Neʼe au tupu ʼi te 1935 ʼi Pilitania, ʼi Darlaston, ko he kolo ʼe ui ko he Fenua ʼAele ʼUli ʼuhi ko te kohu ʼuli ʼae ʼe mafola ʼi te ʼaele ʼo tupu ko te lahi ʼo te ʼu matani gaue. Neʼe ako e ʼaku matuʼā ia te Tohi-Tapu mo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova kae ko toku taʼu ʼe 4 ʼaia. ʼI taku lahilahi ake leva neʼe au tui papau neʼe ko te moʼoni ʼaia pea neʼe au papitema ʼi te 1952 ʼi toku taʼu 16.

ʼI te temi ʼaia, neʼe kua au kamata akoako gaue ʼi he matani gaue lahi ʼe faʼu ai he ʼu meʼa gaue, he ʼu piesi ʼo te ʼu motoka. Neʼe au kamata akoako he gaue fakasikalaipe ʼi he matani gaue pea neʼe ko he gaue neʼe au leleiʼia ʼosi.

Neʼe tonu ke au toʼo he tonu maʼuhiga he neʼe kole mai e te taupau ʼo te siliko ke au takitaki te Ako Tohi-Tapu ʼo Te Kokelekasio ʼi te fono ʼo te vahaʼa ʼi taku kokelekasio Willenhall. Kae neʼe faigataʼa taku toʼo te tonu. ʼI te temi ʼaia, neʼe au kau kia kokelekasio ʼe lua. ʼI te vahaʼa ʼe au kau ki te kokelekasio ʼae ʼe ovi ki toku fale gaue ʼi Bromsgrove ʼe lau pe ko te teitei kilometa ʼe 32 moka au alu ki ai. Pea ʼi te fakaʼosi vahaʼa leva ka au alu ki ʼaku matuʼā ʼe au kau leva ki te kokelekasio ʼo Willenhall.

Neʼe au fia tokoni ki te kautahi ʼa Sehova koia neʼe au tali ai te fakaafe ʼa te taupau ʼo te siliko tatau aipe pe neʼe tonu ke au mavae ʼi taku gaue ʼae neʼe au leleiʼia. Neʼe mole au fakahemala ʼi te tonu ʼaia neʼe au fai ke au tuku ia Sehova ke ina takitaki toku ala he neʼe feala ai ke au maʼu ai he maʼuli fiafia.

ʼI taku kau ʼi te kokelekasio ʼo Bromsgrove, neʼe au felaveʼi mo he kiʼi tuagaʼane ʼe finemui ʼe higoa ko Anne ʼae neʼe tokaga tafito ki te tauhi kia Sehova. Neʼe ma ʼohoana leva ʼi te 1957 pea neʼe ma fai fakatahi he ʼu gaue kehekehe ʼi te selevisi kia Sehova. Ohage la, neʼe ma pionie katoa mo pionie makehe mo taupau feʼaluʼaki pea mo gaue ʼi te Petele. Neʼe liliu ia Anne ko hoku tokoni lelei ʼi toku maʼuli katoa.

ʼI te 1966, neʼe ma fiafia ʼi tamā kau ki te ako ʼo Kileate te kalasi 42. Neʼe hinoʼi maua ki Malawi, ʼae ʼe ui e te tokolahi ko he fenua manavaʼofa ʼo Afelika ʼuhi ko te agalelei mo te tali kaiga ʼo te hahaʼi ʼo te  fenua. Neʼe mole ʼamanaki maua ʼe ma nonofo fualoa ai anai.

Neʼe ma tau ki Malawi ʼi te ʼaho 1 ʼo Fepualio 1967. ʼI te ʼuluaki mahina, neʼe lahi toma temi ʼae neʼe ma ako ai ia te lea. Pea neʼe ma kamata gaue leva ʼi te ʼu palokia. Neʼe ʼi ai tamā motoka pea neʼe manatu ʼihi ʼe feala tana fealuʼaki ʼi te ʼu potu fuli pe maʼia mo te ʼu vai tafe. Kae neʼe mole moʼoni ia. Neʼe feala pe ta maua fakalaka ʼi te ʼu vai tafe ʼae ʼe mole loloto. ʼI ʼihi temi, neʼe ma nonofo ʼi he ʼu fale ko te ʼato neʼe fai ʼaki te kele mo te lau pea neʼe ʼaoga ke ʼaofi te ʼato ʼaki he la ʼi te ʼu temi ʼua. Neʼe ko he aluʼaga ia neʼe mole faigafua ki te kamata ʼo tamā gaue misionea kae neʼe ma leleiʼia pe.

