1, 2. (1) He koʼe ʼe kehekehe te ʼu meʼa ʼae ʼe tou ʼamanaki ki ai pea mo ʼae ʼa te hahaʼi? (2) Kotea ʼae ka tou vakaʼi anai ʼi te alatike ʼaeni?

NEʼE foaki mai e Sehova he ʼu meʼa fakaofoofo ke tou fakaʼamu ki ai. Neʼe ina fakapapauʼi mai ʼe ina fakatapuha tona huafa mo fai tona finegalo ʼi te lagi pea mo te kele. (Mateo 6:9, 10) Pea ʼe ko te ʼu faʼahi maʼuhiga ʼaupito ʼaia ʼae ʼe tou fakaʼamu ki ai. Neʼe toe fakapapau e Sehova ʼe ina fakapale anai tatou ʼaki te maʼuli heʼe gata ʼi te lagi peʼe ʼi te kele. ʼI meʼa fakaofoofo leva. (Soane 10:16; 2 Petelo 3:13) Pea ʼe tou fakatalitali nei ke tou sisio pe ʼe feafeaʼi anai te haga ʼa Sehova ʼo takitaki mo lagolago ki tana hahaʼi ʼi te ʼu temi fakaʼosi ʼaeni.

² ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu ko te tui ʼe ko te “iloi papau” ʼo te ʼu meʼa ʼae ʼe tou ʼamanaki ki ai. Ko tona fakaʼuhiga, ko natou ʼae ʼe tui, ʼe natou iloʼi papau ʼe hoko moʼoni anai te ʼu fakapapau ʼa Sehova. (Hepeleo 11:1) Tokolahi te hahaʼi ia ʼaho nei, ʼe natou fakaʼamu peʼe natou loto ki he ʼu meʼa, kaʼe ʼe mole natou iloʼi papau pe ʼe hoko moʼoni anai. Ohage la, ko he tahi ʼe lagi fakaʼamu ke maʼu falā ʼi he gaoʼi paʼaga, kaʼe ʼe mole feala ke ina iloʼi papau pe ʼe hoko  anai. ʼI te alatike ʼaeni, ʼe tou vakaʼi anai pe ʼe kotea ʼae ʼe feala ke tou fai ke tou fakamalohiʼi ai tatatou tui ki te ʼu fakapapau ʼa te ʼAtua. Pea ʼe tou toe vakaʼi anai pe ʼe lava tokoni feafeaʼi mai kia tatou ʼi te temi nei ia he tui ʼe malohi.

3. He koʼe ʼe tou tui ʼe hoko moʼoni anai te ʼu fakapapau ʼa te ʼAtua?

³ ʼE mole he tahi ia tatou neʼe tupu ake mo te tui. Koia, ke feala hatatou maʼu te tui, ʼe tonu ke tou tuku te laumalie maʼoniʼoni ʼa te ʼAtua ke ina takitaki totatou loto. (Kalate 5:22, MN) ʼE tokoni mai te laumalie maʼoniʼoni ke tou iloʼi ia Sehova. Pea ka tou mahino ki tona mafimafi pea mo tona poto, ʼe tou tui papau ai, ʼe ina maʼu te fealagia ʼae ke ina fakahoko ʼana fakapapau fuli. Koia ʼae ʼe hage pe kia Sehova kua hoko ʼana fakapapau ʼi tana ui ʼae, “Kua fai” peʼe kua hoko ʼana fakapapau. (Lau ia Apokalipisi 21:3-6.) Pea ʼe tou iloʼi ai ko Sehova ʼe ina fakahoko tuʼumaʼu ʼana fakapapau. Ko ia ʼe ko “te Atua agatonu.” Ko te tupuʼaga la ʼaia ʼo tatatou tui kia faʼahi fuli ʼe ina fakaha mai ʼo ʼuhiga mo te ka haʼu.—Tetelonome 7:9.

