou: “Ke koutou tokaga ai, naa kakaai anai okotou loto, o kotou maliu anai ki ni atua kehe o kotou punou anai kia natou.” (Tet. 11:16, 17) Neʼe fakatokaga e Sehova ki te kau Iselaele ke ʼaua naʼa natou tauhi ki te ʼu ʼatua hala pea neʼe ina toe fakamahino kia natou te ʼu faʼahiga gaueʼi foʼou ʼo te kele. He koʼe neʼe fai e Sehova te ʼu fakamahino ʼaia?
6 Koteʼuhi neʼe iloʼi e Sehova ʼe maliu anai te kau Iselaele ʼo kole tokoni ki te hahaʼi pagani ʼae neʼe nonofo ʼi ʼonatou tafaʼaki ke natou akoʼi age pe ʼe feafeaʼi te gaueʼi ʼo te kele. Neʼe iloʼi lelei Num. 25:3, 5; Tfm. 2:13; 1 Hau 18:18) ʼE tou vakaʼi ʼi te temi nei, pe neʼe feafeaʼi te fakahalaʼi e Satana ia te kau Iselaele pea mo ina puleʼi tanatou faʼahiga manatu.
age e te hahaʼi pagani te gaueʼi ʼo te kele ʼi te kau Iselaele koia neʼe feala ai ke natou ako mai ia natou ia te ʼu faʼahiga gaueʼi ʼo te kele. Kae neʼe feala pe ke liliu ko he hele kia natou. Koteʼuhi neʼe tauhi te kau Kanaane kia Paale ʼo feala ai ke fakahalaʼi ʼanatou manatu ʼi te ʼu aluʼaga fuli ʼo tonatou maʼuli. ʼI tanatou manatu ko Paale ʼae neʼe ina fakatupu te lagi pea mo fakato te ʼua ki te kele. Neʼe tuʼa lahi te filifili e te kau Iselaele ke natou tauhi kia Paale. (NEʼE FAKAʼAOGAʼI E SATANA IA PULEʼAKI KAKA ʼE TOLU MOʼO PULEʼI TE KAU ISELAELE
7. Neʼe ʼahiʼahiʼi feafeaʼi te tui ʼa te kau Iselaele ʼi tanatou hu ki te Kele ʼo Te Fakapapau?
7 Neʼe fakaʼamu te kau Iselaele fuli ke to he ʼua moʼo fakapala ʼo ʼanatou gaueʼaga. ʼI te taʼu fuli, ʼi te mahina ʼo Apelili ki Sepetepeli, neʼe tahitahiga te ʼua ʼi te Kele ʼo Te Fakapapau. Pea ʼi te agamahani, ʼe kamata to te ʼua ʼi Oketopeli. Pea kapau ʼe to he ʼua, ʼe maʼu lahi anai hanatou meʼa kai koteʼuhi kua mahu te taʼukai. Kae neʼe fakahalaʼi e Satana te kau Iselaele ʼaki he ʼu manatu fakakaka. Koia neʼe natou manatu ai ʼe mahu anai tanatou taʼukai mo kapau ʼe natou faʼifaʼitakiʼi te ʼu agaʼi fenua fakapagani ʼo te hahaʼi ʼae ʼi ʼonatou tafaʼaki. Neʼe tui malohi te hahaʼi pagani ʼaia, kapau ʼe natou fai he ʼu toʼotoʼoga ki ʼonatou ʼatua hala ʼe feala anai ke fai e ʼonatou ʼatua he ʼu meʼa maʼa natou pea mo fakato te ʼua. Pea ko natou ʼae neʼe mole tui kia Sehova, neʼe natou manatu ko te puleʼaki pe ʼaia ʼe tahi ʼe ko te tauhi ki te ʼatua hala ko Paale ke ina fakato he ʼua pea mo fakagata te moamoa ʼo te fenua.