ʼI Apelili, neʼe au mahino ʼe ma tau anai mo he ʼu fihifihia mo te puleʼaga. Neʼe au logo ʼi te latio ki te palalau ʼa te pelesita ʼo Malawi ko Dr Hastings Banda. Neʼe ina ui ʼe mole totogi e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ia te ʼu tukuhau pea ʼe natou faipolitike. Kae neʼe ko he ʼu tukugakovi hala ʼaia neʼe natou fai. ʼE tou iloʼi fuli ʼe iita te ʼu puleʼaga ʼi tatatou mole kau ki te ʼu meʼa fakapolitike, kae tafito moka ʼe mole tou totogi te ʼu kate ʼo natou ʼae ʼe faipolitike.

ʼI Sepetepeli, neʼe ma lau he sulunale ʼe tukugakoviʼi ai e te pelesita ia te ʼu tehina ʼi tanatou fakatupu ni fihifihia ʼi te potu fuli pe. Neʼe ina tala ʼi hanatou fono fakapolitike ʼe foimo fai anai e tona puleʼaga he tonu ke kapu te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Pea neʼe kapu matou ʼi te ʼaho 20 ʼo Oketopeli 1967. Mole fualoa ki ai mo te tutuʼu ʼi te Petele ʼa te kau polisi mo te kau gaue ʼo te ʼu pilo ʼae ʼe natou fakagafua te hu ki te fenua ke natou pupunu pea mo kapu te kau misionea mai te tahi ʼu fenua.

 Hili ʼaho ʼe tolu ki tomatou pilisoniʼi, neʼe kapu leva matou ki he fenua neʼe puleʼi e Pilitania, ko te ʼu kiʼi motu Molisi. Kae neʼe mole tali e te kau taki ʼo te kiʼi motu ʼaia, ke matou gaue misionea ai. Koia neʼe hinoʼi ai matou ki Rhodésie (ia ʼaho nei ʼe ko Zimbabwe). ʼI tamatou tau atu ki ai, neʼe matou to mo he tagata polisi ʼe itaita ʼe gaue ʼi te ʼu pilo ʼae ʼe natou fakagafua ki te hu ki te fenua. Pea neʼe mole ina tali ke matou hu ki te fenua, neʼe ina ui fenei mai: “Neʼe kapu koutou mai Malawi. ʼE mole tali anai ke kotou nonofo ʼi te ʼu motu ʼo Molisi pea ʼi te temi nei kua koutou ʼi heni he ʼe faigafua kia koutou takotou fai takotou gaue.” Neʼe tagi mamahi ia Anne. ʼE hage neʼe mole ʼofa he tahi ia matou. ʼI te temi ʼaia, neʼe kua au fia alu au kio ʼoku ki Pilitania. Neʼe fakagafua mai e natou ʼae ʼe gaue ʼi te ʼu pilo ʼae ʼe natou fakagafua te hu ki te fenua ke matou momoe ʼi te Petele. Kae neʼe natou ui mai ʼe tonu ke matou olo age kia natou ʼi te ʼala uhu ake. Neʼe kua matou gaʼegagaʼe ʼosi kae neʼe matou haga tuku tuʼumaʼu pe ia meʼa fuli kia nima ʼo Sehova. ʼI te ʼala uhu ake, ʼi te hili hoʼata neʼe fakagafua mai ai ke matou nonofo ʼi Zimbabwe ohage ko he kau tulisi. Pea neʼe ko he aluʼaga ia neʼe mole matou ʼamamanaki ki ai. ʼE mole au galoʼi anai ʼi he temi te meʼa ʼae neʼe au logoʼi ʼi te ʼaho ʼaia. Neʼe au tui papau ʼe takitaki e Sehova ia tomatou ala.

ʼI te Petele ʼo Zimbabwe, neʼe hinoʼi au ke au gaue ʼi te Selevisi Gaue, ʼae ʼe tokaga ki Malawi pea mo Mozambique. Neʼe fakataga kovi ʼosi ia te ʼu tehina ʼo Malawi. ʼI taku gaue, neʼe au fakaliliu ia te ʼu tanaki gaue neʼe momoli mai e te ʼu taupau ʼo te siliko ʼo Malawi. ʼI te tahi po, neʼe au ʼosi tauhala ai he neʼe au fakaʼosi te fakaliliu ʼo he tanaki gaue. Pea neʼe au tagi ʼi taku lau ia te ʼu gaohi koviʼi ʼo ʼoku tehina mo tuagaʼane. * Kae neʼe toe malave kia au ia tanatou nofo agatonu mo tanatou tui pea mo tanatou faʼa kataki.​—2 Ko. 6:4, 5.

