Tonatou Maʼuli
Neʼe Au Fia Mulimuli Ki Te ’u Faʼifaʼitakiʼaga Lelei
Neʼe au fehuʼi fenei age: “ ʼE ke iloʼi pe ko toku taʼu fia ʼaeni?” Pea neʼe tali fenei mai e Izak Marais: “ ʼEi, ʼe au iloʼi lelei pe ʼe ke taʼu fia.” Neʼe au ʼi Colorado, kaʼe neʼe faitelefoni mai mai Patterson, ʼi New York. ʼE au fia fakamatala atu muʼa te tupuʼaga ʼo tana faitelefoni mai.
NEʼE au tupu ʼi te ʼaho 10 ʼo Tesepeli 1936, ʼi Wichita, ʼi Kansas, ʼi Amelika. Ko tamatou fanau neʼe toko fa. Ko au ʼae neʼe muʼa. Ko ʼaku matuʼā, ko William mo Jean, neʼe ko he ʼu Fakamoʼoni ʼa Sehova. Ko taku tamai neʼe ko te kootinatea ʼo te kolesi ʼo te kau tagata ʼafeā. Neʼe iloʼi e taku faʼe te moʼoni mai tana faʼe, ko Emma Wagner. Neʼe lahi te ʼu hahaʼi neʼe natou ako te moʼoni mai ia Emma, ʼo kau ai ia Gertrude Steele, ʼae neʼe misionea ʼi Porto Rico. * (Vakaʼi te kiʼi nota.) Koia neʼe lahi te ʼu faʼifaʼitakiʼaga lelei neʼe au maʼu.
NEʼE AU MANATUʼI TE ʼU FAʼIFAʼITAKIʼAGA LELEI
ʼI te tahi Moeaki afiafi, ʼi taku kei taʼu 5, neʼe au tufa mo taku tamai te ʼu nusipepa ko Te Tule Leʼo pea mo te Consolation (ʼi te temi nei ko te Réveillez-vous !) ki te hahaʼi ʼae ʼe fakalaka ʼi te ala. ʼI te temi ʼaia, neʼe kau te fenua ki te Lua Tau Fakamalamanei. Kaʼe neʼe mole fia lagolago taku tamai ki te tau. Neʼe haʼu te toketa kua konahia pea neʼe ina tukugakoviʼi taku tamai, ʼo ina ui ʼe ko he tahi ʼe fula ʼelo, ko te tupuʼaga la ʼaia ʼo tana mole fia kau ki te tau. Neʼe fakaovi age te toketa ki taku tamai pea mo ina ui fenei age: “He koʼe ʼe mole ke ta au, ʼe ke fula ia au!” Neʼe au mataku, kaʼe neʼe au fiameʼameʼa ʼo ʼuhiga mo taku tamai. Neʼe hoko atu pe tana tufa ia te ʼu nusipepa
ki te hahaʼi. Neʼe haʼu leva te tagata solia pea neʼe pauʼi ki ai te toketa ke ina fai he meʼa kovi ki taku tamai. Neʼe tokagaʼi e te tagata solia te konahia ʼo te toketa. Pea neʼe ina ui age ke alu ki tona ʼapi. Neʼe nā olo leva. Neʼe au lotofakafetaʼi ki te foaki e Sehova ia te lototoʼa ki taku tamai. Neʼe ʼi ai ʼona fale faikosi ʼe lua ʼi Wichita, pea neʼe tau haʼu te toketa ki te fale faikosi ʼo taku tamai.ʼI toku taʼu 8, neʼe fakatau e ʼaku matuʼā tomatou ʼapi pea mo ʼonā fale gaue pea mo faʼu tamatou kiʼi caravane. Neʼe matou olo ai leva ki Colorado, ʼi te koga meʼa ʼe tuʼu ovi ki Grand Junction, koteʼuhi neʼe mole lahi ai te kau faifakamafola. Neʼe pionie ʼaku matuʼā pea neʼe nā maʼu pe he temi ke nā gaue kele pea mo tauhi manu. Pea ʼaki te tapuakina ʼa Sehova pea mo tanā faʼafai ʼi te gaue faifakamafola, neʼe fakatuʼu ai leva te kokelekasio. ʼI te ʼaho 20 ʼo Sunio 1948, neʼe papitemaʼi au e taku tamai ʼi te vai tafe ʼi te moʼuga, pea mo ʼihi atu hahaʼi neʼe natou tali ia te moʼoni. Neʼe kau ai ia Billie Nichols pea mo tona ʼohoana, ʼae neʼe liliu leva ko te taupau ʼo te siliko. ʼO feia pe mo tona foha mo tona ʼohoana, ʼae ki muli age neʼe liliu ko he taupau ʼo te siliko.