4. Kotea ʼae neʼe tui ki ai te ʼu kaugana ʼa te ʼAtua ʼi te temi muʼa?

⁴ Ia Hepeleo kapite 11, ʼe tuʼu ai te ʼu higoa ʼe 16 ʼo te ʼu tagata mo fafine neʼe natou tui malohi ki te ʼu fakapapau ʼa Sehova. ʼE toe tuʼu ai foki mo ni ʼihi hahaʼi neʼe fiafia ai Sehova ʼuhi ko “tanatou tui.” (Hepeleo 11:39, MN) Ko natou fuli ʼaia neʼe natou talitali ki te “hakoga” ʼae neʼe fakapapauʼi age e Sehova. Pea neʼe natou iloʼi ko te “hakoga” ʼaia, ʼe ina maumauʼi anai te ʼu fili ʼo te ʼAtua mo ina toe fakaliliu anai te kele ko he palatiso. (Senesi 3:15) Pea ko te ʼu kaugana ʼaia ʼa te ʼAtua neʼe natou tui malohi ʼe fakatuʼuake anai natou e Sehova. Neʼe mole natou ʼamanaki ki te maʼuli ʼi selo, koteʼuhi neʼe mole heʼeki fakahoko e Sesu te ʼamanaki ʼaia. (Kalate 3:16). Kaʼe neʼe natou fakaʼamu ki te maʼuli heʼe gata ʼi he palatiso taulekaleka ʼi te kele.—Pesalemo 37:11, MN; Esaia 26:19; Oseo 13:14.

5, 6. Kotea ʼae neʼe fakaʼamu ki ai ia Apalahamo mo tona famili? Kotea ʼae neʼe natou fai ke malohi tuʼumaʼu ai tanatou tui? (Vakaʼi te ʼuluaki pāki.)

⁵ ʼE ui fenei ia Hepeleo 11:13, MN, ʼo ʼuhiga mo te ʼu kaugana agatonu ʼaia ʼa Sehova: “Neʼe mamate ia natou fuli ʼaia ʼi te tui, kaʼe neʼe mole heʼeki natou maʼu [te fakahoko ʼo te ’u] fakapapau, kaʼe neʼe natou sio mamaʼo ki ai pea neʼe natou tali.” Neʼe natou fakaʼamu ki te malama foʼou pea neʼe hage pe ia kua natou maʼuʼuli ai. Pea neʼe kau kia natou ʼaia ia Apalahamo, ʼae neʼe ui e Sesu neʼe ‘fiafia ʼaupito mo fia sio’ ki te temi ʼaia. (Soane 8:56) Ko Sala, mo Isaake, mo Sakopo pea mo ʼihi atu neʼe toe fakaʼamu mo natou ki te temi ʼae ka puleʼi ai anai te kele katoa e te Puleʼaga ʼae neʼe ‘laga mo faʼu’ e te ʼAtua.—Hepeleo 11:8-11.

⁶ Kotea ʼae neʼe fai e Apalahamo mo tona famili ke malohi tuʼumaʼu ai tanatou tui? Neʼe natou ako tuʼumaʼu pe pe ʼe ko ai ia Sehova. ʼI ʼihi temi, neʼe palalau te ʼAtua kia natou ʼaki ni ʼaselo, mo he ʼu moemisi peʼe ko ni meʼa neʼe ha age kia natou. Neʼe lagi natou toe ako mai te kau agatonu ʼae kua matutuʼa peʼe mai te ʼu tohi ʼafeā. Ko Apalahamo mo tona famili neʼe mole natou galoʼi ʼi he temi te ʼu fakapapau ʼa te ʼAtua pea neʼe natou fia metitasio ki ai. Koia ʼae neʼe natou tui papau ai ʼe fakahoko anai e Sehova ʼana fakapapau. ʼO natou nonofo agatonu ai kia te ia maʼia pe la ʼi te ʼu temi faigataʼa peʼe ko te ʼu fakataga.