Neʼe matou fai ia meʼa fuli ke maʼu e te ʼu tehina ʼae ʼi Malawi te meʼa kai fakalaumalie ʼo feia mo natou ʼae neʼe feholaki ki Mozambique ʼuhi ko te agamalohi. Neʼe fakatuʼu ia te pilo faifakaliliu ʼo te lea Chichewa ʼi he toe fale manu lahi ʼo he tehina ʼi Zimbabwe. Pea ko te lea Chichewa ʼae ʼe lahi tona palalauʼi ʼi Malawi. Neʼe lotolelei ke ina fakatuʼu he ʼu ʼapi pea mo he pilo maʼa natou. Neʼe feala ke natou hoko atu ai ia tanatou gaue maʼuhiga ʼae ko te fakaliliu ʼo te ʼu tohi.

Neʼe matou fakatuʼutuʼu ke kau te ʼu taupau ʼo te siliko ʼo Malawi ʼi te taʼu fuli ki te fakatahi lahi ʼi te lea Chichewa ʼi Zimbabwe. ʼI tanatou kau ai, neʼe natou maʼu te ʼu akonaki ʼo te fakatahi lahi. ʼI tanatou toe liliu ki Malawi, neʼe natou faiga ke natou vaevae mo te ʼu tehina mo tuagaʼane ia te ʼu manatu ʼae neʼe talanoa ki ai te fakatahi lahi. ʼI te tahi taʼu, ʼi tanatou ʼomai ki Zimbabwe neʼe matou lava fakatuʼutuʼu he Ako ’o Te Minisitelio ’o Te Pule’aga moʼo fakalotomalohiʼi te ʼu taupau lototoʼa ʼaia ʼo te siliko.

ʼI Fepualio 1975, neʼe au alu ʼo ʼaʼahi te ʼu tehina mo tuagaʼane ʼo Malawi ʼae neʼe feholaki ki te ʼu nofoʼaga ʼo Mozambique. Neʼe muliʼi e te ʼu tehina ʼaia ia te ʼu fakatuʼutuʼu foʼou ʼa te kautahi ʼa Sehova, tafito la te fakatuʼutuʼu foʼou ʼae ke ʼi ai he kolesi ʼo te kau tagata ʼafeā. Neʼe lahi te ʼu gaue neʼe fakatuʼutuʼu e te kau tagata ʼafeā ʼae neʼe hoki fakanofo. Ohage la, neʼe natou tokaga ki te ʼu akonaki ki te kaugamalie, mo te faipalalau ki te ʼu koga tohi ʼo te ʼaho pea mo Te Tule Leʼo ʼo feia mo te ʼu fakatahi lalahi. Neʼe fakatuʼutuʼu te ʼu koga meʼa ʼae ʼe fai ai he fakatahi lahi, mo te ʼu selevisi ʼae ki te fakamaʼa, mo te vaevae ʼo te meʼa kai pea mo te tokakaga ʼae naʼa hoko he tuʼutamaki. Neʼe lahi te ʼu gaue neʼe fakahoko e te ʼu tehina agatonu ʼaia ʼuhi pe he neʼe tapuakinaʼi natou e Sehova. Pea hili taku ʼaʼahi natou, neʼe au lotomalohi ai ʼosi.

ʼI te fakaʼosi ʼo te ʼu taʼu 1970, neʼe tokaga leva te filiale ʼo Zambie ki Malawi. Kae, neʼe au manatuʼi tuʼumaʼu te ʼu tehina ʼo Malawi pea neʼe au hufakiʼi natou. ʼI taku kau ki te Komite mo te Filiale ʼo Zimbabwe, neʼe tuʼa lahi taku felaveʼi mo te ʼu tehina fakafofoga ʼo te ʼu pilo lalahi, ʼo feia mo te ʼu tehina takitaki ʼo Malawi, mo Afelika Saute pea mo Zambie. Neʼe matou tau faipalalau ki te fehuʼi ʼaeni: “Kotea la he tahi aluʼaga ʼe feala ke tou fai maʼa ʼotatou tehina ʼi Malawi?”