Neʼe matou kaumeʼa lelei mo natou ʼae neʼe faʼafai ʼi te gaue maʼa Sehova, tafitō ia te famili Steele, ko Don mo Earlene, mo Dave pea mo Julia, mo Si pea mo Martha. Neʼe matou fiafia ʼi te faipalalau fakatahi mo natou ki te Tohi-Tapu. Pea neʼe natou tuku mai he ʼu faʼifaʼitaki lelei ki toku maʼuli. Neʼe natou fakamahino mai te maʼuhiga ʼae ke matou fakamuʼamuʼa ia te Puleʼaga ʼo te ʼAtua, mo kapau ʼe matou loto ke matou fiafia pea ke ʼi ai he ʼuhiga moʼoni ʼo ʼomatou maʼuli.
NEʼE AU TOE FAIFOLAU
ʼI toku taʼu 19, neʼe kole mai e tomatou kaumeʼa ko Bud Hasty, ke ma kaugā pionie fakatahi ʼi te potu saute ʼo Amelika. Neʼe kole mai e te taupau ʼo te siliko ke ma olo ki Ruston, ʼi Louisianne, koteʼuhi neʼe ʼi ai ʼihi kau Fakamoʼoni ʼa Sehova kua vaivai ʼi te faʼahi fakalaumalie. Neʼe ina ui mai ke ma taki te ʼu fono ʼi te ʼu vahaʼa fuli, tatau aipe pe ʼe mole he tahi ʼe haʼu ki te ʼu fono. Neʼe ma maʼu he fale ke fai ai te ʼu fono. Neʼe ma fai ia te ʼu fono fuli, pea lolotoga he temi loaloaga, neʼe ko maua pe ʼae neʼe kau ai. Neʼe ma tahi takitaki te koga ʼo te fono, kaʼe tali te tahi ki te ʼu fehuʼi fuli. Pea kapau ʼe tonu ke fai he faʼifaʼitaki, neʼe ma olo tokolua ki muʼa kaʼe ʼe mole he tahi ʼi te nofoʼaki. Ki muli age neʼe ʼi ai leva te tuagaʼane kua fotufotuʼa neʼe kamata kau ki te ʼu fono. ʼAki te temi, neʼe kamata ʼomai leva ki te ʼu fono te kau ako Tohi-Tapu pea mo ʼihi neʼe kua vaivai ʼi te faʼahi fakalaumalie. Neʼe liliu ai leva te kiʼi kutuga ko he kokelekasio.
ʼI te tahi ʼaho, neʼe ma felaveʼi mo te patele Katolika, pea neʼe palalau mai ʼo ʼuhiga mo he ʼu vaega Tohi-Tapu neʼe mole au iloʼi. Neʼe hoha ai taku fakakaukau pea neʼe au manatu ʼe tonu ke au fakakaukauʼi lelei te ʼu akonaki ʼae ʼe au tui ki ai. Lolotoga te vahaʼa katoa, neʼe au ako ʼi te poʼuli te ʼu fehuʼi ʼaia ke au maʼu ʼona tali. Neʼe au fakamalohi ai taku tui ʼae kia Sehova, pea neʼe au fakaʼamu ke au toe felaveʼi mo he tahi age patele.
Mole faʼa fualoa ki ai, pea neʼe kole mai e te taupau ʼo te siliko ke au alu ki El Dorado, ʼi Arkansas, ʼo tokoni ki te kokelekasio. ʼI taku nofo ʼi te koga meʼa ʼaia, neʼe maʼua ke au alu liuliuga ki te fale ʼae ʼe tokaga kia natou ʼe hu solia. ʼI te tahi ʼaho, neʼe au faifagona mo te tahi ʼu pionie. Pea neʼe matou faifakaʼi ʼi Texas pea neʼe maumau ai taku motoka. Neʼe matou telefoni ki te tehina pea neʼe haʼu ʼo ʼave matou kio ia pea neʼe matou olo leva ki te fono. Neʼe natou tala ifo ʼi te fono te aluʼaga ʼae neʼe hoko kia matou, pea neʼe foaki mai e te tehina hamatou foʼi falā. Neʼe fakatau e te tehina taku motoka ki te 25 tola.