7. Kotea ʼae neʼe foaki mai e te ʼAtua ke malohi ai tatatou tui? Kotea ʼae ʼe tonu ke tou fai?

⁷ Kotea ʼae ka tokoni mai anai ke malohi  tuʼumaʼu ai tatatou tui? Neʼe foaki mai e Sehova ia te Tohi-Tapu ke ina akoʼi ai tatou ʼo ʼuhiga mo ʼana fakapapau ki te ka haʼu. ʼE ina fakaha mai ʼaki te Tohi-Tapu pe ʼe kotea ʼae ʼe ʼaoga kia tatou ke tou maʼuli fiafia ai. Koia ʼae ʼe lelei ai ke tou lau te Tohi-Tapu ʼi te ʼaho fuli pea ke tou mulimuli ki tana takitaki. (Pesalemo 1:1-3; lau ia Gaue 17:11.) ʼE foaki mai e Sehova ia “te meakai i tona temi totonu” ʼaki “te tagata faifekau agatonu mo poto.” (Mateo 24:45) Ohage pe ko te hahaʼi ʼa te ʼAtua ʼi te temi muʼa, ʼe tonu ke tou lau tuʼumaʼu te ʼu fakamatala ʼo ʼuhiga mo te ʼu fakapapau ʼa te ʼAtua pea mo tou metitasio loloto ki ai. Kapau ʼe tou fai feia, ʼe tou nonofo agatonu anai ki te ʼAtua pea mo tou haga fakaʼamu ki te temi ʼae ka puleʼi ai te kele katoa e tona Puleʼaga.

8. ʼE feala ke malohi feafeaʼi tatatou tui ʼaki te faikole?

⁸ Kotea ʼae neʼe toe tokoni ki te hahaʼi ʼa Sehova ʼi te temi muʼa ke malohi tuʼumaʼu ai tanatou tui? Neʼe natou kole te tokoni ʼa Sehova. Pea ʼi tanatou sisio ki te tali ʼae ʼa Sehova ki ʼanatou faikole, neʼe toe malohi age ai tanatou tui. (Neemia 1:4, 11; Pesalemo 34:5, 16, 18; Taniela 9:19-21) ʼO toe feia pe, ʼi tatatou sisio ki te fakalogo mai ʼae ʼa Sehova ki ʼatatou faikole pea mo tana foaki mai te ʼu meʼa ʼae ʼe ʼaoga kia tatou ʼi tona temi totonu, ʼe toe malohi age ai tatatou tui. (Lau ia 1 Soane 5:14, 15.) ʼE toe ʼaoga foki ke tou ‘haga kole’ kia Sehova ke ina foaki mai tona laumalie maʼoniʼoni ke lahi age tatatou tui.—Luka 11:9, 13.

9. Kotea ʼihi faʼahi ʼe tonu ke tou faikole ki ai?

⁹ Ka tou faikole kia Sehova, ʼe mole tonu pe ke tou kole te ʼu meʼa ʼae ʼe ʼaoga kia tatou. Kaʼe ʼe tonu ke tou fakafetaʼi mo fakavikiviki kia te ia ʼi te ʼaho fuli pe. Koteʼuhi ʼe lahi te ʼu meʼa taulekaleka neʼe ina foaki mai maʼa tatou. (Pesalemo 40:6) ʼE toe faikole foki te hahaʼi ʼa Sehova ʼo ʼuhiga mo ʼonatou tehina mo tuagaʼane ʼi te malamanei katoa. Ohage la, tou ‘manatuʼi ia natou ʼae ʼe pilisoniʼi.’ Tou toe faikole foki ʼo ʼuhiga mo ‘ ʼotatou takitaki.’ Ka tou sisio ki te tali ʼae e Sehova ʼatatou faikole, ʼe toe malohi age tatatou tui kia te ia pea ʼe tou fakaovi ai kia te ia.—Hepeleo 13:3, 7.