 ʼAki te temi, neʼe mole kei fakatagaʼi leva te ʼu tehina. Ko te ʼu tehina ʼae neʼe feholaki neʼe natou toe liliu mai leva ki Malawi kae ko natou ʼae neʼe nonofo ʼi ai neʼe mole kei fakatagaʼi lahi natou. Neʼe fakagafua e te ʼu fenua ʼae ʼe ovi mai ke faifakamafola mo fakatahitahi ia te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova pea neʼe mole kei natou tapuʼi ʼanatou gaue. Neʼe toe fai feia ʼi te fenua ʼo Mozambique ʼi te 1991. Kae neʼe matou feuiʼaki fenei: “Ko ʼafea koa ʼae ka fakaʼateainaʼi ai te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼo Malawi?”

Neʼe kua fetogi leva te aluʼaga fakapolitike ʼo Malawi. Pea ʼi te 1993, neʼe mole kei tapuʼi e te puleʼaga te gaue ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Mole faʼa fualoa ki ai, neʼe au faipalalau mo he misionea neʼe ina fehuʼi mai: “ ʼE ke toe liliu anai koa ki Malawi?” Neʼe kua au taʼu 59, koia neʼe au tali fenei age: “ ʼOho he ʼe kua au matuʼa.” Kae ʼi te ʼaho pe ʼaia, neʼe ma maʼu he tohi mai te Kolesi Pule pe ʼe feala ke ma toe liliu ki ai.

Neʼe ma leleiʼia ʼosi tamā gaue ʼi Zimbabwe, koia neʼe faigataʼa ai kia maua te toʼo ʼo he tonu. Neʼe ma fiafia ʼi tamā nonofo ʼae ʼi Zimbabwe pea neʼe kua maʼu ai ʼoma kaumeʼa lelei. Neʼe agalelei te Kolesi Pule mo maua he neʼe mole natou fakamaʼua mai ke ma olo kae kapau ʼe ma fia olo ʼe fakalogo pe kia maua. Koia, neʼe faigafua pe kia maua tamā filifili toma ala pea mo nonofo ʼi Zimbabwe. Kae neʼe au manatuʼi ia Apalahamo mo Sala ʼae neʼe mavae mai tonā ʼapi ʼae neʼe nā maʼuli fimalie ai ʼi tonā temi matuʼa kae nā fakalogo ki te ʼu fakatotonu ʼa Sehova.​—Sen. 12:1-5.

Neʼe ma fakatotonu ke ma fakalogo ki te takitaki ʼa te kautahi ʼa Sehova. Pea neʼe ma toe liliu ai ki Malawi ʼi te ʼaho 1 ʼo Fepualio 1995, ʼi te 28 taʼu ʼo tamā ʼuluaki tau ki ai. Neʼe faʼufaʼu ai he Komite ʼo te Filiale, ʼo au kau ai pea mo te tahi ʼu tehina ʼe toko lua. Neʼe matou foimo fakatuʼutuʼu atu aipe ia te ʼu gaue ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova.

ʼE ko he meʼa fakafiafia ia te sio ki te fakatuputupu vave e Sehova ia te gaue. ʼI te 1993, ko te kaugamalie ʼo te kau faifakamafola neʼe ko te teitei 30 000 pea neʼe kaku leva tonatou kaugamalie ki te toko 42 000 tupu ʼi te 1998. * Neʼe tali e te Kolesi Pule ke fakatuʼu he filiale foʼou ke tokaga ki te toe gaue lahi ʼae ka matou fai. Neʼe matou totogi he moʼi kele ʼi Lilongwe ʼe ko hectares ʼe 12 tona lahi, pea neʼe hinoʼi au ke au kau ki te komite laga fale.

 Neʼe fai e te tehina ko Guy Pierce, ʼae ʼe kau ʼi te Kolesi Pule, ia te akonaki ʼo te avahi ʼo te ʼu fua fale foʼou ʼaia ʼi Maio 2001. Neʼe kau ki ai te toko lua ʼafe kau Fakamoʼoni ʼo te fenua pea ko te tokolahi ia natou ʼaia neʼe papitema talu mai taʼu ʼe 40 tupu. Neʼe katakiʼi e te ʼu tehina mo tuagaʼane agatonu ʼaia he ʼu ʼahiʼahi fakamataku lolotoga ni taʼu ʼi te temi ʼae neʼe tapuʼi te gaue. Neʼe mole lahi ke feafeaʼi tanatou foʼi falā kae neʼe malohi ʼaupito tanatou tui pea mo ʼanatou felogoi mo Sehova. Pea ʼi te temi nei kua natou olo ʼo mamata tonatou Petele foʼou. ʼI te ʼu potu fuli pe ʼe natou olo ki ai ʼi te Petele, ʼe natou hiva te ʼu katiko ʼo natou faʼifaʼitakiʼi te faʼahiga hiva ʼa te kau Afelika. Pea neʼe ko he aluʼaga neʼe malave loto kia au. ʼE ha mai ai ʼe tapuakinaʼi e Sehova ia natou ʼae ʼe nofo agatonu mo faʼa kataki ʼi te ʼu ʼahiʼahi.