Neʼe matou olo leva ki Wichita. Neʼe ʼi ai tomatou kaumeʼa lelei neʼe pionie, pea neʼe higoa ko
E. F. McCartney, kaʼe neʼe matou fakahigoaʼi ia ia ko Doc. Neʼe au kaumeʼa lelei mo ʼona mahagā ko Franck mo Francis. Neʼe nā fakatau mai tanā motoka ki te 25 tola. Neʼe ko te falā pe ʼaia ʼae neʼe maʼu ʼi te fakatau ʼo taku motoka. Neʼe au tokagaʼi ai neʼe foaki mai e Sehova te meʼa ʼae neʼe ʼaoga mai kia au koteʼuhi neʼe au fakamuʼamuʼa ia te Puleʼaga ʼi toku maʼuli. Neʼe au felaveʼi leva mo te tuagaʼane finemui neʼe higoa ko Bethel Crane. Ko tana faʼe, ia Ruth, neʼe faʼafai ʼi te faifakamafola ʼi Wellington, ʼi Kansas, pea neʼe pionie ʼo kaku ki tona taʼu 90 tupu. Hili pe ki ai ni mahina, pea neʼe au ʼohoana leva mo Bethel, ʼi te taʼu 1958. Pea neʼe ma pionie ʼi El Dorado.KO HE ʼU FAKAAFE MAKEHE
Neʼe ma fia faʼifaʼitakiʼi te ʼu faʼifaʼitakiʼaga lelei ʼae neʼe ma sisio ki ai talu mai tamā kei liliki. Koia neʼe ma fakatotonu ai ke ma tali te ʼu fakaafe fuli ʼe fai mai e te kautahi ʼa Sehova. Neʼe fekauʼi maua ke ma pionie makehe ʼi Walnut Ridge, ʼi Arkansas. Pea ʼi te taʼu 1962, neʼe ma fiafia ʼi te fakaafe ʼo maua ke ma kau ki te Ako ʼo Kileate, ki te kalasi numelo 37. Neʼe ma fiafia he neʼe kau mo Don Steele ki te ako ʼaia. Hili te ako, neʼe hinoʼi au pea mo Bethel ke ma olo ʼo gaue ʼi Nairobi, ʼi Kenya. Neʼe ma lotomamahi ʼi tamā mavae ʼi New York, kaʼe neʼe ma fiafia ʼi tamā tau atu ki te malaʼe vakalele ʼo Nairobi, pea mo tamā sisio ʼae ki te ʼu tehina neʼe ʼomai ʼo fakatalitali maua.
Neʼe ma fiafia ʼi te maʼuli pea mo faifakamafola ʼae ʼi Kenya. Ko te toko lua ʼae neʼe nā ʼuluaki ako te Tohi-Tapu mo maua, neʼe ko Chris pea mo Mary Kanaiya. ʼE kei nā gaue temi katoa maʼa Sehova ʼi Kenya. ʼI te taʼu ʼae neʼe hoa mai, neʼe fekauʼi maua ki Kampala, ʼi Ouganda. Neʼe ko maua te ʼu ʼuluaki misionea ʼi te fenua ʼaia. Neʼe ma fiafia koteʼuhi tokolahi neʼe natou fia ako te Tohi-Tapu pea mo natou papitema. Pea hili ki ai taʼu ʼe tolu vaelua ʼi Afelika, neʼe ma toe liliu ki Amelika he ʼe kua maʼu toku kiʼi famili. Neʼe lahi age toma lotomamahi ʼi tamatou mavae ʼi Afelika, ʼi tama mavae mai New York. Neʼe ma ʼoʼofa
ʼi te kau Afelika pea neʼe ma fakaʼamu ʼe ma toe liliu mai anai ʼi he ʼaho.HE TAHI GAUE
Neʼe ma olo leva ki Colorado, ʼi te koga meʼa ʼe maʼuʼuli ai ʼaku matuʼā. Mole faʼa fualoa ki ai pea neʼe tupu leva tamā kiʼi taʼahine ko Kimberly. Hili ki ai mahina ʼe 17 pea neʼe tupu leva ia Stephany. Neʼe maʼuhiga kia maua te tauhi ʼo ʼama fanau. Neʼe ma faiga malohi ke ma akoʼi te moʼoni ki ʼama kiʼi taʼahine. Neʼe ma fia mulimuli ki te ʼu faʼifaʼitakiʼaga lelei ʼae neʼe ma sisio ki ai. Neʼe ma mahino ki te maʼuhiga ʼae ke tuku he faʼifaʼitaki lelei ki te ʼu fanau. Kaʼe neʼe ma iloʼi ʼe mole fakaʼuhiga leva ʼe nā tauhi anai kia Sehova ki ʼamuli. Meʼa fakaʼofaʼofa, he neʼe mavae toku kiʼi tehina pea mo toku tokolua ʼi te moʼoni. Kaʼe ʼe matou fakaʼamu, ʼe nā toe liliu mai anai ʼo toe mulimuli ki te ʼu faʼifaʼitakiʼaga lelei ʼae neʼe nā sisio ki ai.