10. Kotea ʼae neʼe tokoni ki te tokolahi ke natou lototoʼa pea ke natou nonofo agatonu ki te ʼAtua?

¹⁰ ʼI te kapite 11 ʼo te tohi ʼo Hepeleo, neʼe ui fenei e te apositolo ko Paulo: “Neʼe maʼu e te ’u fafine ʼonatou mate ʼaki te fakatuʼuake; kaʼe ko ʼihi tagata neʼe gaohi koviʼi koteʼuhi neʼe mole natou tali tonatou fakaʼateaina ʼaki he totogi, ke natou maʼu he fakatuʼuake ʼe lelei age.” (Hepeleo 11:35, MN) Tokolahi neʼe natou katakiʼi te ʼu ʼahiʼahi pea neʼe natou nonofo agatonu ki te ʼAtua, koteʼuhi neʼe natou tui malohi ki te fakatuʼuake ʼae neʼe fakapapauʼi e te ʼAtua. Neʼe natou iloʼi, ʼe fakatuʼuake anai natou e Sehova pea ʼe natou maʼuʼuli anai ʼo talu ai ʼi te kele. Tou fakakaukauʼi age muʼa te aluʼaga ʼae neʼe hoko kia Napote mo Sakalia. Neʼe taumakaʼi naua ki te mate koteʼuhi neʼe nā fakalogo ki te ʼAtua. (1 Hau 21:3, 15; 2 Koloniko 24:20, 21) Ko Taniela neʼe li ki te luo ʼo te ʼu laione ʼae neʼe kua fia kakai pea ko ʼona kaumeʼa neʼe li ki te afi kakaha. Neʼe natou tali ke natou mamate ʼi hanatou mole agatonu kia  Sehova. Neʼe malohi tanatou tui ʼae ʼe foaki age anai e Sehova tona laumalie maʼoniʼoni pea mo tokoni kia natou ke natou katakiʼi te ʼu ʼahiʼahi ʼaia.—Taniela 3:16-18, 20, 28; 6:13, 16, 21-23; Hepeleo 11:33, 34.

11. Kotea te ʼu ʼahiʼahi ʼae neʼe katakiʼi e ʼihi polofeta ʼuhi ko tanatou tui?

¹¹ Tokolahi te kau polofeta ohage ko Mikea mo Selemia, neʼe vaʼi pe neʼe pilisoniʼi. Pea ko ʼihi ohage ko Elia neʼe natou “feholaki haele i te u toafa pea mo te u mouga, i te u ana pea mo te u luo o te kele.” Neʼe natou katakiʼi ʼonatou ʼahiʼahi mo nonofo agatonu fuli ki te ʼAtua, koteʼuhi neʼe ʼi ai tanatou ʼamanaki moʼoni ki te ʼu meʼa ʼae ʼe natou falala ki ai.—Hepeleo 11:1, 36-38; 1 Hau 18:13; 22:24-27; Selemia 20:1, 2; 28:10, 11; 32:2.

12. Ko ai te faʼifaʼitaki lelei tokotahi ʼae ʼe feala ke tou mulimuli ki ai? Kotea ʼae neʼe tokoni ki ai ke ina katakiʼi ʼona ʼahiʼahi?

¹² Neʼe katakiʼi e Sesu Kilisito ia te ʼahiʼahi fakamataku kaʼe neʼe nofo agatonu ai pe kia Sehova. Kotea ʼae neʼe tokoni age ki ai ke ina maʼu te faʼa kataki? Neʼe ui fenei e te apositolo ko Paulo: “ ʼUhi ko te fiafia ʼae neʼe tuku ki ʼona muʼa, neʼe ina katakiʼi te pou fakamamahi, ʼo ina meʼa noaʼi te ufiufi, pea neʼe heka ia ʼi te toʼomataʼu ʼo te hekaʼaga hau ʼo te ʼAtua.” (Hepeleo 12:2, MN) Pea neʼe fakalotomalohiʼi e Paulo ia te kau Kilisitiano ke natou ‘tokagaʼi fakalelei’ te faʼifaʼitaki ʼa Sesu. (Lau ia Hepeleo 12:3, MN) Ohage pe ko Sesu, tokolahi te kau Kilisitiano ʼi te temi muʼa neʼe natou mamate ʼuhi ko tanatou nonofo agatonu kia Sehova. Pea neʼe kau kia natou ʼaia ia Atipasi. (Apokalipisi 2:13) Ko te kau Kilisitiano ʼaia kua natou maʼu tonatou fakapale. Kaʼe ko te ʼu kaugana ʼa te ʼAtua ʼae neʼe mamate ʼi muʼa atu pea mo maʼu te ʼamanaki ki te maʼuli ʼi te kele, ʼe kei natou fakatalitali pe ki tonatou fakapale. (Hepeleo 11:35, MN) ʼI te kiʼi temi siʼisiʼi pe hili te fakanofo Hau ʼo Sesu ʼi te taʼu 1914, neʼe fakatuʼuake te kau Kilisitiano fakanofo ki te maʼuli tuputupua ʼae ʼi selo, pea ʼe natou puleʼi fakatahi anai te malamanei katoa.—Apokalipisi 20:4.

