Ko te kupu “ameni” ʼi te Fakapilitania ʼe fakaʼuhiga “fai ki ai” peʼe “ko ia ʼaia.” ʼE haʼu ia mai te kupu Fakahepeleo ʼe fakaʼuhiga “ke ke agatonu,” peʼe “ke ke tuha mo te falala.” ʼI ʼihi temi neʼe fakaʼaogaʼi te kupu ʼaia ʼi te ʼu faʼahi fakatelepinale. Moka ʼosi ia te fakapapau ʼa he tahi ʼe fakamauʼi, ʼe tonu ia ke ina ui “ameni” moʼo fakamoʼoni ʼana palalau pea mo fakamoʼoni ʼe ina tali anai te ʼu nunuʼa ʼo te ʼu palalau ʼae ka ina fai. (Num. 5:22) ʼI tana kua ʼosi ui “ameni” ia muʼa ʼo te hahaʼi, ʼe tonu leva ke ina fakahoko tana fakapapau.—Nee. 5:13.

Ia Tetelonome kapite 27, ʼe tou maʼu ai he aluʼaga neʼe ui ai e te kau Iselaele “ameni.” ʼI tanatou kua hu ki te Kele ʼo Te Fakapapau, neʼe tonu ke natou fakatahitahi ʼi te vaha ʼo te Moʼuga ko Epale mo te Moʼuga ko Kalisimi, ke natou logo ki te lau ʼo te Lao. Neʼe mole gata pe ki tanatou logo ki te Lao, kae neʼe tonu ke natou fakaha ʼe natou tali te Lao. Moka lau te ʼu nunuʼa ʼae ʼe feala ke hoko kia natou mo kapau ʼe natou talagataʼa, neʼe tonu ke natou tali “Ameni!” (Tet. 27:15-26) Tou fakakaukauʼi age muʼa te ʼu leʼo ʼo te toko lauʼi afe tagata, fafine mo fanau, neʼe natou fakaha tanatou tali. (Sos. 8:30-35) ʼE mahino ia, neʼe natou manatuʼi tuʼumaʼu te ʼu kupu ʼae neʼe natou ui ʼi te ʼaho ʼaia. Pea neʼe fakahoko e te kau Iselaele tanatou fakapapau, he ʼe ui fenei ʼi te Tohi-Tapu: “Neʼe haga tauhi te kau Iselaele kia Sehova ʼi te temi maʼuli ʼo Sosue pea lolotoga te temi maʼuli ʼo te kau matuʼatuʼa ʼae neʼe kei maʼuʼuli hili te mate ʼa Sosue.”—Sos. 24:31, MN.

Neʼe toe ui foki e Sesu “ameni” moʼo fakamoʼoni ki ʼana palalau. Kae neʼe ina fai ia ʼo kehe age. Neʼe mole ina ui ia “Ameni” ʼuhi he neʼe ʼi ai he tahi neʼe ina fai he ʼu palalau, kae neʼe ina ui “ameni” (ʼi te Fakapilitania “ ʼe moʼoni ia”) ʼi muʼa ʼo tana fakaha ia te moʼoni. Neʼe ina fakaha ai ko te ʼu  palalau ʼae neʼe ina fai ʼe ko te moʼoni. ʼI ʼihi lakaga neʼe ina ui liuliuga “ameni, ameni.” (Mat. 5:18; Soa. 1:51) Neʼe ina fia fakamoʼoni ki te hahaʼi ʼae ʼe fagono age, ko te ʼu palalau ʼae ʼe ina fai ʼe ko te moʼoni. Neʼe lava palalau faʼifaʼitaliha ia Sesu, koteʼuhi neʼe ko ia tokotahi pe ʼae neʼe ina lava fakahoko ia te ʼu fakapapau fuli ʼa te ʼAtua.—2 Ko. 1:20; Fkha. 3:14.

Neʼe faikole mo fakavikiviki ia te kau Iselaele kia Sehova, ʼo natou ui ai “ameni.” (Nee. 8:6; Pes. 41:14) Moka ui “ameni” ʼi te ʼosi ʼo he faikole, ʼe fakaha ai e natou ʼae ʼe fagono ʼe natou tali ia te faikole, ohage pe ko natou ʼae neʼe faikole. Neʼe fakafealagia ki te nofoʼaki ke natou kau ki te faikole, pea ke natou fiafia ʼi te tauhi ʼae kia Sehova. Neʼe hoko te aluʼaga ʼaia ʼi te ʼave e te Hau ko Tavite ia te aleka ki Selusalemi. Lolotoga te toʼotoʼoga, neʼe ina fai he kole neʼe malave loto. Neʼe hage ia te kole ʼaia ko he hiva, pea ʼe tuʼu ʼi te tohi ʼo 1 Koloniko 16:8-36. Ko natou ʼae neʼe kau ki te toʼotoʼoga, neʼe natou logoʼi te malave ʼo te ʼu palalau pea neʼe ui e te hahaʼi fuli “ameni.” Pea neʼe natou fakavikiviki kia Sehova. ʼEi neʼe natou fiafia ʼi tanatou tauhi fakatahi kia Sehova.