8. Kotea te lua puleʼaki kaka ʼae neʼe fakaʼaogaʼi e Satana? Kotou fakamahino.
8 Neʼe fakaʼaogaʼi e Satana te lua puleʼaki kaka moʼo fakahalaʼi te kau Iselaele. Neʼe ina ʼekenaki ia natou ke natou fai he ʼu felaveʼi fakasino heʼe ʼaoga. ʼI te ʼu fenua pagani, ʼe natou fai he ʼu felaveʼi fakasino heʼe ʼaoga moka ʼe natou tauhi ki ʼonatou ʼatua hala. Pea neʼe toe maʼu ʼi te fale lotu he ʼu fafine mo he ʼu tagata paomutu pea mo ni hahaʼi faitagata mo faifafine pea mo ʼihi atu aga heʼe ʼaoga neʼe fai ʼi tanatou tauhi. (Tet. 23:17, 18; 1 Hau 14:24) Neʼe tui te hahaʼi pagani ʼaia ka natou fai te ʼu aga fakalialia ʼaia ʼi te tauhi, ʼe fakafua anai e ʼonatou ʼatua te kele ke maʼu lahi ai hanatou meʼa kai. Pea neʼe hahaʼi te kau Iselaele ʼae neʼe natou fia faʼifaʼitakiʼi te hahaʼi pagani, ʼo natou fai ai te ʼu felaveʼi fakasino heʼe ʼaoga ʼi tanatou tauhi. Neʼe natou fakatotonu ai ke natou tauhi ki te ʼu ʼatua hala ʼaia. Kae ʼi tona fakahagatonu, neʼe kua puleʼi natou e Satana.
9. ʼI takotou lau ia Oseo 2:16, 17, neʼe fetogi feafeaʼi e Satana te faʼahiga sio ʼa te kau Iselaele kia Sehova?
9 Neʼe toe fakaʼaogaʼi e Satana ia he tolu puleʼaki kaka. Neʼe ina fetogi te faʼahiga sio ʼa te kau Iselaele kia Sehova. ʼI te temi ʼo Selemia, neʼe ui e Sehova neʼe faiga te kau polofeta loi ke galoʼi e Tana hahaʼi ia Tona huafa “o tupu ko Paale.” (Sel. 23:27) Neʼe mole kei fakaʼaogaʼi e te hahaʼi ʼa te ʼAtua ia te huafa ʼo Sehova, kae kua natou fetogi ʼaki te higoa Paale, ʼae ʼe fakaʼuhiga ki te “Pule.” ʼI tanatou fai te faʼahi ʼaia, neʼe kua faigataʼa leva ki te kau Iselaele tanatou fakakehekeheʼi ia Sehova pea mo Paale. Koia neʼe faigafua ai ki te kau Iselaele tanatou fefioʼaki te tauhi ʼae kia Paale pea mo tanatou tauhi ʼae kia Sehova.—Lau ia Oseo 2:16, 17.
TE ʼU PULEAKI KAKA ʼAE ʼE FAKAʼAOGAʼI E SATANA IA ʼAHO NEI
10. Kotea te ʼu puleʼaki kaka ʼe fakaʼaogaʼi e Satana ia ʼaho nei?
10 ’E toe fakaʼaogaʼi pe e Satana ia te ʼu puleʼaki kaka ʼaia ia ʼaho nei. ʼE ina kakaʼi te hahaʼi ʼo ina fakaʼaogaʼi te ʼu meʼa ʼae ʼe ʼaoga kia natou, mo ina ʼekenaki natou ke natou fakahoko ʼonatou holi kovi, pea ke natou fai he ʼu felaveʼi fakasino heʼe ʼaoga, pea mo faiga ke mole natou iloʼi pe ʼe ko ai
moʼoni ia Sehova. Kae tou vakaʼi muʼa pe ʼe kotea ʼae ʼe fai e Satana ke ʼaua naʼa iloʼi e te hahaʼi pe ʼe ko ai moʼoni ia Sehova.11. ʼE faigaʼi feafeaʼi e Satana ke mole iloʼi e te hahaʼi pe ʼe ko ai moʼoni ia Sehova?