Neʼe ma fiafia moʼoni ʼi tamā tauhi ʼama taʼahine pea mo matou fakatahi tuʼumaʼu ohage ko he kiʼi famili. Neʼe matou maʼuʼuli ʼi te koga meʼa ʼe ovi ki Aspen, ʼi Colorado. Koia neʼe ma ako ai te fai ski ke feala hamatou faigaoʼi fakatahi. Neʼe ko te ʼu faigamalie ʼaia ke ma faipalalau ai mo ʼama taʼahine. Neʼe matou tautau olo ʼo nonofo ʼi he kiʼi fale la ʼi te vao matuʼa pea mo faipalalau fakatahi ʼi te ʼu afiafi. Logo la neʼe kei nā tamaliki, kaʼe neʼe nā fai mai he ʼu fehuʼi ohage la: “Kotea ʼae ka au fai anai moka au lahi?” peʼe “Ko te faʼahiga tagata fea ʼe tonu ke au ʼohoanaʼi?” Neʼe ma faiga malohi ke ma akoʼi ʼama taʼahine ke nā ʼoʼofa kia Sehova. Neʼe ma fakalotomalohiʼi tuʼumaʼu ia naua ke nā ʼoʼofa ki te selevisi temi katoa pea ke nā ʼohoana mo he tahi ʼe manatu feia. Koia neʼe ma fakamahino age kia naua ke ʼaua naʼa nā foimo ʼohoana ʼi tanā kei tupulaga. Neʼe ma tau ui age kia naua: “Kolua nonofo selipatea ʼo kaku ki tokolua taʼu 23.”
Neʼe ma faʼifaʼitakiʼi ʼama matuʼā, ʼo ma faiga malohi ke matou kau ki te ʼu fono pea mo te gaue faifakamafola. Neʼe ma tau fakaafe ki fale, he ʼu tehina mo he ʼu tuagaʼane ʼe natou gaue temi katoa maʼa Sehova. Neʼe ma fakaha tuʼumaʼu kia naua toma ʼofa ʼae ki te selevisi misionea. ʼE matou fakaʼamu ʼe matou faifolau fakatahi anai ʼi he ʼaho ki Afelika. Neʼe loto moʼoni ki ai ʼama taʼahine.