13, 14. Kotea te ʼu ʼahiʼahi ʼae neʼe katakiʼi e Rudolf Graichen? Kotea ʼae neʼe tokoni ki ai ke nofo agatonu ki te ʼAtua?

¹³ Ko te toko lauʼi miliona ʼu kaugana ʼa te ʼAtua ʼe natou mulimuli ki te faʼifaʼitaki ʼa Sesu. ʼE natou metitasio ki te ʼu fakapapau ʼa te ʼAtua pea ʼe natou nonofo agatonu kia te ia lolotoga te ʼu ʼahiʼahi. Pea ʼe kau kia natou ʼaia ia Rudolf Graichen, ʼae neʼe tupu ʼi te taʼu 1925, ʼi Siamani. ʼI tana kei tupulaga, neʼe fakapipiki e ʼana matuʼā ʼi tonatou loto fale te ʼu pāki ʼo te ʼu hisitolia Fakatohi-tapu. Neʼe ina ui fenei: “ ʼI te tahi pāki ʼe tou sisio ai ki te lupo mo te akeno, ki te kiʼi tamasiʼi mo te taika, ki te ʼuhiʼi pipi mo te ʼuhiʼi laione, ʼe natou maʼuʼuli fuli ʼi te tokalelei pea ʼe takitaki natou e te kiʼi tama.” (Esaia 11:6-9) Neʼe tokoni te pāki ʼaia kia Rudolf ke ina fakakaukauʼi te maʼuli ʼae ʼi te palatiso ʼi te kele, ʼo tupu ai te malohi ʼo tana tui ki ai. Koia ʼae neʼe nofo agatonu ai kia  Sehova logo la te fakamataku ʼo tona fakatagaʼi lolotoga ni taʼu e te kau polisi Nasi pea mo te Stasi, ia te kau polisi ʼo Siamani Esite.

¹⁴ Kaʼe neʼe mole gata ai te ʼu ʼahiʼahi ʼo Rudolf. Ko tana faʼe neʼe mate ʼi te lotoʼa fakamamahi ʼo Ravensbrück, ʼuhi ko te mahaki ʼae ko te typhus. Pea ko tana tamai neʼe ina sinie te pepa ʼe ina fakaha ai ʼe mole kei kau ki te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Kaʼe neʼe malohi tuʼumaʼu pe te tui ʼa Rudolf. Hili tona fakaʼateaina mai te pilisoni, neʼe liliu ko he taupau ʼo te siliko. Neʼe fakaafe leva ia ia ke kau ki te Ako ʼo Kileate, ʼo hinoʼi ai ki te fenua ʼae ko Chili pea neʼe toe liliu aipe ko he taupau ʼo te siliko. Pea neʼe ʼohoana mo te tuagaʼane misionea ʼe higoa ko Patsy. Kaʼe neʼe hoko te aluʼaga fakaʼofaʼofa hili ki ai te taʼu katoa, koteʼuhi neʼe mate tanā kiʼi toe fafine kaʼe neʼe kei meamea. Pea neʼe mole faʼa fualoa ki ai, neʼe toe mate mo Patsy, kaʼe neʼe kei taʼu 43 pe. Logo la te ʼu ʼahiʼahi fuli ʼaia, kaʼe neʼe hoko atu pe te tauhi ʼa Rudolf kia Sehova. Maʼia pe la ʼi tana kua vaivai matuʼa pea mo mahamahaki, ʼe pionie katoa mo tagata ʼafeā. ʼE feala hatatou lau ia te  hisitolia ʼo tona maʼuli ʼi Te Tule Leʼo ʼo te ʼaho 1 ʼo ʼAukusito 1997, ʼi te ʼu pasina 20-25. ^[1] (Vakaʼi te nota ʼi te fakaʼosi ʼo te alatike.)