11 ’E faiga e Satana ke ʼaua naʼa iloʼi e te hahaʼi pe ʼe ko ai moʼoni ia Sehova. Hili te mate ʼa te kau apositolo, neʼe kamata akoʼi e te kau aposita ia he ʼu loi. (Gaue 20:29, 30; 2 Tes. 2:3) Neʼe kamata fai e te kau kilisitiano ʼaia he ʼu loi ʼo ʼuhiga mo te ʼAtua moʼoni. Ohage la, ka natou hiki te Tohi-Tapu, neʼe natou toʼo ia te huafa ʼo te ʼAtua ʼo fetogi ʼaki he tahi age ʼu kupu, ohage la ko te kupu “ ʼAliki.” ʼI tanatou fai te faʼahi ʼaia, neʼe kua faigataʼa leva ki te hahaʼi tanatou fakakehekeheʼi ia Sehova pea mo te tahi age ʼu “ ʼaliki” ʼe talanoa ki ai ʼi te Tohi-Tapu. (1 Ko. 8:5) Neʼe natou fakaʼaogaʼi te kupu “ ʼAliki” kia Sehova ʼo toe feia pe kia Sesu. Koia neʼe kua faigataʼa leva ki te hahaʼi tanatou mahino ʼae ko Sehova ʼe mole tatau ia pea mo tona ʼAlo. (Soa. 17:3) Ko te tupuʼaga la ʼaia ʼo te mafola ʼo te akonaki hala ʼae ko te Tahitolutapu ʼi te malamanei katoa. Kae ʼe mole ko he akonaki ia ʼe haʼu mai te Folafola ʼa te ʼAtua. Koia tokolahi te hahaʼi ʼe natou manatu ʼe mole feala anai ke tou iloʼi ia te ʼAtua. Kae ʼe mole ko te moʼoni ʼaia.—Gaue 17:27.
12. Kotea ʼae ʼe akoʼi e te ʼu lotu hala, kae kotea ʼae neʼe fakamahino e Paulo ia Loma 1:28-31?
12 ’E uga tatou e Satana ke tou fakahoko ʼotatou holi kovi. ʼI te temi ʼo te kau Iselaele, neʼe fakaʼaogaʼi e Satana ia te ʼu lotu hala moʼo uga te hahaʼi ke natou fai he ʼu felaveʼi fakasino heʼe ʼaoga. ʼE kei fai pe e Satana te faʼahi ʼaia ia ʼaho nei. ʼE tali pe ʼi te ʼu lotu hala ke fai e te hahaʼi te ʼu aga heʼe ʼaoga. Pea ʼe natou ui ʼe mole ko he ʼu aga ʼe kovi. Koia tokolahi te hahaʼi ʼe natou lau ʼe natou lotu, kae ʼe mole kei natou fakalogo ki te ʼu lao ʼa te ʼAtua. Kae neʼe ui fakahagatonu e Paulo ʼi tana tohi ʼae ki te kau Loma, pe kotea ʼae ka hoko anai kia natou ʼae ʼe natou fai te ʼu aga ʼaia. (Lau ia Loma 1:28-31.) Neʼe palalau ia Paulo ki “te ʼu meʼa ʼae ʼe mole tuha,” ia te ʼu aga heʼe ʼaoga fuli, ʼo kau ai mo te faitagata pea mo te faifafine. (Loma 1:24-27, 32; Fkha. 2:20) Koia ʼe tou mahino pe koʼe ʼe maʼuhiga kia tatou ke tou fakalogo ki te ʼu akonaki ʼae ʼe fai mai ʼi te Tohi-Tapu.