Neʼe matou fai tuʼumaʼu tamatou ako fakafamili. Neʼe matou faʼifaʼitakiʼi he ʼu aluʼaga ʼe feala ke hoko ʼi te fale ako, pea neʼe faigaʼi e ʼama taʼahine ke nā tali ki te ʼu fehuʼi ʼe fai age kia naua. Neʼe nā leleiʼia te faʼahiga ako ʼaia pea neʼe nā lotomalohi ai. ʼI tanā kua lalahi, ʼi ʼihi temi ʼe nā meo ʼo ʼuhiga mo te ako fakafamili. ʼI te tahi ʼaho, neʼe au lotovaivai pea neʼe au ui age ke nā olo ki tonā koga fale, heʼe mole fai anai te ako fakafamili. Neʼe nā punamaʼuli, ʼo fetagihi ai pea mo kole mai ke fai te ako fakafamili. Neʼe ma mahino ai neʼe ma akoʼi age kia naua ke nā iloʼi ia Sehova. ʼAki te temi, neʼe nā ʼoʼofa ki te ako ʼo te
Tohi-Tapu pea mo fakaha mai ʼanā manatu pea mo te ʼu meʼa ʼae neʼe nā logoʼi. ʼI ʼihi temi neʼe faigataʼa kia maua moka nā ui mai ʼe mole nā tali he akonaki Fakatohi-Tapu. Kaʼe neʼe ma fia iloʼi ʼanā manatu. Neʼe ma fakamahino age te ʼu moʼoni, hili ia pea neʼe nā tali leva te ʼu manatu ʼa te ʼAtua.HE ’U FETOGI
Neʼe fakalaka vave te ʼu taʼu ʼae neʼe ma tauhi ai ʼama taʼahine. Neʼe ma faiga malohi ke ma akoʼi ʼama taʼahine ke nā ʼoʼofa kia Sehova, ʼaki te tokoni ʼo tanā kautahi. ʼE ma lotofakafetaʼi koteʼuhi neʼe nā pionie katoa, ʼi te ʼosi pe ʼo tanā ako ʼi te lise. Neʼe nā lava tokakaga ki ʼona maʼuli fakasino. Neʼe nā olo leva mo te tahi ʼu tuagaʼane ʼe toko lua, ki Cleveland, ʼi Tennessee, koteʼuhi neʼe ʼaoga ai he kau faifakamafola. Neʼe ma fiafia koteʼuhi neʼe nā fakaʼaogaʼi ʼona maʼuli ki te gaue maʼa Sehova, logo la neʼe ma fia sisio kia naua. Neʼe au toe toʼo ai mo Bethel tamā selevisi pionie, koia neʼe kole mai ai ke au fetogi te taupau ʼo te siliko pea mo tokoni ki te teuteuʼi ʼo te ʼu fakatahi lalahi.
ʼI muʼa ʼo te olo ʼo ʼama taʼahine ki Tennessee, neʼe nā olo muʼa ʼo ʼaʼahi te filiale ʼo Pilitania ʼi Londres. Neʼe kua taʼu 19 ia Stephany. Pea neʼe felaveʼi ai mo te kiʼi tehina Petelite neʼe higoa ko Paul Norton. ʼI te tahi faifolau, neʼe felaveʼi leva ia Kimberly mo te tahi Petelite neʼe higoa ko Brian Llewellyn. Neʼe ʼohoana leva ia Stephany mo Paul ʼi tona taʼu 23. ʼI te taʼu ʼae neʼe hoa mai ki ai, neʼe ʼohoana leva ia Kimberly mo Brian, ʼi tona taʼu 25. Koia neʼe nā nonofo selipatea ʼo kaku ki tonā taʼu 23. Neʼe ma fiafia he neʼe lelei tanā filifili ʼonā ʼohoana.
Neʼe ui mai e ʼama taʼahine, neʼe nā mulimuli ki te ʼu faʼifaʼitaki ʼae neʼe ma tuku age, ʼo feia mo ʼanā kui. Koia neʼe nā fakamuʼamuʼa ai ia te Puleʼaga ʼo te ʼAtua, tatau aipe pe ʼe hoko he ʼu fihifihia fakapaʼaga. (Mateo 6:33) ʼI Apelili 1998, neʼe fakaafe ia Paul pea mo Stephany ke nā kau ki te Ako ʼo Kileate, ki te kalasi numelo 105. Hili ia, neʼe fekauʼi naua ki Malawi, ʼi Afelika. ʼI te taʼu pe ʼaia, neʼe fakaafe ia Brian pea mo Kimberly ke nā gaue ʼi te Petele ʼo Londres, pea ki muli age, neʼe fekauʼi naua ki te Petele ʼo Malawi. Neʼe ma fiafia lahi koteʼuhi neʼe fakaʼaogaʼi lelei e ʼama fanau ʼonatou maʼuli.