Ko te kau Kilisitiano ʼo te ʼuluaki sekulo, neʼe natou kau mo natou ʼi te tali “ameni,” ʼaki tanatou fakavikiviki kia Sehova. ʼO feia mo natou ʼae neʼe natou tohi ia te Tohi-Tapu neʼe natou fakatuʼu te kupu ʼaia ʼi ʼanatou tohi. (Loma 1:25; 16:27; 1 Pet. 4:11) Maʼia mo te tohi ʼo Fakaha ʼe ui ai ʼe fakakololiaʼi e te kau ʼaselo ia Sehova, ʼo natou ui “Ameni! Kotou fakavikiviki kia Sehova!” (Fkha. 19:1, 4) Neʼe ko te agamahani ʼa te ʼu ʼuluaki Kilisitiano ia te tali “ameni” moka ʼosi fai te ʼu faikole ʼi ʼanatou fono. (1 Ko. 14:16) Neʼe mole tonu ia ke natou hoko “ameni” pe. Kae neʼe tonu muʼa ke natou logo pea mo mahino ki te ʼu palalau ʼae neʼe ui ʼi te faikole.

Neʼe tou vakaʼi pe neʼe feafeaʼi te tali ʼa te ʼu kaugana ʼa Sehova “ameni” pea mo tou mahino ai pe koʼe ʼe maʼuhiga ke tou ui “ameni” moka ʼosi hatatou faikole, he ʼe tou fakaha ai ʼe tou ʼio ki te faikole  ʼae neʼe fai. Pea ka tou ui “ameni” ki he faikole fakatahi, tatau aipe pe ʼe tou ui fakalogologo, kae ʼe tou fakaha ai ʼe tou fakaʼio ki te faikole. Tou toe vakaʼi age pe koʼe ʼe maʼuhiga tatatou “ameni.”

Moka faikole he tahi, ʼe tonu ke tou fagono fakalelei, koteʼuhi ʼe kau ki tatatou tauhi. ʼE tou atolasio kia Sehova lolotoga te faikole, mole ʼaki pe te ʼu palalau, kae ʼe toe kau ai foki mo tatatou aga. ʼE tonu ke tou maʼu he aga ʼe lelei lolotoga te faikole pea mo tokagaʼi te ʼu palalau ʼae ʼe fai ʼi te faikole, ʼe tou fakaha ai ʼe tou ui “ameni” fakamalotoloto.

ʼE tou fakatahi ’i te faikole. Ka fai he kole ’i te kaugā malie, ’e tonu ke tou fagono lelei ki te faikole ʼae ʼe logo ki ai te nofoʼaki katoa. (Gaue 1:14; 12:5) Kapau ʼe tou ui “ameni” fakatahi mo ʼotatou tehina mo tuagaʼane, ʼe tou logo tahi ai. Pe ʼe tou tali leʼo lahi peʼe fakalogologo “ameni,” ʼe tou kole kia Sehova ke ina fakahoko te aluʼaga ʼae neʼe tou logoʼi ʼi te faikole.

’E tou fakavikiviki kia Sehova. ’E iloʼi e Sehova te ʼu meʼa fuli ʼae ʼe tou fai moʼo tauhi age kia te ia. (Luka 21:2, 3) ʼE ina iloʼi te tupuʼaga ʼo tatatou fai te faʼahi ʼaia, pea ʼe sio ia ki totatou loto. Tatau aipe pe ʼe tou fakalogo te fono mai fale peʼe tou ʼi te fale fono, ʼe tou iloʼi ʼe tokagaʼi e Sehova moka tou tali “ameni.” ʼE hage pe ia neʼe tou fakavikiviki kia Sehova fakatahi mo te kokelekasio ʼi te fono.

’E feala pe ’i ʼihi lakaga ke tou manatu ko tatatou “ameni” ʼe mole maʼuhiga, kae ʼe mole moʼoni ia. ʼE ui fenei ʼi te tikisionalio Fakatohi-tapu: “Ka fakaʼaogaʼi e te ʼu kaugana ʼa te ʼAtua ia te kupu ʼaia ʼe tahi, ʼe natou fakaha ai tanatou falala mo tonatou ʼofa pea mo te ʼamanaki lelei ʼae ʼe ʼi ʼonatou loto.” ʼE tou fakaʼamu ke fiafia te loto ʼo Sehova moka ina logo ki tatatou “ameni.”—Pes. 19:15.