13. Kotea te tahi puleʼaki kaka ʼe fakaʼaogaʼi e Satana?
13 ’E faigaʼi e Satana ke ina fakahala’i tatou ʼaki te ʼu meʼa ʼae ʼe ʼaoga kia tatou. ʼE tou loto fuli ke tou maʼu he gaue ke tou foaki ai ki ʼotatou kiʼi famili ia te ʼu meʼa ʼae ʼe ʼaoga ki te maʼuli. (1 Tim. 5:8) Koia ʼe tonu ai ke tou olo ki te fale ako pea ke tou ako fakamalotoloto. Kae ʼe tonu ke tou nofo tokaga. ʼE lahi te ʼu fenua, ʼe akoʼi ai te kau tupulaga ki he ʼu gaue. Kae ʼe toe feala pe ke natou ako ai ia te poto fakatagata, te poto ʼo te malama. ʼI te ʼu fale ako ʼaia, ʼe uga ai te tamaliki ke natou feʼekeʼaki pe ʼe maʼuli moʼoni koa te ʼAtua pea ke mole natou fakamaʼuhigaʼi te Tohi-Tapu. ʼE natou ako ai, neʼe hifo mai te tagata mai te manu. Pea ʼe mole he tahi age fakamahino ʼe lelei age ʼi te ʼu fakamahino ʼaia. (Loma 1:21-23) Kae ko te ʼu akonaki ʼaia ʼe fakafeagai ki te ‘poto ʼae ʼe haʼu mai te ʼAtua.’—1 Ko. 1:19-21; 3:18-20.
14. Kotea ʼae ʼe hoko moka mulimuli he tahi ki te poto fakatagata?
14 ’E mole alu tahi te poto fakatagata pea mo te ’u lekula faitotonu ’a Sehova, pea ’e natou fakafeagai ki ai. Ko ia ʼae ʼe mulimuli ki te ʼu manatu fakatagata, ʼe mole ina fia maʼu te ʼu kalitate ʼae ʼe tupu mai te laumalie ʼo te ʼAtua, kae ʼe ina fia fakahoko “te ʼu gaue ʼo te kakano.” (Kal. 5:19-23) Ko te ʼu manatu fakatagata ʼe ina ʼekenaki te hahaʼi ke natou fiameʼalahi pea mo fiatuʼu, koia ʼe ui ai ʼi te Tohi-Tapu “ ʼe ʼoʼofa pe anai te hahaʼi kia natou totonu.” (2 Tim. 3:2-4) ʼE mole alu tahi tanatou aga pea mo te aga ʼa te ʼu kaugana ʼa te ʼAtua, ʼae ʼe natou faiga ke natou agavaivai pea mo agamalū. (2 Sam. 22:28) Neʼe ʼi ai ʼihi Kilisitiano neʼe natou olo ʼo fai he ʼu ako maʼoluga. Pea ʼaki te temi, neʼe natou maʼu leva te faʼahiga manatu ʼa te hahaʼi ʼo te malama, kae mole kei natou maʼu ia te manatu ʼa te ʼAtua. Tou vakaʼi pe kotea ʼe feala ke hoko ki he tahi mo kapau ʼe mole nofo tokaga.
15-16. Kotea te ako ʼe feala ke tou taʼofi mai te aluʼaga ʼae neʼe hoko ki te tuagaʼane?
15 ’E fakamatala fenei e te tuagaʼane kua taʼu 15 tana pionie katoa: “Ko au ko te Fakamoʼoni ʼa Sehova neʼe au lau pea mo logo ki te ʼu fakatokaga neʼe fai kia natou ʼae ʼe fia olo ʼo fai he ʼu ako maʼoluga. Kae neʼe mole au fia tokagaʼi. Neʼe au manatu ʼe mole ko he ʼu tokoni ʼe ʼaoga kia au.” Kotea
leva te ʼu fihifihia neʼe tau mo ia? ʼE ina fakamahino fenei: “Neʼe lahi ʼosi te temi pea mo te malohi ʼae neʼe au fakaʼaogaʼi ki taku ako. Neʼe au maʼumaʼua ʼosi au, koia neʼe mole kei au maʼu he temi ke au faikole kia Sehova ohage ko taku faimahani. Neʼe kua au gaʼegaʼe ʼosi au, koia neʼe mole kei au faipalalau ai ʼo ʼuhiga mo te Tohi-Tapu ki ʼihi, pea neʼe mole kei au teuteuʼi lelei ʼaku fono. Kae meʼa lelei, he neʼe au mahino leva, kapau ʼe au fia fai he ʼu ako maʼoluga, ʼe feala ke fakatupu tuʼutamaki ki ʼaku felogoi mo Sehova. Koia neʼe au fakatotonu ai ke au tuku taku ako. Pea neʼe ko te faʼahi ʼaia neʼe au fai.”16 Neʼe fetogi e te tuagaʼane ia tana faʼahiga manatu ʼuhi ko tana fai he ʼu ako maʼoluga. ʼO feafeaʼi? ʼE ina ui fenei: “ ʼE au ufiufi, he neʼe au fatufatuʼi ʼoku tehina mo tuagaʼane pea neʼe au valokiʼi tuʼumaʼu natou. Neʼe mole kei au fia fakatahi mo natou. Neʼe faigataʼa ʼosi ki au taku fetogi taku aga ʼaia. ʼAki te aluʼaga ʼaia neʼe hoko kia au, neʼe au mahino leva, kapau ʼe mole tou fia tokagaʼi te ʼu fakatokaga ʼae ʼe fai mai e Sehova ʼaki tana kautahi, ʼe feala ke tuʼutamakiʼia ai ʼotatou maʼuli. ʼE iloʼi lelei age tatou e Sehova, ia tatou totonu. Neʼe au fakahemala he neʼe mole au fia fakalogo kia te ia.”