ʼI te ʼosi laga ʼo te petele, neʼe au fiafia ʼi te kamata fai he ʼu gaue ki te avahi ʼo te ʼu Fale Fono. Neʼe kau te ʼu kokelekasio ʼo Malawi ki te ʼu fakatuʼutuʼu ʼae neʼe fai e te kautahi ke foimo laga he ʼu Fale Fono ʼi te ʼu fenua masisiva ʼae ʼe maʼuʼuli ai ʼotatou tehina. ʼI muʼa atu, neʼe fakatahitahi ʼi ʼihi kokelekasio ʼi te ʼu kiʼi fale lau. Neʼe natou fakaʼaogaʼi he ʼu fala neʼe fai ʼaki te kaho ki te ʼato pea mo fai he ʼu hekaʼaga loa ʼaki te kele ke natou heheka ai. Ne’e gaue kinakina te ʼu tehina ki te taʼo ʼo te ʼu piliki ʼae neʼe natou fakaʼaogaʼi ke lagaʼaki he ʼu fale fono foʼou mo matalelei. Kae neʼe leleiʼia pe natou ia te ʼu hekaʼaga loloa he ʼe kia natou ʼe feala ke hahaʼi natou ʼe heheka ai.

Neʼe au toe fiafia ʼi taku sio ʼae ʼe tokoni ia Sehova kia natou ke natou tuputupu ʼi te faʼahi fakalaumalie. Neʼe malave ʼosi kia au te faʼifaʼitaki ʼa te ʼu tehina tupulaga ʼo Afelika he neʼe natou fiafia ʼi te tokoni pea mo lahi te ʼu faʼahi neʼe natou ako ʼuhi ko te ʼu ako ʼae ʼe fai ʼi te kautahi ʼa Sehova pea mo te ʼu gaue ʼae ʼe fai. Neʼe lahi te ʼu gaue neʼe fakahoko ʼi te Petele mo te ʼu kokelekasio. Neʼe fakalotomalohiʼi te ʼu kokelekasio e te ʼu taupau ʼo te siliko ʼo Malawi ʼae neʼe hoki fakanofo pea tokolahi ia natou kua ʼohoana. Logo la ʼe fakaʼamu te tokolahi maʼia mo te ʼu famili ke maʼu fanau he ʼu taumatuʼa, kae neʼe fakatotonu e te ʼu taumatuʼa ʼaeni ke mole natou maʼu fanau ʼi te malama ʼaeni he ʼe natou fia gaue lahi maʼa Sehova.

Hili taku maʼuli ʼi Afelika ia taʼu ʼe 52, neʼe au tau leva mo he ʼu mahaki. Neʼe tali e te Kolesi Pule te kole ʼa te Komite ʼo te Filiale ke toe hinoʼi maua ki Pilitania. Neʼe ma lotomamahi ʼi tamā mavae kae ʼe tokaga lelei ʼosi te famili ʼo te Petele ʼo Pilitania kia maua ʼi toma temi matuʼa.

ʼE au iloʼi papau neʼe ko he tonu lelei ʼae neʼe au fai ʼi taku tuku ia Sehova ke ina takitaki toku ala. Kapau neʼe au falala ki toku poto fakatagata, ʼe mole au iloʼi pe ’e au alu atu nei ʼifea. Neʼe iloʼi e Sehova te meʼa ʼae neʼe ʼaoga kia au moʼo ‘fakatonutonu ʼoku ala’ talu mai te kamata. (Taag. 3:5, 6) ʼI taku kei tupulaga, neʼe au leleiʼia ʼosi te ako ʼo te ʼu koga fuli ʼo he gaue ʼi he matani gaue lahi. Kae neʼe lahi age toku fiafia ʼi te ʼu gaue fakalaumalie ʼae neʼe foaki mai e te kautahi ʼa Sehova. Kia au, ʼe mole he tahi age maʼuli ʼe au maʼu ai te fiafia moʼoni ʼe ko taku haga tauhi pe ʼae kia Sehova.