15. Tuku mai ni faʼifaʼitaki ʼo he ʼu tehina mo tuagaʼane ia ʼaho nei ʼe natou tauhi kia Sehova ʼi te fiafia logo la tonatou fakatagaʼi.

¹⁵ Ia ʼaho nei, ko te tokolahi ʼi ʼotatou tehina mo tuagaʼane ʼe natou tauhi kia Sehova ʼi te fiafia logo la tonatou fakatagaʼi. Ko te toko lauʼi teau ʼo natou ʼe pilisoniʼi ʼi te ʼu fenua ko Érythrée, mo Singapour pea mo Corée du Sud ʼuhi pe ko tanatou fakafisi ki te ‘toʼo ʼo te heleta.’ (Mateo 26:52) Ohage la ko Isaac, mo Negede, pea mo Paulos ʼae ʼe pilisoniʼi ʼi Érythrée talu mai ni taʼu ʼe 20 tupu pea mo gaohi koviʼi. Lolotoga te ʼu taʼu ʼaia, neʼe mole feala ai ke natou ʼohoana peʼe ke natou tokakaga ki ʼanatou matuʼā. Kaʼe ʼe natou nonofo agatonu kia Sehova pea ʼe malohi tanatou tui. Pea ʼi te temi nei, kua fakaʼapaʼapaʼi natou e te ʼu tagata leʼo ʼo te fale pilisoni. ʼE feala pe hatatou sisio ki te pāki ʼo te ʼu tehina ʼaia ʼi tatatou tuʼasila ʼi te Neti jw.org. Koteʼuhi logo la ʼonatou mamahi, kaʼe ʼe natou malimali.

16. Kotea ʼae ʼe ke lava fai mo kapau ʼe malohi tau tui?

¹⁶ ʼE moʼoni, ʼe mole ko te hahaʼi fuli ʼa Sehova ʼae neʼe pilisoniʼi peʼe gaohi koviʼi ohage ko ʼotatou tehina ʼae neʼe hoki tou talanoa ki ai. Kaʼe ko te tokolahi ʼe natou maʼuʼuli mamahi ʼuhi ko te masiva, te ʼu tuʼutamaki fakanatula peʼe ko te fetauʼaki ʼa te hahaʼi ʼo he fenua. Ko ʼihi neʼe natou faʼifaʼitakiʼi ia Apalahamo, mo Isaake, mo Sakopo pea mo Moisese, ʼo natou siʼaki tonatou logologona peʼe ko mo ʼonatou koloa, kaʼe natou tokakaga tafitō ki te tauhi ʼae kia Sehova. Kotea ʼae neʼe tokoni ki ʼotatou tehina ke natou taupau tonatou fiafia ʼi tanatou tauhi kia Sehova? ʼE natou ʼoʼofa kia Sehova pea ʼe natou tui malohi ki ʼana fakapapau. ʼE natou iloʼi ʼe fakapale anai e Sehova ʼana kaugana agatonu ʼaki te maʼuli heʼe gata ʼi te malama foʼou, ʼae ʼe mole toe maʼu ai anai te heʼe faitotonu.—Lau ia Pesalemo 37:5, 7, 9, 29.

17. ʼE feafeaʼi hau taupau ke malohi tau tui? Kotea anai ka tou vakaʼi ʼi te alatike ʼae ka hoa mai?

¹⁷ ʼI te alatike ʼaeni, neʼe tou vakaʼi ai ko te tui ʼe ko “he iloi papau o te u mea e [tou] amanaki ki ai.” Ke feala hatatou maʼu te taʼi tui ʼaia, ʼe tonu ke tou faikole kia Sehova pea mo tou metitasio tuʼumaʼu ki ʼana fakapapau. Pea ʼe feala ai leva ke tou katakiʼi te ʼu ʼahiʼahi fuli. ʼI te alatike ʼae ka hoa mai, ʼe tou vakaʼi anai pe ʼe kotea te fakaʼuhiga ʼo te maʼu ʼo te tui.