17. (1) Kotea ʼae ʼe tou fakatotonu ke tou fai? (2) Kotea ʼae ka tou vakaʼi anai ʼi te alatike ʼae ka hoa mai?
17 Kotou fakatotonu malohi ke ʼaua “naʼa fakapopulaʼi koutou e he tahi ʼaki te filosofia pea mo he ʼu manatu kaka mo vaʼiganoa” ʼo te malama ʼo Satana. Kotou tokakaga tuʼumaʼu ki te ʼu puleʼaki kaka ʼa Satana. (1 Ko. 3:18; 2 Ko. 2:11) ʼE faigaʼi anai e Satana ke kotou galoʼi ia Sehova pea mo te faʼahiga tauhi ʼae ʼe tali e te ʼAtua. ʼAua naʼa kotou tuku ia Satana ke ina fai te faʼahi ʼaia. Kotou mulimuli ki te ʼu lao faitotonu ʼa Sehova pea ʼaua naʼa kotou liʼaki ʼana tokoni ʼuhi ko Satana. Kae kotea ʼae ʼe tonu ke kotou fai mo kapau ʼe kotou tokagaʼi kua kotou maʼu te manatu ʼa te malama? ʼE tou vakaʼi anai ʼi te alatike ʼae ka hoa mai, pe ʼe feafeaʼi hatatou liʼaki he ʼu manatu pea mo he ʼu agamahani ʼe fakatatau ki he ʼu “tule.”—2 Ko. 10:4, 5.
KATIKO 49 Tou Fakafiafiaʼi Ia Sehova
^ pal. 5 ʼE iloʼi lelei e Satana te faʼahiga fakahalaʼi ʼo te hahaʼi. ʼE ina fakahalaʼi te hahaʼi ʼaki te manatu ʼae ʼe natou ʼateaina kae ʼi tona fakahagatonu ʼe ina puleʼi ia natou. ʼE tou vakaʼi anai ʼi te alatike ʼaeni te ʼu hele ʼae ʼe fakaʼaogaʼi e Satana moʼo fakahalaʼi te hahaʼi.
^ pal. 48 FAKAMATALA ʼO TE ʼU PĀKI: Ko he kau Iselaele ʼe fakatahi mo te kau Kanaane, pea neʼe natou fia fai te tauhi kia Paale, ʼae ʼe fai ai he ʼu felaveʼi fakasino heʼe ʼaoga.
^ pal. 51 FAKAMATALA ʼO TE ʼU PĀKI: Ko he pāki fakahaha ʼo he lotu ʼe tali ai te faitagata pea mo te faifafine.
^ pal. 53 FAKAMATALA ʼO TE ʼU PĀKI: Ko te tuagaʼane ’e ako ʼi te univelesite pea mo ʼona kaugā ako. ’E natou tui ki tanatou faiako ʼae ’e ina fakamahino age ’e feala pe ke fakatokatoka te ’u fihifihia ’o te malamanei ʼaki pe te sienesia pea mo te tekenolosia. Ki muli age, ’i te Fale Fono, ’e mole kei fakalogo ki te fono pea ’e ina valoki te ’u akonaki.