KO TE TAHI FAKAAFE MAKEHE
ʼI Sanualio 2001, neʼe hoko leva te aluʼaga ʼae neʼe au fakamatala ʼi te kamata. Neʼe telefoni mai te tehina ko Izak Marais, neʼe ko ia ʼae neʼe tokaga ki te Selevisi Tokoni Ki Te Faifakaliliu. Neʼe ina ui mai ʼe lolotoga teuteuʼi e te ʼu tehina he ʼu ako ke tokoni ki te kau faifakaliliu ʼi te malamanei katoa, ke natou mahino lelei ki te lea Fakapilitania. Logo la neʼe kua au taʼu 64, kaʼe neʼe natou loto ke au kau ki te kau faiako. Neʼe au faikole mo Bethel ʼo ʼuhiga mo te gaue ʼaia. Pea neʼe ma kumi tokoni ki ʼama faʼe. Logo la neʼe kua nā finematuʼa, pea neʼe ʼaoga ke ma tokoni kia naua, kaʼe neʼe nā lotolelei pe ke ma olo ʼo fakahoko te gaue ʼaia. Neʼe au toe telefoni ki te tehina pea mo ui age ʼe au tali fakafiafia ia te gaue maʼuhiga ʼaia.
Ki muli age, neʼe tau leva taku faʼe mo te kosea. Neʼe au ui age ʼe ma nonofo anai mo tokoni ki toku tokolua ko Linda, ʼae ʼe ina taupau ia ia. Neʼe fakafisi taku faʼe, ʼo ina ui fenei mai: “ ʼE au lotomamahi anai mo kapau ʼe mole kolua olo.” Neʼe manatu feia mo Linda. ʼE ma lotofakafetaʼi ki tanā lotolelei ke nā fai te ʼu sakilifisio ʼaia, ʼo feia mo te ʼu tehina mo tuagaʼane ki tanatou tokoni. Hili pe tamā mavae ʼae ʼo olo ki te Fale Ako ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi Patterson, neʼe telefoni mai ia Linda ʼo fakaha mai kua mate taku Faʼe. Ohage pe ko tana fakalotomalohiʼi maua, neʼe ma maʼumaʼua ʼi tamā gaue foʼou.
*—Vakaʼi te kiʼi nota.
Neʼe ma fiafia ʼi tamā iloʼi ʼae neʼe fekauʼi maua ki te filiale ʼo Malawi, ʼae ʼe gaue ʼai ʼama taʼahine mo ʼona ʼohoana. Neʼe ma fiafia ʼi tamatou toe fakatahi. Hili ʼaia, pea neʼe alu leva ʼo fai te ako ʼi Zimbabwe pea mo Zambie. Hili taʼu tolu vaelua ʼo taku fai te ʼu ako, neʼe ma toe liliu leva ki Malawi, ʼo tohi te ʼu fakamatala ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, ʼi te temi ʼae neʼe fakatagaʼi ai natou ʼuhi ko tanatou mole fia lagolago ki te ʼu kautahi fakapolitike.ʼI te taʼu 2005, neʼe ma toe lotomamahi koteʼuhi neʼe ma toe mavae ʼi Afelika. Neʼe ma toe liliu leva ki Basalt, ʼi Colorado, ʼo toe hoko atu tamā selevisi pionie. ʼI te taʼu 2006, neʼe ʼomai ia Brian pea mo Kimberly ʼo nonofo ovi kio maua, pea mo tauhi ai ʼanā taʼahine ʼe toko lua, ko Mackenzie pea mo Elizabeth. ʼE kei nonofo pe ia Paul mo Stephany ʼi Malawi. ʼE kau ia Paul ki te Komite ʼo te Filiale. Kua au taʼu 80 nei, pea ʼe au fiafia ʼi taku sio ki te ʼu tama tupulaga ʼae neʼe au gaue fakatahi mo naua, ʼe nā fakahoko te ʼu gaue neʼe au fai ki muʼa atu. Neʼe ma faiga malohi ke mulimuli ki te ʼu faʼifaʼitakiʼaga lelei neʼe ma sisio ki ai, ke fua lelei ki ʼama fanau pea mo ʼoma mokopuna. Neʼe lahi ʼaupito te fiafia neʼe ma maʼu ai.
^ pal. 5 Kapau ʼe kotou fia lau he ʼu fakamatala ʼo ʼuhiga mo te gaue misionea ʼo te famili Steele, kotou vakaʼi Te Tule Leʼo ʼaho 15 ʼo Sepetepeli 1956 ʼi te ʼu pasina 275-276, pea mo Te Tule Leʼo ʼaho 1 ʼo Apelili 1972 ʼi te ʼu pasina 216-220 (Fakafalani).
^ pal. 30 Kotou lau ia te fakamatala ʼo Trophim Nsomba ʼi Te Tule Leʼo ʼaho 15 ʼo Apelili 2015, ʼi te pasina 27-31.